Kuranda eğitim engelleri ve güçlükleri

KUR'AN'DA EĞİTİM ENGELLERİ VE GÜÇLÜKLERİ

İnsan ömrünün her dönemini kapsayan ve çocukluk dönemi eğitimi için de geçerli olan yukarda anlatılan metodları, İslamın ana prensipleri ile birleştirip kaynaştıran herkesin, çocuğunu, vatanına milletine faydalı, anasına babasına itaatli, dinine devletine hizmet eden bir kişi olarak yetiştireceğine inanıyoruz. Ancak, çok çetin bir iş olan çocuğu eğitme görevinde karşılaşılacak bazı güçlüklerde mevcuttur.

Kuran ı Kerim insana kendisini eğitmenin usullerini gösterdiği gibi onu bu işten alıkoyabilecek bir takım engelleri de haber verir. Bunların zikredilmesi ve insanların bu konuda dikkatlerinin çekilmesi bile, insanın her yönü ile eğitime açık olduğunun bir göstergesidir. Şimdi insanı eğitimden alıkoyabilecek engeller üzerinde duralım. [1]

A) İlgisizlik Ve Boşvermişlik:

Bu engellerin birincisi boşvermişliktir. İnsanoğlu gördüğünü anlayabilecek onu değerlendirebilecek bir yaratılışta olduğu halde bir boşvermişlik içine girer. İşte bu durum onu ilmi, fikrî ve teknik açıdan dış dünyayı değerlendirmekten alıkoyar. Kendi iradeleri ile ibret alıp birşeyler öğrenecekleri, kendilerini eğitebilecekleri olaylardan yüz çevirip geçer giderler.[2] Böylece çok önemli bir eğitim imkanını da kaçırırlar.

Yüce Allah'ın, bilgi edinebilme ve onu beceri haline getirebilme konusundaki genel hükmü, bir anlamda önemli bir güçlük olarak karşımıza çıkmaktadır.

"Hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet vermişse şüphesiz ona çokça hayır verilmiştir. Bundan ancak akıl sahipleri ibret alır".[3]

Hikmetin[4] öğrenilebilmesi için, onun sadece ortaya konması yetmez. Aynı zamanda öğrenmek isteyenin de almaya hazır olması, konuyu ilgi alanına dahil etmesi gerekir. Bu da ancak tezekkür (akıl ve kalp temizliği) ile olur. Zaten yaygın olarak kabul edildiğine göre, öğrenme bireysel bir özellik taşımakta, birey öğrenmek istemedikçe öğretme işi gerçekleşmemektedir. [5]

Her insan, kendine öğretilmek istenen şeyleri öğrenir diye de bir kaide yoktur. Öğrenme, ancak öğrenme isteği ile olur. Öğrenip uygulayabilme ise, öğrendiğini benimsemekle mümkündür. Onun için, yaptığı faaliyetlerden bir sonuç alamamak, başarısızlığa uğramak ihtimali, eğiticinin daima hazır olması gereken bir sonuçtur. Böyle bir başarısızlık ihtimalini bertaraf edebilmek için, çocukta önce eğiteceğimiz konuya bir ilgi alanı oluşturmamız gerekir. Böylece çocuğu önce bilgiyi, hikmeti, eğitsel değerleri almaya hazır hale getirmiş oluruz. Çocukta bu psikolojik halin fiilî tezahürlerini gördükten sonra onu eğitmeye başlamalıyız. İnsan yaratılışında potansiyel halde bulunan ve eğitilebilmesine ilk engel olarak karşımıza çıkan bu ilgi alanının yokluğu, eğitimin ilk güçlüğüdür. [6]

B) Bilgisizlik:

İnsanın kendini eğitmeyip karanlıkta kalmasına sebep olan ikinci engel insanın kendisinde bulunan bazı istek ve arzularına bilgisizce uyması[7] onları yeterinden fazla hayata hakim kılması, hatta onları herşeyin ve her isteğin üstüne çıkarması, onları yüceltmesi onlardan başka, birşey istememesi, böylece görev, sorumluluk ve eğitimini unutarak sadece onlar için yaşamasıdır. Hatta bu durum bazan o kadar aşırıya varır ki ilahî tebliğ, uyarılar, tavsiye ve nasihatlar bir tarafa bırakılıp nefsin kötü arzuları ve kaprisleri ilahi bir emirmiş gibi yerine getirilir. Bunun dışında insan bir başka davranış şeklini benimsemez. Ne kimseyi dinler; ne de kendi akl-ı selimine uyar. Bu konudaki tavrı sebebiyle hayvanlardan bile aşağı durumlara düşer. İnsan nefsinde bulunan yeme-içme, cinsel istek (şehvet), öfke ve kızma (gadab) özellikleri, insanı davranışa götüren temel motivasyonlardır. Onun için bunların her insanda bulunması ve fonksiyonel olmaları tabiidir, İnsanı yanlış davranışa götüren bunların varlığı değil, insanın bunları bilgisizce kullanması ve varlığını sürdürmek için araç olan bu duyguları amaç olarak görmesidir. İnsanın bunları bilinçli olarak kullanması ise mümkündür. Bu konuda birtakım yol göstericiler vardır.[8] İşte bu yol göstericilerin öğütleri dinlenirse bu konuda bilgili hareket edilmiş demektir. Yoksa insan öyle bir yanılgıya düşer ki ondan daha sapkın ve şaşkın kimse olamaz. Felsefede haz ahlakı adı verilen bu anlayışta insanı, yanlış davranışlar içine gömer, bırakır. Bu durumun çok acı sonuçları olur. İnsan hatalarını kendisi göremediği gibi başkalarının ikazlarını da dinlemez. Gün gibi açık olan durumlar ve gerçekler üzerinde düşünemez. Bunun sonucu kendisini hayvandan ayıran en büyük gücünden (aklından) mahrum kalır. [9]

C) Gaflet ve Sonucu (Kalbin Mühürlü Oluşu):

Eğitime bir diğer engel, Allah'ın kalplere ve kulaklara mühür, gözlere perde çekmiş olmasıdır. Onun için onlar ne görürler, ne anlarlar. Onları korkutsan da korkutmasan da farketmez.[10] Bunlarda hakikati bulma ve ondan yararlanma istidadı kalmamıştır. Asıllarındaki selameti kaybetmişler, kötü alışkanlıkları ile ikinci bir tabiat elde etmişlerdir.[11] Onların kalpleri vardır, fakat onu kullanamazlar. Dolayısıyla anlayışları kapanmıştır. Gözleri vardır. Apaçık hakikatleri göremezler. Kulakları vardır. Fakat kendilerini hakka, hakikate, iyi ve güzel davranışlara çağıran sesi işitmezler.

Bu ayette zikredilen "Allah'ın onların kalplerini mühürlemesi" olayı bir başka ayetle şöyle tefsir edilmektedir.

"Sözlerinden dönmeleri, Allah'ın ayetlerini inkâr etmeleri, haksız yere peygamberlerini öldürmeleri ve "kalplerimiz kılıflanmıştır" demeleri sebebiyle -ki böyle bir durumun- tam aksine küfürleri sebebiyle Allah o kalpler üzerine mühür vurmuştur. Pek azı müstesna artık iman etmezler."[12]

Bu ayette çok açık olarak Allah Teala, kalplere mühür vurmanın kendisi tarafından re'sen yapılmadığını bildirmekte, bu durumun tamamen kulun davranışlarına bağlı olduğunu açıklamaktadır. Söz verip tutmamak, her yönüyle Allah'ı haykıran ve ona delil olan şeylerin bu durumunu inkâr etmek, bunları kendilerine açıklayan peygamberleri öldürmek gibi davranışların kalpleri karartacağı tabiidir. Daha sonra da sorumluluk almayan, sorumluluktan kaçan bu kişiler, işin kolayına kaçıp bu durumun müsebbibi Allah Teala imiş gibi "bizim kalplerimiz mühürlü. Onun için böyle yapıyoruz," kolaycılığına sığınırlar. Allah Teala bu ifadeyi "bilakis, tam aksine" ifadesi ile reddediyor. Ve asıl durumu açıklıyor. "Tam aksine küfürleri sebebiyle kalplerine küfürlerini tab etmiş, küfürde ısrar ve alışkanlıklarından dolayı bu durumu onlara tabiat yapmıştır. Burada kalplerimiz kılıftı ibaresi fıtraten kalplerimiz ne söylense etkilenmeyecek şekilde dışarıya kapalı manasına geldiği gibi kalplerimiz ilim deposudur. Binaenaleyh ilmimiz sayesinde biz artık nebilerden müstağniyiz anlamına da geldiği söylenmektedir.[13]Bu durumda da ilim ve bilgi ile öğünmenin ve onlara çok güvenmenin, insanları hakikatleri görmekten alıkoyduğu gerçeği gözler önüne serilmektedir.

Böylece Kur'an'ın ifadesine göre ortaya yeni bir engel çıkıyor. O da ilmine yeterinden fazla kıymet vermek, onu her türlü davranışın kaynağı olarak değerlendirmek insanda bir gurur ve güvene sebeb olmasıdır ki, bu da onu nebilerden, onların öğrettiklerinden faydalanmaktan alıkoyar. İşte bu durum da eğitimin engeli olur. Allah'ın dalalette bırakması kalplere, kulaklara ve gözlere mühür vurması, insanların önlerine ve arkalarına sedler örmesi gibi insan davranışının kısıtlandığı sonucu çıkarılabilecek durumları aydınlatan ayetlerden birisi de bize göre aşağıdaki ayettir.

"Heva ve hevesini tanrı edinen ve Allah'ın bir bilgiye göre saptırdığı, kulağını ve kalbini mühürlediği gözünün üstüne de perde çektiği kimseyi gördün mü? Şimdi onu Allah'tan başka kim doğru yola eriştirebilir. Hala ibret almayacak mısınız?" [14]

Bu ayete göre, Allah kimseyi zorla saptırıp eğri yola düşürmez. Fakat insan arzularını, kaprislerini kendisine tanrı yapıp onların peşinden koşunca, Allah'ın koyduğu psikolojik, fizyolojik ve o insanın çevresindeki sosyolojik kanunlar gereği sapkınlık içine düşer. Onun bu durumu Allah'ın koyduğu kanunlar çerçevesinde olduğu için "Allah'ın onu şaşırttığı" ifadesi kullanılmıştır. Yoksa, o doğru yolda iken veya doğru yola gitmek isterken, Allah onu şaşırtıp eğri yola düşürmüş değildir. Allah onu kendi haline terketmiştir.

Onların kötü niyet ve davranışları kulaklarına ve gözlerine perde olur. Peşinen redde kararlı olduklarından hakkı işitselerde anlamazlar, hakikati görmezler, yanlış düşünceleri doğru sanırlar. Kötü işleri kendilerine iyi gelir.[15]

Bir başka ayette de tevbe eden kişilerin Allah'ın öğütlerini dinleyeceği ve o öğütler karşısında sağır ve kör olarak davranmayacağı anlatılmaktadır.[16]Böylece sanki anlayış açısından körlük ve sağırlığın insanın iradî hareketlerinden olduğu insana hatırlatılmakta, insanın isterse bunlardan kurtulabileceği vurgulanmaktadır. [17]

D) Şuursuz Taklid (Ataları İzlemek):

İnsanı kendini eğitmekten engelleyen bir hususta atalarının yolunu şuursuzca takib etmek ve onların yolundan ayrılmamaktır. Kur'an bu durumu şöyle haber verir.

"Onlara; Allah'ın indirdiğine uyun denildiği zaman onlar,Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız dediler. Ya ataları birşey anlamamış, doğruyu da bulmamış idiyseler." [18]

Kur'an çok açık olarak insanlığın ortak bir kültü olan ataların yolundan gitmelerini onları şuursuzca taklid etmenin, bazan da insanların zararına olan sonuçlara yol açtığını, insanların hakikatleri bulmasına ve görmesine engel teşkil ettiğini haber vermektedir. Ayetin devamında bu kişilerin çobanın bağırmasını duyup ona cevap v...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın