Kuranda din ve ahlak egitimi programı

KUR’AN’DA DİN VE AHLAK EĞİTİMİ PROGRAMI

Gelişme çağlarına göre din eğitiminin konuları neler olmalıdır? Bu soruya, Kur'an. Hz. Lokman'ın oğluna öğütlerini zikrederken temas etmektedir. Ancak burada zikredilen eğitim konuları bir zamanlama yapılmadan verilmektedir. Bu programın çocuğun belirli yaş dönemlerindeki psikolojik gelişimine göre değişik şekilde uygulanılması gerekmektedir. Gene bu programın önemli bir kısmı, gelişim dönemlerinin ancak ikinci aşamasından itibaren uygulama alanı bulabilmektedir. Çünkü birinci dönem (bebeklik) de çocukta zihni faaliyetler yeteri kadar gelişmemiştir.

Ancak burada şu hususa temas etmek yerinde olacaktır. Çocuk eğitimi çok yönlü ve karmaşık bir iştir. Çocuğun dini ve ahlakî eğitimi bu yönlerden sadece birisidir. Duygusal, zihinsel, sosyal alanlarda, hatta motor ve dil gelişimi gibi çok spesifik gözüken hususlarda bile yapılacak eğitim, din ve ahlak eğitimini etkiler. Eğitimde daima gözönüne alınması gereken ilkelerden biri olan bütünlük (totalite) ilkesi, din eğitimini, bu alanlar ile birlikte düşünmeyi gerektirmektedir. Bundan dolayı biz, tek başına din eğitimi ile ilgilenip çocuğun eğitiminin diğer yönlerini ihmal eden bir tutumun din eğitimini de aksatacağını düşünmekteyiz. Bu nedenle din eğitimi için öngörülen programı uygularken, genel eğitimin tüm alanlarına da dikkat etmenin, onların çocuğa kazandırılması için gerekli özenin gösterilmesinin gerekli olduğunu düşündüğümüzden çalışmamızda bu konulara da yer vermeyi doğru bulduk. Bu bağlamda, ancak öncelikler söz konusu olabilirdi. Biz de diğer alanlara göre din duygusu gelişimi alanına öncelik verdik. Yeri geldikçe nüzul sebebi ile kendimizi sınırlamadan bu konulara temas ettiğini düşündüğümüz ayetleri verdik. Bu yaklaşım Kur'an'ın, insanın her yönü ile yetiştirilmesini tavsiye ettiği kanaatinden kaynaklanmaktadır. Çünkü insanı her yönü ile "en iyi yaratılışlı" olarak bildirmektedir.

Şimdi Kur'an'ın'ı, doğrudan çocuk eğitimini doğrudan konu alan ayetlerine bakalım. Kur'an'da çocuklara, belirli dönemlere göre verilecek eğitim ve onun temel konuları şu ayetlerde belirtilir.

"Lokman oğluna öğüt vererek: Yavrucuğum! Allah'a ortak koşma! Doğrusu şirk büyük bir zulümdür, " demişti.

"Biz insana ana-babasına iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Çünkü anası onu nice sıkıntılarla taşımıştır. Sütten ayrılması da iki yıl içinde olur. (İşte bunun için) önce bana, sonra da ana-babana şükret diye tavsiyede bulunmuşuzdur. Dönüş ancak banadır. "

"Eğer onlar, seni, hakkında bilgin olmayan bir şeyi (körü körüne) bana ortak koşman için zorlarlarsa, onlara itaat etme, onlarla dünyada iyi geçin. Bana yönelenlerin yoluna uy. Sonunda dönüşünüz ancak banadır. O zaman size yapmış olduklarınızı haber veririm. "

" (Lokman öğütlerine devamla şöyle demişti) Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kötülük) bir hardal tanesi ağırlığınca olsa bile ve bu, bir kayanın içinde veya göklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa yine de Allah onu (senin karşına) getirir. Doğrusu Allah, çok lütufkârdır, her şeyden haberdardır. "

"Yavrucuğum! Namazı kıl, iyiliği emret, kötülükten vazgeçirmeye çalış, başına gelenlere sabret. Doğrusu bunlar azmedilmeye değer işlerdir. "

"Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Zira Allah, kendini beğenmiş övüngen kimseleri asla sevmez. "

"Yürüyüşünde tabiî ol. Sesini alçalt. Unutma ki seslerin en çirkini merkeplerin sesidir."[1]

Bu ayetlerden ortaya çıkan programa göre, çocuklara verilecek temel kavramlar şunlardır:

1- Allah kavramı (ona ortak koşmama ve ona inanma)

2- Ana-babaya saygı

3- İtaatkârlık

4- İnsanlarla iyi geçinmek

5- İyilik ve kötülük kavramlarını kazandırarak vicdanı oluşturmak

6- Namaz ve ibadet kavramı

7- İyiliği emir, kötülükten nehyetme bilinci ile insanlara yardım etme

8- Sabır

9- İnsanlarla iletişim kurmak

a- İnsanları küçümsememe, onlardan yüz çevirmeme

b- Tevazu (Kibri terketme)

c- Tabiîlik (Samimiyyet)

d- İnsanlara alçak sesle konuşmak sesini yükseltmekten kaçınmak

Yukarda zikri geçen bu kavramların hepsi belirli bir yaş döneminde verilemez. Bu konular her yaş döneminin özelliklerine ve çocuğun idrak derecesine göre ergenlik çağına kadar çeşitli yöntemlerle, zaman zaman taklidle, zaman zamanda şuurlu hareketlerle çocuğa kazandırılmaya çalışılır. Bu ayetlerin dışında çocuk eğitimine temas eden veya çocuğu konu alan başka ayetler de vardır. Kur'an'da çocuğu doğrudan konu edinen ayet sayısı 297'dir. Dolaylı olarak çocuktan bahseden ayetlerle birlikte bu sayı 342'ye yükselir.[2] Fakat bunların muhtevaları bu programdan çok farklı konular değildir. Onun için bu programı yeterli görmekteyiz. Zaten program iyilik yapmak, kötülükten kaçınmak ve bunları başkalarına tavsiye etmek gibi son derece geniş kapsamlı ve her türlü yoruma açık kavramlarla düzenlenmekte, daha sonra da özellikle insanlarla iletişim kurmakta çok önemli olan dört erdem üzerinde durulmaktadır. Bu konular uygulamada geniş bir alanı kapsamaktadır. Onun için programı tesbit açısından bu ayetleri yeterli gördük.

Eğitim programına konu olabilecek hususları toplu olarak kapsayan Kur'an'da bir bölüm daha vardır. İsra suresi 9-39 arasındaki ayetler de bize belli bir eğitim programı vermektedir. Bu ayetlerin 9-20 arasındakiler insan psikolojisinden bahseder. İyi davranışta bulunan müminlere mükafat vadeder. İnanmayanları azab ile tehdid

eder. İnsanın hayrı da şerri de istediğini, çok aceleci olduğunu, geceden ve gündüzden ibret alabileceğini, davranışlarının muhasebesini yapabileceğini, hidayeti ve delaleti anlatır. Sonra devam eder.

21- "Baksana, biz insanların kimini kiminden nasıl üstün kılmışızdır! Elbette ki ahiret, derece ve üstünlük farkları bakımından daha büyüktür."

22- "Allah ile birlikte bir ilah daha tanıma! Sonra kınanmış ve kendi başına terkedilmiş olarak kalırsın."

23-"Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana-babanıza da iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, kendilerine "Uf!" bile deme; onları azarlama; ikisine de güzel söz söyle."

24-"Onları esirgeyerek alçak gönüllülükle üzerlerine kanat ger ve: "Rabbim! Küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse, şimdi de sen onlara (öyle) rahmet et!" diyerek dua et."

25-"Rabbiniz sizin kalpleriniz dekini çok iyi bilir. Eğer siz iyi olursanız, şunu bilin ki Allah, kötülükten yüz çevirerek tevbeye yönelenleri son derece bağışlayıcıdır."

26- "Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Gereksiz yere de saçıp savurma."

27-"Zira böylesine saçıp savuranlar şeytanların dostlarıdırlar. Şeytan ise Rabbine karşı çok nankördür."

28- "Eğer Rabbinden umduğun (beklemek durumunda olduğun) bir rahmet için onların yüzlerine bakamıyorsan, hiç olmazsa kendilerine gönül alıcı bir söz söyle."

29-"Eli sıkı olma; büsbütün eli açık da olma. Sonra kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini çeker durursun."

30- Rabbin rızkı dilediğine bol verir, dilediğine daraltır. Şüphesiz ki O, kullarından haberdardır, (onları) çok iyi görür."

31- "Geçim endişesi ile çocuklarınızın canına kıymayın. Biz, onların da sizin de rızkınızı veririz. Onları öldürmek gerçekten büyük bir suçtur."

32- "Zinaya yaklaşmayın. Zira o, bir hayasızlıktır ve çok kötü bir yoldur."

33- "Haklı bir sebep olmadıkça Allah'ın muhterem kıldığı cana kıymayın. Bir kimse zulmen öldürülürse, onun velîsine (hakkını alması için) yetki verdik. Ancak bu velî de kısasta ileri gitmesin. Zaten (kendisine bu yetki verilmekle) o, alacağını almıştır."

34- "Yetimin malına, rüşdüne erinceye kadar, ancak en güzel bir niyetle yaklaşın. Verdiğiniz sözü de yerine getirin. Çünkü verilen söz sorumluluğu gerektirir."

35- Ölçtüğünüz zaman tastamam ölçün ve doğru terazi ile tartın. Bu, hem daha iyidir hem de neticesi bakımından daha güzeldir."

36-"Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur."

37- "Yeryüzünde böbürlenerek dolaşma. Çünkü sen (ağırlık ve azametinle) ne yeri yarabilir ne de dağlarla ululuk yarışına girebilirsin."

38- "Bütün bu sayılanların kötü olanları, Rabbinin nezdinde sevimsizdir."

39-"İşte bunlar, Rabbinin sana vahyettiği hikmetlerdir. Allah ile birlikte başka ilah edinme; sonra kınanmış ve (Allah'ın rahmetinden) uzaklaştırılmış olarak cehenneme atılırsın."[3]

Yukarıdaki programa ek olarak bu ayetlerde de şu konular üzerinde durulmaktadır.

a) Kalb temizliği

b) Akrabayı gözetme

c) Yoksulu gözetme

d) Yolcuyu gözetme

e) Tatlı sözlü (Gönül alıcı) olma

f) Verdiği sözde durma

g) Dengeli harcama alışkanlığı kazanma h) İsraftan kaçınma

i) Cimrilikten kaçınma

i) Zinaya yaklaşmama

j) İnsan öldürmeme

k) Başkasının(yetimin) hakkını yememe, ölçüyü doğru yapma

1) Bilgisizce inat etmeme

Kur'an'ın büyük küçük herkes için öngördüğü ahlak ilkelerini kapsayan program bu uygulamada Lokman süresindeki programla birleştirilerek çocuğa kazandırılmaya çalışılmalıdır. Bu çalışmada bunlar da dikkate alınmıştır. [4]

[1] Lokman, 31/...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın