Hanefîlerin meşhur görüşüne göre, ödünç verenin ya­rarlanması şart koşulan her karz akdi caiz değildir. Eğer yararlanma şart koşulmamışsa veya karz akitlerinde ödünç verenin yarar sağlaması örfleşmiş (müteâref) değilse bun­da bir sakınca yoktur. Bu duruma göre, bir kimse ödünç aldığı parayı geri verirken, kendi arzusu ile biraz fazla verse, önceden şart koşulmadığı ve bu konuda örf hâline gelmiş bir alışkanlık da bulunmadığı için caiz olur. Hat­ta bu, borcunu en güzel şekilde ödeme sayılacağı için mendûb kabul edilmiştir. [39]

Ödünç verene, hediye vermenin hükmü de böyledir. Eğer hediye şart koşularak verilmişse tahrîmen mekruh olur [40]

Şafiî ve Hanbelîlere göre, menfaat celbeden karz ca­iz olmaz. Meselâ; bîr kimseye, evini kendisine satması şartiyle 1 milyon lira ödünç vermek gibi. Daha fazlasını geri almak üzere ödünç vermek de böyledir

Delilleri hadîstir.

Resulullah (s.a.)  şöyle buyurmuştur :

«Hem ödünç (alıcıdan ödünç istemek), hem satış ve bir satış içinde iki şart helal değildir»[41].

Ashâb-ı kiramdan Ubey b. Kâ'b, İbn Mes'ûd ve İbn Abbas'tan rivayet edildiğine göre onlar:

«Menfaat celbeden her çeşit karzı yasak kabul et­mişlerdir» [42] Çünkü karz akdi, dostluk ve Allah'a kul­luk amacıyle, başka bir deyimle ekonomik bakımdan sı­kıntıda bulunanlara yardımcı olmak ve karşılığını âhirette beklemek amaciyle yapılır. Onda bir menfaat şart koşulursa; karz akdi muteber olur, şart ise lağv olunur. Menfaat nakit para olsun, ayn olsun, az veya çok olsun müsavidir.

Ancak, önceden şart koşmaksızın ödünç para geri ve­rilirken ilave yapılsa, veya bir teşekkür olarak evini ödünç verene satsa, bunda bîr sakınca bulunmaz.

Delil, Ebu Rafi1 (r.a.)'ın Hz. Peygamber (s.a.)'den naklettiği şu hadistir : Ebu Râfi' şöyle der :

«Resulullah, bir adamdan 2 yaşlarındaki bir deveyi ödünç olarak aldı. Sonra, bana zekât develerinden 2 yaş­larında bir deve seçerek alacaklıya vermemi emretti. Ben; develer arasında 6 yaşlarında, daha kıymetli deveden baş­kasını bulamıyorum, diye cevap verdim. Bunun üzerine Allah'ın elçisi şöyle buyurdu :

— Onu, ödünç aldığım kimseye ver. Şüphesiz sîzin en hayırlınız borcunu en güzel şekilde ödeyeninizdir [43]

Câbir b. Abdillâh'dan şöyle dediği nakledilmiştir: «Benim Resulullah (s.a.) de bir hakkım (alacağım) vardı. Bana bunu ziyâde ederek ödedi» [44]

Aslında, menfaat celbeden karz yasağı ez-Zeylâ'î'nin Nasbu'r-Râye'de tesbit ettiği gibi herhangi bir hadîse

da­yanmaz. Bunu, şart koşulan veya örf hâline getirilen men­faatlerle ilgili  olarak düşünmek  mümkündür [45]

Mâlikîlere göre, başkasına ödünç verenin, ödünç ver­diği kimseden herhangi bir şekilde yarar sağlaması caiz değildir. Ancak dostlar arasındaki normal ölçüde ikram ve hediyeleşmeler, borç münasebetleri olsa da zarar vermez.

Borcu ödeme sırasında verilen fazlalığa gelince, Mâlikîler bunu iki kısma ayırarak değerlendirmiştir ;

1) Borç, satım akdinden doğmuşsa; fazlalık mutlak olarak caizdir. Ödenen miktar, sıfat veya miktar bakı­mından daha fazla olsun, vadesinde, vadeden önce veya sonra olsun müsavidir.

2) Borç, karz akdinden doğmuşsa; fazlalık şart ko­şulmuş veya vaadedilmiş yahut âdet olmuşsa mutlak ola­rak caiz değildir. Şart koşulmamış, vaad ve âdet dahi yoksa fazlalık ittifakla caizdir.

Delil, Hz. Peygamber (s.a.)'in 2 yaşlarındaki deve­yi ödünç alarak bunun yerine daha güzel bir deveyi ver­mesidir [46]


[39] es-Serahsî, el-Mebsût, c. XIV, s. 35.

[40] İbn Âbidîn, a.g.e,, c. IV, s. 182.

[41] Buhârî, Büyü': 73; Tirmizî, Büyü': 19; Nesâî, Büyü' : 60, 71, 72.

[42] İbn Kudâme, el-Muğnî, c.  IV, s. 319; el-Beyhakî, Sü­nen, c. V, s. 349, 350. Beyhakî bu hadîse «Münker» der,

[43] 30. dipnottaki    kaynaklar ve  İmam Mâlik,    el-Muvatta'; 11/168.

[44] Müslim, Müsâkât :  120 ;  eş-Şevkânî,  Neylü'l-Evtâr, c. V, s. 231.

[45] ez-Zühaylî, el-Fıkhu'I-İslâmî fî Uslûbühi'l-Cedîd, c. I, s. 504.

[46] Mülim, Müsâkât:  118; Ebu Dâvud, Büyü': 110; Tirmizî. Büyü*: 73.

Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 27-29.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

Aleykümselam.Rabbim razı olsun paylaşımdan Sümeyye abla.Şafiî ve Hanbelîlere göre, menfaat celbeden karz ca­iz olmaz. Meselâ; bîr kimseye, evini kendisine satması şartiyle 1 milyon lira ödünç vermek gibi. Daha fazlasını geri almak üzere ödünç vermek de böyledir.Yani burada karşılıklı yarar sağlamak gerekir.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın