Uygulamadan Örnekler

f) Uygulamadan Örnekler :

Dünyada İlk Toplu İş Sözleşmesi:

Batı ülkelerinde işçi ücretlerinin düzene sokulması ve asgarî ücret belirlemeleri sanayi devriminden sonra mümkün olabilmiştir. Bu konuda ilk sosyal politika tedbirleri İsviçre'de 1674 tarihlerinde çıkarılan bir emirname ile alınmıştır. Bunu,1705'te Zürih Kantonunda sanayi kollarının asgarî ücretini, belirleyen emirnameler izlemiştir [415]

İngiltere'de yeni makine çağı 18. yüzyılın ikinci yarısının sonlarına doğru başladı. 19. yüzyıl başlarında henüz sendikacılık gelişmemiş, işçi sağlığı, iş güvenliği ve diğer koruyucu mevzuat da mevcut değildi. Modern devrin ilk sosyal politika tedbirleri bu ülkede çalışan çocukların, çalışma şartlarını düzenleyen 1802 tarihli kanunla başlar, 1887 tarihli, yetişkin işçilerin düşük ücretlerle çalıştırılmasını önleyen kanunla devam eder [416]

İslâm hukuku kaynaklarında, işçinin hak ve görevleri «İcâre (kira) akdi» içinde düzenlendiği için, İslâmın

ilk devirlerinden itibaren emeğinin değerini alamadığı kanaatine varan işçiler tek veya toplu halde mahkemeye başvurur ve bu konudaki problemleri mahkeme çözümlerdi. Hâkim, emsal işçi ücretlerini ve zorunlu harcamaları dikkate alarak, gerektiğinde bilirkişilerden yararlanır ve âdil bir ücret belirlemeye çalışırdı. Mahkemede işçi ve işveren veya bunların temsilcileri birlikte bulundukları, uzman bilirkişilerin de yardımıyla yeni çalışma şartlarını belirledikleri için, bu tarafların rızasiyle oluşan ve hakimin tasdikiyle de yürürlük kazanan bir «Toplu îş Sözleşmesi» niteliğindedir. Aşağıda vereceğimiz örnek de bu düşüncemizi desteklemektedir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Kütahya yöresi çinicilik sanatının merkezi olmuştu. Çini atölyelerinde çalışan çok sayıda işçiler hayat pahalılığı nedeniyle geçinemez duruma düşmüştü. Atölye sahipleri ücretleri kendiliğinden yükseltmeyince, işçi temsilcileri mahkemeye başvurmuş ve Kütahya Eyalet Divanında 13 Temmuz 1766 m. tarihinde aşağıdaki «Toplu İş Sözleşmesi» hüküm altına alınmıştır:

1) Kütahya'da 24 iş yeri (çini ve fincan atölyesi) nden başka atölye açılmayacaktır.

2) Bu iş yerlerinde kalfalar 100, has (değerli) fincan işçileri de 40 akçe alacaktır.

3) Çıraklar 100 âdi fincan ve 250 normal fincan imal ederse, günde 60 akçe verilecektir.

4) Hatıfeler (yaldızcı) I5O has fincan işlerse 60 akçe ödenecektir.

5) Çıraklar usta oldukları zaman ücretleri orantılı olarak artacaktır.

6) Fincanın tanesi 4 kuruşa perdahlanacaktır.

7) Günde azamî 160 fincan işlenecektir.

8) Bu sözleşmeden işçi ve işveren hoşnuttur.

9) Bu sözleşme üstat ve zennîler önünde yapılmıştır.

10) Bu sözleşmeye aykırı hareket edenler Şer'iyye Mahkemesi tarafından cezalandırılacaktır.

11) Taraflar bir zarara uğrarsa bu ortalama olarak ödenecektir.

12) Bu sözleşme Şer'iyye Mahkemesinin himayesindedir.

13) Kalfa ve ustalar bir hastalığa yakalanırsa, yardım olunacaktır.

14) Çıraklar, belirli bir süre sonunda usta olabilirler.

15) Bu sözleşme, Şer'iye Mahkemesi sicilinin 57. sayfasındadır.

Bu sözleşmenin, işçi ve işveren münasebetlerini düzenleyici hükümler getirmekte kaynak sayılan İngiltere'deki ilk «Toplu İş Sözleşmesinden 51 yıl önce yapıldığı ortaya çıkmıştır. Belge, şer'iye sicillerinin, sosyal, hukuk ve ekonomik alanlarda ne kadar zengin bilgileri kapsadığını göstermektedir. [417]

[415] Antony Babel, Legislation du. Travail en Suisse, Ceneve 1925, s. 112'den naklen Cahit, Talaş, Sosyal Politika Tedbirleri, s. 113.

[416] A. esr. a.y.

[417] Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 179-182.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın