Osmanlılarda Kâğıt Para Uygulaması

B) Osmanlılarda Kâğıt Para Uygulaması:

Kâğıt para basıp tedavüle çıkarmak, devlet masraflarım karşılamak üzere başvurulabilecek en kolay yoldur. Çünkü çok az tutan kâğıt, mürekkep ve işçilik harcamalarına karşılık devlet büyük bir ödeme gücü elde eder. Ancak bu durumda devlet, paranın kıymetine hâkim değildir. Kâğıt para basımı kötüye kullanılınca, piyasaya ihtiyacın üstünde para çıkar ve giderek paranın satın alma gücü düşer. Para miktar olarak çoğalınca halkın tüketim meyli artar. Mala olan talep çoğalır ve bunu fiyatların yükselmesi izler. Para konusunda devlet, miktardan kazandığını kıymet ve itibardan kaybeder. Osmanlılarda kâğıt para uygulamasına 19. yüzyılın ortalarından itibaren başlanmıştır. Ancak bu, madenî paralarla birlikte tedavül etmek üzere kısmî kâğıt para uygulaması niteliğindedir.

Osmanlılarda ilk kâğıt para, 1840 m. tarihlerinde, Sultan Abdülmecid'in ikinci saltanat yılında «Kâime-i Mu'tebere-i Nakdiye» adı ile tedavüle çıkarılmıştır. Bu

paralar, karşılığı 8 yıl sonra ödeneceği taahhüt olunan, % 8 faizli birer tahvil niteliğinde idiler [74] Bu tahviller el yazısı ile yazılmış, ancak taklitlerinin çıkması üzerine tedavülden kaldırılarak, yerine matbûları çıkarılmıştır. Bundan sonra bir defa daha, % 6 faizli kaimeler (tahviller) çıkarıldıktan sonra, faizli kâime çıkarma işi terkedilerek, faizsiz kâğıt para uygulamasına geçilmiştir [75]

Diğer yandan İngiliz ve Fransız sermayesi ile kurulan Osmanlı Bankası'na 1863 tarihinden itibaren banknot çıkarma yetkisi verilmiştir. Banka, çıkardığı banknotlara önceleri % 50, sonra % 33 oranında altın karşılık bulundururken, 1895 yıllarında banknotları altınla ödeyememek durumuna düştü. 1914'te Birinci Dünya Harbi nedeniyle de bankanın altın tediyeleri tamamen tatil edilerek, çıkardığı banknotlar devlet tarafından cebrî tedavül rejimine tâbi tutuldu. Bu banknotlar, Cumhuriyet döneminde de uzun yıllar tedavülde kaldı. Yeni anlaşmalarla karşılık ödemesi geciktirildi. 1947'de hükümetin isteği üzerine, piyasada 2 - 3 lira arasında geçen banknotların geri kalanı, karşılıkları altınla ödenmek suretiyle tasfiye edilmiştir [76]

[74] İbrahim Artuk, «Sikke», İ. A. c. X, s. 638; Ergin, a.g.e., s. 569; İbrahim ve Çevriye Artuk, Katalog, c. II, s. 719.

[75] Artuk, Katalog, c. I, s. 719'dan naklen, A. Bayındır, a.g.e., s. 20.

[76] Ergin, a.g.e., s. 581 vd.

Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 38-39.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın