Şafii için Vekalet

Vekalet´in Tarifi

Vekâlet, lugatta birkaç mânâya gelir, onlardan biri korumaktır.

Allah bize yeter, O ne güzel vekildir. . (Âli İmran/173)

Yani Allah koruyucu ve muhafaza edicidir.

Vekalet, tevfiz (işi başkasına havale etmek) anlamına gelir:

Allah´a tevekkül et, (Enfal/6l)

Yani işini Allah´a havale et.

Fakihlerin ıstılahında ise vekalet´in anlamı şudur; Bir kişinin sağken yapması kaydıyla, bir işi yapmak üzere başka bir şahsı naib tayin etmesidir. Yalnız müvekkilin, vekalet konusu olan bu işi yapmaya ehliyetli olması yapılacak işin de vekalet´e elverişli olması şarttır. Bu tarif, vekalet´in rükün ve şartlarından bahsederken tam olarak vuzuha kavuşacaktır.

Vekalet´in Meşruiyeti

Hem Kur´an, hem de Sünnet vekalet´in meşruiyetine delâlet eder. Vekalet´in meşruiyetine delâlet eden ayetler şunlardır:

Eğer (karı ile koca arasında) ayrılık olacağından korkarsanız erkeğin ailesinden bir, kadının ailesinden de bir hakem (arabulucu ve hüküm verici) gönderin.

(Nisa/35)

Yani karı-koca arasında bir anlaşmazlık olur da bu anlaşmazlık şiddetlenirse, iki hakem tayin edilir. Bunlar kan-kocanın vekili olur, onların durumunu incelerler. Bu ayet her ne kadar kan ile koca hakkında varid olmuşsa da genel olarak vekalet´in meşruiyetine delâlet eder.

Şu ayet de vekalet´in meşru olmasıyla uyum içindedir:

Şimdi siz içinizden birini şu gümüş para ile şehre gönderin de baksın, hangi yiyecek daha cemiz ise ondan size erzak getirsin. (Kehf/19)

Topluluktan bir kişiyi göndermek, onu o topluluğa vekil kılmak anlamına gelir.

Şu ayet de vekalet´in meşru olmasıyla uyum içindedir:

Benim şu gömleğimi götürün de babamın yüzüne sürün; gözü görür hale gelir.

(Yusuf/93)

Görüldüğü gibi Hz. Yusuf (a.s) kardeşlerini, gömleğini götürüp babasının yüzüne sürmek üzere vekil kılmıştır. Biz bu iki ayetin vekalet´in meşru olduğunun delili olduğunu söylemedik, bu iki ayet vekalet´in meşru olmasıyla uyum içindedir dedik; zira her iki ayet de bizden önceki kavimlerin şeriatlarını hikaye etmektedir. Daha önce de birkaç defa söylediğimiz gibi, bizden öncekilerin şeriatları, bizim için bağlayıcı değildir.

Vekalet´in meşru olduğu hususunda birçok hadîs varid. olmuştur. Onlardan biri Siyer ehlinin rivayet ettiği şu hadîstir: ´Hz. Peygamber, Amr b. Ümeyye ed-Damrî´yi, Ümmü Habîbe Remle bintü Ebî Süfyan´in nikâhına talip olduğunu bildirmek üzere vekil tayin etti´.

Hz. Peygamber´in mevlası Râfî şöyle rivayet ediyor: ´Rasûlullah (s.a) ihramdan çıktıktan sonra Meymune ile nikahlandı ve gerdeğe girdi. Peygamber ile Meymune arasında ben elçilik yaptım´.[1]

Urve el-Barikî şöyle rivayet ediyor: "Rasûlullah (s.a) bana bir dinar vererek bir koyun almamı emretti. Ben o bir dinar ile iki koyun satın aldım. Onlardan birini bir dinara sattım, diğer koyun ile bir dinarı da Peygamber´e getirdim. Durumu anlatınca Peygamber bana ´Allah senin alışverişinde bereket kılsın´ diye dua etti".[2]

İleride bu hususta birçok hadîs zikredilecektir. Ayrıca ayet ve hadîslerin, meşruiyetine delâlet ettiği vekalet hususunda âlimlerin tümü ittifak etmiştir.

Vekalet´in Meşruiyetinin Hikmeti

Allah Teâlâ´nın insanları nimet ve güç hususunda farklı yarattığında hiç şüphe yoktur. Allah, insanlar için rızik kapılarını tamamen açmıştır. Herkes için bir veya birkaç maişet yolu açmıştır. İnsanlardan bir kısmı hem gücü, hem de yeteneği olduğu halde, bazen meşguliyetlerinin artması nedeniyle başkasının yardımına ihtiyaç duyar. Bazı insanların da gücü ve yeteneği yoktur, dolayısıyla başkasının yardımına daha çok muhtaçtırlar. Bazı insanların güç ve yeteneği olmakla beraber bazı konuları, bazı işleri bilmezler. Bazı insanlar da haklı oldukları halde hakkını savunmaktan, isbat etmekten yoksun olurlar, karşılarındaki hasımları ise güzel konuşma, delil getirme yeteneğine sahip oldukları için haklı çıkarlar. İşte bu ve benzeri nedenlerden ötürü insanın başkalarına ihtiyacı olur. İşlerin yürümesi, ihtiyaçların karşılanması, sıkıntıların giderilmesi, muamelelerin kolaylaşması için maslahat, vekil tayin etmeyi gerekli kılmıştır. Çünkü Allah´ın şeriatı zorlukların kaldırılması İçin gelmiştir; zira Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır;.

(Allah) size dinde güçlük kılmadı. (Hac/78)

Vekalet´ in Hükmü

Vekalet´in caiz ve meşru olduğunu söylemiştik. Vekalet´te aslolan ibahadır. Ancak mendub bir iş hususunda olursa mendub, mekruh bir iş hususunda olursa mekruh, haram bir iş hususunda olursa haram olur. Eğer bir kişiden zararı defetmek hususunda olursa vacib olur. Meselâ yiyeceğe muhtaç olup onu satın almaktan aciz olan bir kişiye vekil olmak vacibdir.

Vekalet´in Rükûnlan

Vekalet´in dört rüknü vardır:

1. Müvekkil (kendisine vekil tutan)

2. Vekil

3. Siga

4. Kendisi için vekil tutulan mal veya tasarruf

1. Müvekkil (Kendisine Vekil Tutan)

Müvekkil, kendisine niyabeten birtakım tasarruflarda bulunması için başkasından yardım isteyen, vekil tutan kişidir. Kişi, ancak tasarruf edeceği mülkü veya velayeti altında bulunmak suretiyle tasarruf edebileceği bir konuda vekil tayin edebilir; yani şer´an tasarruf etme hakkına sahip olduğu hususlarda vekil tutabilir. Kendisinin tasarruf etmesinin sahih olmadığı ve asılın tasarrufa yetkisi olmadığı hususlarda ise, vekilin haydi haydi yetkisi olmaz. Mal sahibi âkil-bâliğ ise, hacr altında değilse, malında tasarruf yapmak üzere vekil tayin etme hakkına sahiptir. Çünkü âkil-bâliğ olan, hacr altında bulunmayan kişi, malında tasarrufta bulunabilir. Bunun gibi -baba, dede ve vasi gibi- malın, velîsi de başkasını kendisine vekil tutup o malda tasarruf etmesini sağlayabilir. Âkil-bâliğ olan kişi, kendisini evlendirmesi için başka birini vekil tayin edebilir, çünkü o,.bizzat evlenme hakkına sahiptir. Bakire bir kızın adil velisi (babası) kızını veya velayeti altında bulunan başka bir kadını evlendirmesi için bir başkasını veli tayin edebilir. Çünkü o, onları ´evlendirme hakkına sahiptir. Bu bakımdan çocuğun veya sürekli baygınlık geçiren kişinin vekil tayin etmesi sahih olmaz; zira kendileri şer´an tasarrufta bulunmaya yetkili değillerdir. Kendileri tasarrufta bulunmaya yetkili olmayınca vekilleri haydi haydi olmaz. Sefihi iği nedeniyle hacr altına alınmış bir kişi malî bir tasarruf hususunda vekil tayin edemez. Çünkü kendisi bu tasarrufa ehil değildir. Kendisi ehil olmayınca, vekili evleviyetle ehil olamaz. Fasık bir baba kızını evlendirmek hususunda vekil tayin edemez; zira kendisi kızını evlendirme yetkisine sahip değildir ki bu hususta vekil tayin edebiisin, Fasik olan diğer veliler için de durum böyledir.[3]

Fasık baba bakire kızını bizzat evlendiremez, evlendirmesi sahih olmaz. Bu hususta bir başkasını da vekil tutamaz.[4] Hac veya umre için ihrama giren kişinin nikâh akdi yapması sahih olmadığı gibi, kendisinin nikâh akdini yapması için başka birini vekil tayin etmesi de caiz değildir. Ancak ihramlı olan kişinin ´Ben ihramdan çıktıktan sonra beni evlendir´ diye birini vekil tayin etmesi caizdir.

Bundan istisna edilenler şunlardır: Gözleri kör olan kişi bundan istisna edilmiştir. Çünkü gözleri kör olan kişi malını bizzat satamaz ve birşey satın alamaz, görülmesi şart olan şeyleri alıp satamaz. Bunu daha önce belirtmiştik. Bu yüzden -zaruret nedeniyle- vekil tayin etmesi caizdir; zira vekil tutması caiz olmazsa -kör olduğu için kendisinin alışveriş yapması sahih olmadığından- şiddetli bir sıkıntıya maruz kalır.

2. Vekil

Vekil, başkası tarafından tasarrufta bulunması için tayin edilen kişidir. Ancak vekil olduğu işte, tasarruf edebilme durumunda olması .şarttır. Bu bakımdan kişi, yapması haram olan bir iş hususunda vekil kılınmış ise vekaleti sahih olmaz. Çünkü insanın kendi nefsi için tasarrufta bulunması, başkası için tasarrufta bulunmasından daha kuvvetlidir; zira kişi kendi nefsi için asalet yoluyla tasarrufta bulunmakta, başkası için ise niyabet (vekalet) yoluyla tasarrufta bulunmaktadır. Asalet, niyebetten (kefaletten) daha kuvvetlidir. Vekil tayin edilen kişi, o işte. asaleten tasarrufta bulunamıyorsa, vekaleten o işte haydi haydi tasarrufta bulunamaz. Başka bir ifadeyle kuvvetli olanı yapamıyorsa, zayıf olanı evleviyet-le yapamaz. Bu bakımdan çocuğun, delinin, sürekli baygınlık geçirenin vekaleti sahih olmaz. Çünkü bunların kendi nefisleri için bile bu gibi tasarruflarda bulunamayacağını daha önce belirtmiştik. Çocuk nafile hac için, kurban kesmek için,´ zekâtı dağıtmak için vekil olabilir; zira bu tür tasarrufları kendi nefsi için yapması caizdir.

Sefih bir kişi, malî tasarruflarda vekil olamaz. Gözleri kör olan bir kişi, görülmesi gereken işlerde vekil olamaz. Hac veya umre için ihrama girmiş olan bir kişi, nikah akdinde vekil olamaz. Kadın da nikah akdinde vekil olamaz, çünkü kadın ve ihramlı olan kişinin, kendi nefisleri için nikah akdi yapmaları helâl değildir. Kendi nefisleri için nikah akdi yapmaları helal olmadığına göre bu hususla başkalarına vekil olmaları evleviyetle helal olmaz. Bu hükümden şu kişiler istisna edilmiştir: Mümeyyiz (baliğ olmamakla beraber iyiyi kötüden ayırdedebilecek yaşa gelmiş) olan çocuk vekil olabilir. Selef bu hususta müsamaha göstermiş, mümeyyiz olan çocuğun sözüne itibar etmişlerdir. Çocuk, velime sahibinin davetini getirdiğinde ona itimat edilir. Fasık ola...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın