Şafii için Vedia

Vedia´nın Tarifi

Lugatta vedia, birşeyi muhafaza etmesi için başkasına vermek anlamına gelir. Terkeden birşeye de vedia denir. Vedia, terketmek anlamına gelen vedi kökünden gelmektedir. Nitekim şu hadîste de vedi kelimesi, terketmek (veda) anlamında kullanılmıştır:

Birtakım kimseler cuma namazlarını terketmekten ya vazgeçerler, yahut da Allah onların kalplerini muhakkak mühürler, sonra da kendileri muhakkak surette gafillerden olurlar.[1]

Vedia kelimesi şer´an, muhafaza için başkasının yanma bırakılan malın adı olduğu gibi, İyda akdinin de adıdır. Buna göre vedia, muhterem ve hususi bir malı özel bir şekilde korumak, birini vekil kılmaktır.

Temlik´ten maksat, temiz ve kullanılması mubah olan mallar gibi, mülk edinmesi şer´an caiz olan nesnedir. ´Muhterem ve hususi olmak´tan maksat, temellük edilmesi şer´an sahih olmayan, fakat kendisine mahsus olan av köpeği gibi şeylerdir. ´Muhterem olması´nın mânâsı, telef edilmesi emredilmemiş nesnedir. Vedia´nın rükûnlarından bahsederken bunu izah edeceğiz.

Vedia´nın Meşruiyeti

Kur´an, Sünnet ve İcma vedia´nın meşruiyetine delâlet etmektedir:

Şüphesiz ki Allah, sizlere emanetleri sahiplerine teslim etmeyi emrediyor. (Nisa/58)

Şayet birbirinize güvenirseniz, güvenilen kimse emaneti (aldığı borcu) iade etsin.

(Bakara/283)

Emânet kelimesi, borcu ve korumak üzere teslim edilen herşeyi kapsayan umumi bir lafızdır. Bir malı emanet bırakmak, vedia´dır. Onun sahibine geri verilmesi gerekir. Kendisine emanet bırakılan kişi, emanet bırakanın hakkında hüsn-ü zan beslediği bir kimsedir. Bu nedenle emin olması ve emaneti sahibine teslim etmesi gerekir. Emanetlerin korunmasını ve sahibine geri verilmesini emretmek ise, bunun meşrûiyyetini ilan etmek demektir.

Vedia´nın meşruiyetine delâlet eden hadîslere gelince, Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

(Herhangibir şeyi) sana emanet olarak bırakana, emanetini iade et. Sana hıyanet edene sen hıyanet etme.[2]

Şöyle rivayet edilmiştir: ´Mekkelilerin Hz. Peygamber´in yanında emanetleri vardı. Hz. Peygamber hicret etmek istediğinde kendisinde bulunan emanetleri Ümmü Eymen isimli cariyesine teslim etti. Hz. Ali´ye de o emanetleri sahiplerine teslim etmesini emretti´.

Bu husustaki icma´ya gelince, her asırdaki İslâm âlimleri, sahabîlerden bugüne kadar vedia´nın caiz ve meşru olduğunda ittifak etmişlerdir.

Vedia´nın Meşruiyetinin Hikmet ve Sebebi

Vedia´nın müslümanlara kolaylık olması, maslahatlarının gözetilmesi, sıkıntı ve zararlarının defedilmesi için meşru kılındığı açıktır. Böylece müslümanların birbirine yardım etme yolları açılmış olur. Çünkü insan bazen mallarını koruyacak bir kişiye muhtaç olur. Meselâ malını koyacak emin bir yeri bulunmaz veya malını saldırganlardan korumaktan aciz olur. Diğer tarafta ise o malı evine koyacak ve koruyacak emin bir kişi olur. Hiçbir saldırgan onun evine yaklaşmaya, malına el uzatmaya cesaret edemez.

Bu durumda malını koyacak yeri olmayan veya malını korumaktan aciz olan müslüman, malını bu müslümana koruması için emanet bırakır veya sefere çıkmak isteyen bir müslüman mallarını koruması için, mallarını, onları koruyacak birine emanet bırakma ihtiyacı duyar veya pazardan çeşitli yerlerden çeşitli mallar alan bir kişi, bunları taşıyamadığı için orada bulunan bir esnafa emanet bırakma durumunda kalabilir veya kişi ileride ihtiyaç duyacağı birtakım eşyalar alır, fakat onları koyacak bir yeri olmayabilir. İşte bütün bu durumlarda ihtiyaç, o malların bir yere emanet olarak bırakılmasını gerektirir.

Allah sizin için kolaylık diler, zorluk dilemez.

(Bakara/185)

O halde emanetin- meşru kılınması, müslümanlar için bir kolaylıktır. Mümkün olduğu halde emanet kabul etmemek zorluktur.

İyilik etmek ve (fenalıktan) sakınmak hususunda birbirinizle yardımlasın. Günah işlemek ve haddi aşmak (düşmanlık) hususunda birbirinizle yardımlaşmayın. (Mâide/2)

Emanetin meşru kılınmasında, insanların iyilikte yardımlaşmalarına teşvik, günah ve düşmanlıktan menetmek vardır.

Vedia´nın Hükmü

Vedia´nın hükümleri beştir, bunları şöyle sıralayabiliriz:

1. Müstehab olması

Aslolan vedia´nın müstehab/mendub olmasıdır. Ancak vedia´nın müstehab olması, malın kendisine emanet bırakıldığı kişinin emin ve onu korumaya muktedir olmasına bağlıdır. Çünkü mendub olmasının nedeni, emaneti kabul etmekle müslüman bir kardeşine yardım ediyor olmasıdır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Müslüman bir kul, din kardeşinin yardımında bulundukça Allah da onun yardımında bulunur.[3]

2. Vacib olması

Bazen vedia´yı kabul etmek, kendisine müracaat edilen kişi için vacib olur. Meselâ emin olan, emaneti korumaya muktedir olan bir kişiye emanet arzedilirse, ondan daha emin olan, malı korumaya daha muktedir olan kimse yoksa, emaneti kabul etmesi o kişiye vacib olur. Çünkü emaneti kabul etmediği takdirde.mal zayi olur. Oysa Hz. Peygamber malın zayi edilmesini nehyetmiştir.[4]

Mü´minin malının hürmeti, kanının hürmeti gibidir.[5]

Bir müslüman nasıl din kardeşini müdafaa etmek, kanının dökülmesinden onu muhafaza etmek mecburiyetinde ise, onun malını da korumak, zayi olmaması için muhafaza etmek mecburiyetindedir.

3- Mekruh olması

Emaneti kabul etmek bazen mekruh olur. Meselâ kendisine emanet bir mal bırakılmak istenen kişi kendine güvenemiyorsa o mala tamah etmekten korkuyorsa, emaneti kabul etmesi mekruh olur. Çünkü emanete hıyanet etmesi, mal sahibinin malının zayi olması sözkonusudur.

4. Haram olması

Kendisine emanet bir mal bırakılmak istenen kişi, onu koruyamayacağını biliyorsa, emaneti kabul.etmesi haram olur. Çünkü burada malın zayi olması sözkonusudur. Malın zayi edilmesi ise yasaklanmıştır.

5. Mubah olması

Kendisine emanet bir mal bırakılmak istenen kişinin, onu kabul etmesi de, etmemesi de aynı olduğunda, emaneti kabul etmek mubah olur. Meselâ kişi mala tamah etmeyeceğinden emin değilse veya emaneti koruyamama ihtimali varsa, mal sahibi de bunu bildiği halde malını ona emanet bırakmaya razı oluyorsa, emaneti kabul etmesi mubahtır.

Vedia´nın Rükûnları ve Şartları

Vedia akdinin üç rüknü vardır:

1. Akid yapan iki kişi

2. Siga

3. Emanet bırakılan mal

Her rüknün de birtakım şartları bulunmaktadır:

1. Akid Yapan İki Kişi

Bunlar mal sahibi ile malı emanet -olarak muhafaza eden kişidir. Her ikisinin de vekalet verme ehliyetine sahip olması şarttır. Çünkü vedia, malın korunması hususunda vekalet vermedir. Bu bakımdan vekil olma ve vekalet verme ehliyetine sahip herkese, malın emanet olarak verilmesi, onun da emaneti kabul etmesi caizdir.

Vekalet bahsinde de geleceği üzere vekil tutanın da, vekil olanın da akîl ve baliğ olması şarttır. Müvekkil olsa da vekilin, vekil olsa da müvekkilin malda tasarrufu sahihtir. Bu nedenle çocuğun ve delinin, emanet vermesi de, emanet kabul etmesi de sahih olmaz. Çünkü bunlar vekalet verme ehliyetine sahip olmadıkları gibi, mükellef de değillerdir. Sefihhk sebebiyle hacr altına alman bir kişiye de emanet bırakmak sahih değildir. Çünkü emanet (vedia), mâlî bir tasarruftur, hacr altında olan kişi ise malında tasarruf etme yetkisine sahip değildir. Müslüman olmayan bir kimseye, emanet olarak mushaf bırakmak da sahih olmaz. Çünkü gayr-ı müslimin mushafa dokunması caiz değildir.

Eğer bir kişi malını, bir çocuğa veya bir deliye emanet olarak bırakırsa, o mal da telef olursa, -onu korumakta kusur işlemiş olsalar bile-çocuk veya deli, mala zamin olmazlar.

Gayr-ı müslime emanet bırakılan mushafın durumu da aynıdır-, yani mushaf telef olduğunda gayr-ı müslimin onu ödemesi gerekmez. Çünkü mal sahibi, emaneti bırakırken kusurlu davranmış, onu bırakılması uygun olmayan bir yere bırakmıştır.

2. Siga

Siga, icab ve kabuldür. .Meselâ emanet bırakmak isteyen kişinin ´Şu malı sana emanet bırakıyorum´ demesi icab, kendisine emanet bir mal bırakılmak istenen kişinin de ´Kabul ettim1 demesi kabul´dür. Kabul´ün icab´tan önce olması caizdir. Meselâ kişi ´Şu elbiseyi benim yanımda emanet bırak´ dese, diğeri de ´Peki bıraktım´ dese, akid sahih olur.

Vedia akdinde, tarafların ikisinin lafzı şart değildir; birinin lafzı, diğerinin fiili yeterlidir. Meselâ emanet bırakan kişi ´Sana şu kitabı emanet bıraktım´ dese, diğeri de kitabı eline alıp bir yere bırakırsa, vedia akdi gerçekleşmiş olur veya emanetçi ´Şu eşyayı benim yanımda emanet bırak´ dese, mal sahibi de eşyayı ona verse ve bir zaman konuşmasa da vedia akdi sahih olur. Vedia akdinde, akde delâlet eden sarih lafızlar kullanılması şart değildir; vedia niyetiyle, vedia akdine delâlet eden bir karineyle beraber kinayî lafızlar yeterlidir. Meselâ mal sahibi ´Şu malımı yanına koy´ veya ´Bunu emanet olarak al´ veya ´Ben seni, şu malı koruman için kendime kılıyorum´ dese, emanetçi de malı alsa akid sahih olur.

3. Emanet Bırakılan Mal

Emanet bırakılan mal için de vedia kelimesi kullanılır. Emanet bırakılan malın, emanet bırakan kişinin mülkü veya şer´an mal kabul edilen nesnelerden olması gerekir. Meselâ domuz...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın