Şafii için Vakıf

Vakfın Tarifi

Vakfın lügat mânâsı, birşeyi hapsetmek, durdurmaktır. Vakfın ıstılahı mânâsı ise bir malın menfaatinin halka tahsis edilerek mülkiyetinin ferdî olmaktan çıkarılması ve Allah´ın mülkü haline getirilmesidir.

Vakfın Meşruiyetinin Delili

Kur´an ve Sünnet, vakfın meşruiyetine delâlet etmektedir. Hatta vakıf şer´an teşvik edilen, Allah´a yaklaştıran bir iştir. Vakfın Kur´an´dan delili şu ayetlerdir:

Sevdiğiniz şeylerden (Allah yolunda) infak etmedikçe asla iyiliğe (=birr´e) ermiş olmazsınız. İnfak ettiğiniz herşeyi Allah kesinlikle bilendir.(Âli İmran/92)

Enes b. Mâlik şöyle rivayet ediyor: ´Siz sevdiğiniz şeylerden (Allah yolunda) infak etmedikçe iyiliğe (=birr´e) ermiş olmazsınız´ ayeti inince (üvey babam) Ebu Talha, Rasûlullah´a gelerek dedi ki:

- Ey Allah´ın Rasûlü! Allah Tebareke ve Teâlâ kendi kitabında ´Siz sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe iyiliğe (=birr´e) ermiş ol- . mazsınız´ buyuruyor. Mallarımın bana en sevgili olanı da Bîruhâ´dır. [Ravi Enes b. Mâlik şöyle diyor: ´Bîruhâ,- mescidin karşısında bir bahçe idi. Rasûlullah, bu Bîruhâ denilen bahçeye girer, orada gölgelenir ve onun içindeki güzel sudan içerdi´]. İşte bu Bîruhâ bahçesi aziz ve celil olan Aîlah ve O´nun Rasûlü yoluna sadakadır. Ben bu sadakamın hayrını ve ahiret azığı olmasını ümit ediyorum. Ey Allah´ın rasûlü! Sen bu bahçemi, Allah´ın sana gösterdiği yere sarfet.

Güzel, ey Ebu Talha! Bu, sahibine kazanç getiren bir maldır. Biz bu malı senden kabul ettik ve onu tekrar sana verdik. Sen onu en yakın akrabalarına sarfet.

Ebu Talhada onu akrabaları üzerine sadaka yaptı. Akrabaları arasında Ubey b.´Ka´b ve Hasan b. Sabit de vardı.[1]

Vakfın meşruiyetine delâlet eden ayetlerden biri de şudur:

Ne iyilik yaparlarsa asla karşılığı kaybolmayacaktır. Allah sakınanları bilendir.(Âliİmran/115)

Ayetin metninde geçen hayr geneldir ve tüm hayırları kapsar. Vakıf da o hayırlardan birisidir. Vakfın meşruiyetine delâlet eden hadîslere gelince, bu hususta birçok hadîs vardır. Biz onlardan bazılarını nakledeceğiz.

- İnsan ölünce, kendisinden bütün amelleri kesilir. Ancak üç şeyden (ötürü) amel kesilmeyip (lehine sevap) devam eder: Devam eden sadakadan, faydandan bir ilimden, kendisine dua eden iyi birevlattan.[2]

Hadîste belirtilen ´devam eden sadaka´, âlimler tarafından vakfa hamledilmiştir. ´İyi bir evlat´, Allah´ın ve insanların hukukuna riayet eden evlat demektir,

İbn Ömer şöyle rivayet etmektedir: "Ömer b. Hattab, Hayber´de bir araziye nail olmuştu. Birgün bu arazi hususunda kendisiyle istişare etmek için-Peygamber´e geldi ve ´Ey Allah´ın Rasûlü! Ben Hayber´de bir araziye sahip oldum ki kendi nazarımda ondan daha kıymetli bir mala asla nail olmamışımdır. Bu mal hususunda bana ne emredersin?´ diye sordu. Rasûlullah ´Eğer istersen aslını hapsedersin (vakfedersin), mahsûlünü de sadaka yaparsın´ buyurdu. Ömer onun aslını (kökünü) alınıp satılmamak, miras olmamak ve hibe edilmemek üzere tasadduk etti. Gelirinden de fakirlere, hısımlara, mükâteb (kendi hürriyetini satın alma mukavelesi yapmış olan) kölelerin hürriyete kavuşturulmasına, Allah yolundaki işlere, yolculara, konuklara tasadciukta bulundu. Onun idaresini üzerine alan kimseye, mal toplamamak şartıyla örf çerçevesinde ondan yemesinde ve bir arkadaşına yedirmesinde üzerine bir günah yoktur".[3]

İbn Şirin, vakfedilen mal hakkında ´Onu kendine mal edinmeksizin başka yerlere sarfedebilir´ demiştir.

Hayber fethedilip de araziler taksim edilirken Hz. Ömer´e de bu arazi düşmüştü. Meşhur olan görüşe göre Hz. Ömer´in bu vakfı, İslâm´da yapılan ilk vakıftır.

Vakıf, sahabîler arasında yaygındır. Hatta Cabir ´Sahabîlerden servet sahibi ölüp da vakıf yapmayan hiç kimse yoktur´ demiştir.

İmam Şafii de ´Kulağıma geldiğine göre Ensar´dan seksen sahabî, haram olan sadakalarla tasadduk etmişlerdir´ demiş ve arkasından ´Haram olan sadakalardan maksat vakıftır´ diye ilave etmiştir.

Vakfın Meşruiyetinin Hikmeti

Vakfın meşru olduğunu, hatta Allah´a yaklaştırıcı ve sevap olan bir ibadet olduğunu söylemiştik. Şimdi vakfın hikmet ve faydalarını beyan edelim:

1. Malını Allah yolunda vakfettiğinden ötürü, mü´mini Allah´a yaklaştırır.

Mü´min bundan dolayı bol sevaba nail olur ve onun gözünde hayırlı amellerden daha sevimli hiçbirşey olmaz,

2. Mü´minin Allah´a kul olduğunun, Allah´ı sevdiğinin alâmeti olur.

Allah Teâlâ´nın muhabbetine ancak hayırlı ameller sayesinde nail olunabilir.

Sevdiğiniz şeylerden (Allah, yolunda) infak etmedikçe asla iyiliğe (=birr´e) erişmiş olmazsınız. (ÂIi İmran/92)

3. Vakfı sayesinde vefat eden mü´minin amelleri kesilmeden devam eder.

Mü´min ölüp de amelleri kesildiğinde, vakıf sayesinde ameli devam ederek sevabı ruhuna gider. Ölen mü´minin ameli, vakıftan başka salih bir evlat veya faydalanılan bir ilim bırakmakla da devam eder.

4. Vakıf sayesinde müslümanların ihtiyaçları karşılanır, îslâmî maslahatlar yerine getirilir.

Meselâ camiler, medreseler bina edilir. Âlimlerin ihtiyaçları karşılanır, imamlar ve müezzinler gözetilir. İlimlerin ihya edilmesi için zemin hazırlanır. Fakir, miskin, yetim ve yolda kalmışların ihtiyaçları yerine getirilir. Allah hakikati daha iyi bilir.

Vakfın Rükûnları

Vakfın dört rüknü vardır:

1. Vakfeden kişi

2. Vakfedilen mal (mevkuf) . ´

3. Kendisi için vakfedilen (mevkiifun-aleyh)

4. Vakıf sigası

Bu rükûnlann da şartlan vardır. Şartlar tahakkuk ettiğinde vakıf kur rulmuş olur. Şimdi her rüknün şartlarını zikredelim:

1. Vakfeden Kişi

Vakfın şer´an sahih olması için vakfeden kişide şu şartların bulunması gerekir: ,

A. Vakfeden kişinin sözü muteber olmalıdır.

Vakfeden kişi hür, baliğ ve akıllı olmalıdır. Bu bakımdan kölenin vakfetmesi sahih olmaz. Çünkü kölenin mülkü yoktur veya efendisine aittir. Çocuğun ve delinin de vakfı sahih olmaz, hatta velileri onların yerine vakfetseler de hüküm değişmez. Zira çocuk ile delinin sözü şer´an muteber değildir. Ayrıca çocuk ve delinin velilerinin, onlar adına vakfetmesi caiz değildir.

B. Vakfeden kişide teberru yetkisi olmalıdır.

Sefihlikten ötürü hacr altına alınan bir kişinin vakfı sahih olmaz. İflas eden bir kimsenin de vakfı sahih olmaz. Çünkü bunların, mallarında tasarruf etme yetkileri yoktur. Bu bakımdan onların teberru etmesi sahih olmadığı gibi, mallarını kendilerine teslim etmek de caiz değildir. Bunda sefihin ve müflisin alacaklılarının maslahatı vardır.

Sefihlere, Allah´ın sizin için geçim kaynağı olarak kıldığı mallarını sakın vermeyin!(Nisa/5)

İmam Şafii sefih kelimesini ´Malını haram yollarda sarfeden israfçı bir kişi´ şeklinde tefsir etmiştir.

Allah Teâlâ´nın ´Allah´ın sizin için geçim kaynağı olarak kıldığı mallarınızı sefihlere vermeyin1 sözünden maksat, o malların müslümanlarm tasarrufunda, onların geçim kaynağı olduğudur.

Allah Teâlâ bu ayette malı -mal sefihlerin olduğu halde- sefihlerin velisine nisbet etmiştir. Çünkü mal velilerin tasarrufundadır. Veliler, o mallan çalıştınr, muhafaza eder ve sefihlerin ihtiyaçlarını karşılarlar.

Ka´b b. Mâlik şöyle rivayet ediyor: "Hz. Peygamber, Muaz b. Cebel üzerine hacr koydu ve onun malını borçlarından ötürü sattı, alacaklılara dağıttı. Satılan mal, borcun 5/7´ine tekabül etti. Hz. Peygamber, alacaklılara ´Artık sizin için bundan fazlası yoktur1 buyurdu".[4]

C. Vakfeden kişi, kendi irade ve gönlüyle vakfetmiş olmalıdır. Vakıf yapmaya zorlanan kişinin yaptığı vakıf sahih olmaz.

Ölüm Halindeki Kişinin Vakfı

Sa´d b. Ebî Vakkas´tan şöyie rivayet edilmektedir: Veda Haccında ölüme yaklaştığım bir hastalıktan dolayı Rasûlullah beni ziyarete geldi. Ben dedim ki:

- Ey Allah´ın Rasûlü! Görmekte olduğunuz şu hastalık, bende bu dereceye varmıştır. Ben servet sahibiyim. Bir tek kızımdan başka .da vâris olacak kimsem yoktur. Bu bakımdan malımın 2/3´sinİ tasadduk edeyim mi?

- Hayır, tasadduk etme!

- Yarısını edeyim mi?

- Hayır! 1/3´ini tasadduk et, hatta 1/3 de çoktur. Ey Sa´d! Senin, vârislerini zengin bırakman, onları muhtaç ve halka (sadaka için) ellerini açar bir halde bırakmandan daha hayırlıdır.[5]

Kâfir Bir Kişinin Vakfı

Şafii mezhebi uleması şöyle demiştir: ´Kâfirin vakfı -cami için de olsa, vakfın Allah katında bir hayır olduğuna inanmasa da- sahihtir. Çünkü kâfir, teberru etmeye yetkilidir. Kâfir, verdiği sadaka ve nafakadan ötürü dünyada mükâfat görür, fakat ahirette hiçbir mükâfatı yoktur´.

Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Şüphesiz Allah mü´mine hiçbir haseneyi eksik mükâfatlandırmaz. Mü´mine, hasenesinin karşılığı hem dünyada verilir, hem de ahirette onunla mükâfatlandırılır. Kâfire gelince, o, dünyada iken Allah için (Allah´ın çalışma kanununa uygun olarak) yapmış olduğu amellerin, güzel olmaları (başarılan ve kaz...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın