|
Konu Başlığı: Şafii için Terekenin Taksimi Gönderen: Eflaki üzerinde 19 Şubat 2010, 17:31:13 Terekenin mirasçılar arasında taksimi, fera-iz ilminin asü olan tek amacıdır. Daha önce bahsi geçen hususlar ise bunun vasıtalarıdır. Terekenin taksim edilmesinin birkaç yolu vardır. Bu yolların en basiti; terekenin meselenin aslı üzerine taksim edilmesi, sonra neticenin her mirasçının payı ile çarpılmasıdır.
Bunun misali -Tablo 58´de olduğu gibi- ölen kişinin geride karısının, iki kızının, annesinin ve ana-bababir olan kardeşinin kalmasıdır. 24 3 Zevce 1/8 16 İki kız 2/3 4 Anne 1/6 1 Ana-bababir erkek kardeş Asa be (Tablo 58) Burada meselenin aslının 24 olduğu açıktır. Çünkü meselede 1/8 vardır, onun mahreci sekizdir, 1/6 vardır, onun mahreci de 6´dır. 6 ile 8 arasında da tevafuk vardır. Burada kadına 1/8 verilir, bu 3 paydır. İki kıza malın 2/3´si verilir, bu da 16 paydır (her kıza 8 pay verilir). Anneye 1/6 verilir, bu da 4 paydır. Ana-bababir olan kardeş ise asebe olması nedeniyle geriye kalan bir payı ahr. Terekenin 4800 lira olduğu farzedilirse, yapılması gereken işlem şudur: Tereke, meselenin aslı üzerine taksim edilir, sonra çıkan netice her mirasçının payı ile çarpılır. Örnek: 4800/24=200 lira, 1 pay 200 liradır. Bu durumda kadına 3x200-600 lira, iki kıza 16x200=32000 lira, anneye ´4x200=800 lira, kardeşe 1x200=200 lira verilir. İşte bu payların toplamı olan 4800 lira terekenin kıymetidir. Başka bir yol da´şudur: Her mirasçının payı terekenin tamamı ile) çarpılır, çıkan sonuç meselenin aslı üzerinden taksim edilir. Bunuri misali de Tablo 59´da olduğu gibidir. 12 4 Anne 1/3 3 Zevce 1/4 5 Amca Asa be (Tablo 59) Burada meselenin aslı 12´dir. Çünkü meselede annenin payı ile zevcenin payı arasında tebayün vardır. Anne 1/3 alır, bu 4 pay eder. Zevce 1/4 alır, bu da 3. pay eder. Geriye kalan malı da asabe yoluyla amca alır, bu da 5 pay eder. Terekenin 100 dinar olduğu farzedilirse, . Annenin payr= 4x100=1/3-33 12 -Zevce´nin payı= 3/100=25 . . 12 Amcanın payi= 5x100=2/3-41 12 ´ 4 1 . Koca 1/4 1 Ana-bababir kızkardeş Asabe 2 Oğul´un kızı 1/2 (Tablo 60) Burada ölenin geride kocası, ana-bababir olan kızkardeşi ve oğlunun kızı kalmıştır. Koca 1/4 alır, bu 1 paydır. Kız malın yarışını alır, bu da 2 paydır. Aha-bababir olan kızkardeş ise asabe yoluyla geriye kalan 1 payı alır. Çünkü o başkasıyla beraber bulunan asabedir. Meselenin aslı 4´tür. Kızın payının mahreci olan 1/2 ile kocanın payının mahreci arasında tedahül vardır. Terekenin 44 lira olduğunu farzedersek kocanın payı 1x44=44/4= 11 lira, kızın payı ise 2x44=88/4=22 lira olur. Mirasta Meşhur Olan Meseleler .Mirasta meşhur olan birtakım meşelere bazı lakablar verilmiştir. O meseleler feraiz âlimleri arasında bu lakablarla bilinmektedir. Bu meselelerin bu lakabları almalarının sebebi, ya orada ihtilaf olduğu için, ya sorulduğu âlime nisbet edildiği için, ya da o meselede hüküm veren âlimin lakabı olduğu içindir. Yukarıdaki bahislerde feraiz ilminin kaidelerini açıklarken bu meselelerin bir kısmı zikredilmişti. Burada ise bir başlık altında bu meselelerin en meşhurlarını beyan edeceğiz ki feraiz ilminin kaynak kitaplarını okuma imkânına sahip olmayanlar onları öğrenebilsinler. 1. el-Müşerreke Meselesi Bu meseleye aynı zamanda eî-müştereke ve´I-himariyye ismi de veri -lir. Bu mesele, Kardeşler bahsinde geçmişti. Bunun misali Tablo 6l´de olduğu gibidir. (3) . 18 6 9 3 Koca 1/2 3 1 Anne 1/6 4 2 ´■■ Anabir erkek kardeşler 1/3 2 Ana-bababir kızkardeş oğulları (Tablo 61) Bilindiği gibi Hz. Ömer bu meselede önce hüküm vermiş: Asabe oldukları için ana-bababir olan kardeşleri iskat etmiş, paylar dağıtıldıktan sonra onlara birşey kalmamıştır. Sonra bu hükmünden vazgeçerek onları sanki hepsi anabir kardeşlermiş gibi kabul ederek anabir kardeşlerle ortak yapmış, babalarını ilga etmiştir. 2. el-Umeriyyeteyn Meselesi Hz. Ömer bu iki meselede hüküm vermiş olduğundan bunlara umeriyyeteyn adı verilmiştir. Nitekim bunu daha önce söylemiştik. Burada eşlerin payından sona anneye 1/3 verilmiştir. Bu iki meselenin misalleri Tablo 62 ve 63´dedir. 6 3 Koca 1/2 1 Anne 1/3 2 Baba Asa be (Tablo 62) 12 3 Zevce 1/4 3 Anne 1/3 6 Baba Asabe (Tablo 63) 3. el-Mübahele Meselesi Bunun misali Tablo 64´de olduğu gibidir. (Avl) 8 - 6´ 3 Koca 1/2 2 Anne 1/3 3 Anabababir kızkardeş 1/2 (Tablo 64) Burada malın yarısı kocaya verilir, bu 3 paydır. Malın 1/3´i anneye verilir, bu 2 paydır. Malın yarısı da ana-bababir olan kızkardeşe verilir, bu da 3 paydır. Meselenin aslı 6 olduğundan ve mirasçılara paylaştınla-macağından, mesele 8fe avledilmiştir. Bu, İslâm´da avledilen ilk meseledir. Bunu daha önce söylemiştik. Bu meseleye mübahele isminin verilmesinin sebebi, Hz. Ömer´in hilafete geçtiği dönemin başında olmasıdır. Bu mesele hususunda Hz. Ömer sahabe ile istişare etmiş, Hz. Abbas da terekeyi paylarının oranı nisbetinde onlara taksim etmesini söylemiş, diğer sahabîler de buna muvafakat etmişlerdir. Başka bir rivayete göre Hz. Ömer bu mirasçılara ´Ben Allah´ın Kitabı´nda sizin için bir pay göremiyorum. Allah Teâlâ´nın hanginizi takdim edip hanginizi tehir ettiğini de bilmiyorum ki ben de ona göre davranayım. Fakat bu konuda bir görüşüm vardır, eğer doğruysa Allah´tan, yanlışsa bendendir. Benim görüşüme göre her payın eksiltilmesi (avledilmesi) gerekir´ diyerek paylarda avl yapmış ve terekeyi taksim etmiştir. Bu hususta ashabdan hiçbiri ona muhalefet etmemiştir. Hz.Osman halife olunca Abdullah b. Abbas bu hususta muhalefet ederek ´Eğer oniar Allah´ın takdim ettiğini takdim, tehir ettiğini de tehir etselerdi, payların avledilmesine gerek kalmazdı´ dedi. Bunun üzerine İbn Abbas´a ´Allah kimi takdim, kimi tehir etti?´ diye soruldu. İbn Abbas şöyle cevap verdi: ´Koca, zevce, anne ve nine takdim edilir. Oğulun kızları, ana-bababir olan ve bababir olan kızkardeşler de tehir edilir. Onlara bazen pay verilir, bazen de asabe olurlar. Avl ise ancak paylardan geriye kalan mal hakkında yapılır´. Bu hususta sahabîler İbn Abbas ile tartıştıklarında1 İbn Abbas ´Kim istiyorsa onunla mübahele edelim. Aliç çölünün kumlarını sayan kişi dahi malda iki yarım pay, bir de 1/3 pay çıkarmaz1 dedi. Bunun üzerine sahabîler ´O halde neden bunu Hz. Ömer zamanında söylemedin?´ dediler. İbn Abbas [Hz. Ömer´den korktuğum için söylemedim´ diye cevap verdi Buradaki Aliç, çok meşhur bir çölün adıdır. İbn Abbas´m ´Kim istiyorsa onunla mübahele edelim´ sözü şu ayete işarettir: (Ey Muhammedi) Sana gelen ilimden sonra, seninle tartışacak olurlarsa, de ki: ´Gelin çocuklarımızı ve çocuklarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi çağıralım. Sonra da lanetleşelim. Allah´ın lanetinin yalancıların üzerine olmasını dileyelim´. (Âlu İmran/6l) İşte bundan ötürü buna el-mü´hahele meselesi denilmiştir. 4. el-Minberiyye Meselesi Bu mesele Tablo 65´de olduğu gibidir. (Avl) 27 24 3 . Zevce 1/8 4 Baba 1/6 4 Anne 1/6 16 iki kız 2/3 (Tablo 65) Burada meselenin aslı 24´tür. Çünkü bu meselede´ bulunan paylardan 1/8 ile 1/6´in mahreçleri arasında tevafuk vardır. Bu durumda mesele 27´ye avledilir. Zevce 1/8 ahr, bu 3 paydır. Anne 1/6 alır, bu da 4 paydır. Baba 1/6 alır, bu da 4 paydır. İki kız ise malın 2/3 alır, bu da 16 paydır. Bu meseleye el-minberiyye denmesinin sebebi, Hz. Ali´nin minberde hutbe irad ederken bu mesele hakkında hüküm vermesidir. Hz. Ali sözünü ´Hamd o Allah´a mahsustur ki her nefsi işledikleriyle cezalandırır´ diye sürdürdü. Bu mesele kendisine sorulduğunda çok çabuk bir şekilde ´Zevcenin 1/8 olan hissesi burada 1/9 olmuştur. Bu nedenle mesele avledilir´ dedikten sonra hutbesine devam etmiştir. Bu, Hz. Ali´nin ne kadar zeki ve bilgili olduğunu göstermektedir. 5. el-Harka Meselesi Bu mesele Tablo 66rda olduğu gibidir. (3) 9 3 3 1 Anne 1/3 4 2 Dede Asabe 2 Anabababir kizkardeş (Tablo 66) Burada anneye 1/3 verilir, geriye kalan mal ise dede ile kizkarde-şindir; dedeye 2, kızkardeşe 1 pay verilmek suretiyle paylaştırılır. Meselenin aslı 3 olduğundan tashih edilerek 9´a çıkarılması gerekir. Böylece anneye 3 pay, dedeye 4 pay, kızkardeşe de 2 pay düşer. Bu meseleye el-Harka adı verilmesinin sebebi, ashabın bu meseleyi yırtmış/parçalamış olduğunun düşünülmesi veya bu meselenin ashabın ittifaklarını parçalamasıdır. Çünkü ashab bu meselede yedi görüşe ayrılmıştır. Bizim zikrettiğimiz şekil ise Şafii mezhebinin kabul ettiği görüştür. 6. el-Ekderiyye Meselesi el-Ekderiyye´nin mânâsını daha önce beyan etmiştik. Bu mesele Tablo 67´de olduğu gibidir. CAvl) (3) 27 9 6 9 3 Koca 1/2 6 2 Anne 1/3 Tereke´nin Taksimi 77 8 1 Dede 1/6 4 3 Anabababir (veya ba-babir) kizkardeş 1/2 (Tablo 67) . Burada avl yapılarak kocaya malın yarısı, anneye 1/3´i, dedeye 1/6´i, kızkardeşe malın yarısı verilir. Bu durumda meselenin aslı olan 6, avledi-lerek 9´a çıkarılmıştır. Avl yapıldıktan sonra dede ile kızkardeşin payları birleştirilerek erkeğe 2,´ kadına 1 olmak üzere aralarında taksim edilir. Çünkü birinin payı olan 1/9 ile diğerinin payı olan 3/9, onlara -erkeğe 2, kadına 1 pay yerilmek suretiyle- taksim edilemezdi. Bu nedenle onların sayısı alınarak -çünkü paylan arasında mübayenet vardır- meselenin aslı ile çarpılmış ve mesele 27 ile tashih edilmiştir. Bu durumda kocaya 9 pay, anneye 6 pay, dedeye 8 pay, kızkardeşe de 4 pay verilir. Bu meseleye el-Ekderiyye denmesinin sebebi, bu meselenin Zeyd b. Sabit´in görüşünü üç yönden bulandırmış olmasıdır. Zira İbn Mes´ud, dededen ötürü avl yaparak kızkardeşe pay ayırmış, payların tamamını cemedip asabelere taksim etmiştir. Kızkardeşi pay sahiplerinden kabul ederek onu asabe´den saymamış, zira ona birşey kalmamıştır. Terekenin taksim edilmesine de imkân yoktur, çünkü o dedenin payı olan 1/6´de azaltma yoluna gidiyordu. 7, el-Yetimetan Meselesi Bu meseleler Tablo 68 ve 69´da olduğu gibidir. 2 1 Koca 1/2 . 1 Ana-bababir kızkardeş 1/2 (Tablo 68) 2 1 Koca 1/2 1 Bababir kızkardeş 1/2 (Tablo 69) Bu iki meselede koca malın yarısını alır, geri kalan yarıyı da kızkar-deşler alır. Feraiz ilminde bu iki mesele dışında hiçbir meselede tereke iki eşit paya ayrılmaz. 8. Ümnü´l-Furûh Meselesi Bu mesele Tablo 70´de olduğu gibidir. (Avl) 10 6 3 Koca 1/2 1 Anne 1/6 2 Annebir iki kızkardeş 1/3 4 Ana-bababir iki kızkardeş 2/3 (Tablo 70) Burada koca malın yansını, anne 1/6´ini, anabir olan iki kızkardeş malın 1/3´ini, ana-bababir olan iki kızkardeş de 2/3´sini alır. Meselenin aslı olan 6, avl yapılarak 10´a çıkarılmıştır. Bu meseleye ümm´ül-furûh adı verilmesinin sebebi, bu meselede, avl yapılmış diğer meselelerden daha fazla alınmasıdır ve bu dört fazlalığın yavrulara benzet ilmesidir. (Çünkü furûh, ferh´in cem´idir, ferh ise yavru mânâsına gelir). Aynı zamanda bu meseleye eş-Şureyhiyye adı da verilir. Çünkü bu mesele hakkında ilk hüküm veren kişi Kadı Şureyh´Lir. 9. Ümmü´l-Eramil Meselesi Bu mesele Tablo 71´de olduğu gibidir. (Avl) 17 22 3 Üç Zevce 1/4 2 İki Nine 1/6 4 Anabir dört kızkardeş 1/3 8 Ana-bababir sekiz kızkardeş 2/3 (Tablo 71) Burada hanımların herbirine birer pay olmak üzere 1/4 verilir-ki bu 3 paydır. İki nineye birer pay olmak üzere 1/6 verilir, bu da 2 paydır. Anabir olan kızkardeşlere birer pay olmak üzere 1/4 verilir. Ana-bababir olan kızkardeşlere de 2/3 verilir ki bu da 8 paydır. Meselenin aslı 12´den 17´ye avledilmiştir. Bu meseleye ümm´ül-eramil adı verilmesinin sebebi, mirasçıların tamamının kadın olmasıdır ve bu mesele şu şekildeki bir problemle ifade edilir: bir adam ölür ve geriye 17 dinar ve 17 zevce bırakırsa, her zevceye 1 dinar düşer. 10. el-Mervaniyye Meselesi Bu mesele Tablo 72´de olduğu gibidir. , . : . . (Avl) 9 6 3 Koca 1/2 4 Ana-bababir iki kızkardeş 2/3 Bababir iki kızkardeş M 2 Anabir iki kızkardeş 1/3 (Tablo 72) Burada avl yapılarak malın yansı kocaya verilir ki bu 3 paydır. Ana-bababir olan iki kızkardeşe 2/3´si verilir, bu da 4 paydır. Bababir olan iki kızkardeş ise ana-bababir olan iki kızkardeşle hacbedilir, çünkü malın 2/3´sinden sonra geriye birşey kalmamaktadır. Anabir olan iki kızkardeşe 1/34 verilir, bu da 2 paydır. Meselenin aslı olan 6 avledilerek 9´a çıkarılır. Bu meseleye Mervanİye denilmesinin sebebi, Mervan b. Hakem zamanında vukûbulmasıdır. Bu meseleye el-Ğarra adı da verilir. Çünkü âlimler arasında meşhur olmuş bir meseledir. 11. el-Hamziyye Meselesi Bu mesele Tablo 73´de olduğu gibidir. (12) 72 6 12 1 Uç Nine 1/6 30 Dede Asa be 30 5 Ana-bababir kızkardeş 0 Bababir kızkardeş 0 Anabir kızkardeş M (Tablo 73) Bu mesele Şafii mezhebi üzerine avdet edilen meselelerdendir. Çünkü ana-bababir olan kızkardeş, bababir olan kızkardeşi dede üzerine sayarak dedeyi işin içinden çıkardıktan sonra, bababir kızkardeşin payını da alır. Bu meselenin aslı 6´dır. Nineler 1/6 alır ki bu 1 paydır. Dede ve iki kızkardeş ise geriye kalan 5 payı alır. Anabir olan kızkardeş dede ile hacbedilir (mirastan mahrum edilir). Ninelerin sayısı ile payları arasında mübayenet olduğu için onların payları aralarında kesirsiz olarak taksim edilemez. Bu durumda ninelerin sayısı alınır, dede ve iki kızkardeşin payları 5, sayılan ise 4´tür, çünkü dede iki kızkardeş gibi sayılır. Burada da payların sayısı ile fertlerin sayısı arasında tebayün vardır. Fertlerin sayısı hacbedilip ninelerin sayısı ile dede ve kızkardeşlerin sayısına -bu sayı 4´tür- bakıldığında onların mütebayin oldukları görülür. Bu durumda bir grubun sayısı Üe diğer grubun sayısı çarpılır (4x3=12) ve çıkan sonuç da meselenin aslı ile çarpılır (12x6=72). Ninelere 12x1=12 düşer, her nineye 4 pay verilir. Dede ve kızkardeşlere 12x5=60 düşerse, yarısını dede alır ki bu 30 paydır. Geriye kalan 30 pay da ana-bababir olan kızkardeşlere verilir. Bu meseleye el-Hamzİyye adı verilmesinin sebebi, bu meselenin Hamzatu´z-Zeyyad isimli bir kişiye sorulması ve onun da bu cevabı vermesidir. 12. ed-Dinariyye Meselesi Bu mesele Tablo 74´de olduğu gibidir. (25) 600 24 75 3 Zevce 1/8 100 4 Nine 1/6 400 16 iki kız .2/3 24 1 Bababir oniki erkek kardeş * Asabe 1 Bababir kızkardeş (Tablo 74) Bu meselede tereke 600 dinar, meselenin aslı ise 24´ür. Bu meselede, erkek kardeşlerle kızkardeşin payları ile sayıları arasında tebayün olduğundan tashih yapılması gerekir. Bu durumda meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılır (24x25=600), çıkan sonuç meselenin tashihidir. Böylece kadın 1/8 alır ki bu 75 dinardır, nine 1/6 alır, bu da 100 dinardır. İki kız malın 2/3´sini alırlar, bu da 400 dinardır. Bababir olan erkek kardeşlerle bababir olan kızkardeşler de geriye kalan 25 dinarı; erkeğe 2, kıza 1 dinar olmak üzere paylaşırlar. Bu yüzden meseleye ed-Dinariyye meselesi denilmiştir. Bu mesele şu şekildeki bir problemle ifade edilmiştir; bir adam 600 dinar bırakır ve 17 tane erkek ve kadın mirasçısı olursa, herbiri 1 dinar alır. 13. el-İmtihan Meselesi Bu mesele Tablo 75´de olduğu gibidir. (1260) Tashih 30.240 Asi 24 3780 3 Dört Zevce 1/8 5040 4 Beş Nine 1/6 20.160 16 Yedi Kız 2/3 1260 1 Bababir Dokuz Kızkardeş Asabe (Tablo 75) Bu mesele 24 ile tashih edilir. Zevcelere 1/8 verilir, bu 3 paydır. Ninelere 1/6 verilir, bu da 4 paydır. Kızlara 2/3 verilir, bu da 16 paydır. Geriye kalan da asabe yoluyla kızkardeşlere verilir, bu da 1 paydır. Çünkü kızkardeşler başkasıyla beraber bulunduklarında -ki burada ölenin kızı ile beraberdirler- asabe olurlar. Grupların sayıları ile payları arasında tebayün olduğundan payları kesirsiz olarak taksim edilemez. Bu nedenle bir grubun fert sayısıyla diğer grubun fert sayısı çarpılır, çıkan sonuç -ki 1260´dır- ile de meselenin aslı olan 24 çarpılır (1260x24=30.240), çıkan sonuç meselenin tashihidir. Sonra her mirasçının payı, payın parçasıyla çarpılır: Zevceler: 3x1260=3780 Nineler: 4x1260=5040 Kızlar: 16x1260=20160 Kızkardeşler: 1x1260=1260 Toplam: 30.240 Feraiz´in Çeşitli Konularında Tahlil Edilmiş Meseleler Feraiz ilminin -hesap bahsine girmeden önce- hükümlerinin çoğunu serdetmiştik. Ancak bu hükümleri, feraiz âlimlerinin her konuda yaptıkları hesap şekilleriyle birlikte zikretmem iş tik. Miras meseleleriyle ilgili bu tablolar, hükümlerin daha iyi anlaşılıp terekenin mirasçılara nasıl dağıtılması gerektiğini göstermek için yapılmıştır. Bu meseleleri geciktirmemizin sebebi, hesap ilminin kaide ve kurallarını beyan etmeden önce çalışmamızı feraiz ilminde meçhul bulunan elliden fazla mesele üzerine bina etmekten korkmamızdı. Nitekim önce hesap meselelerini beyan etmekle makul bir yol tuttuğumuz anlaşılmıştır. Hatta bu yolun takip edilmesi zaruri idi. Şimdi daha önce beyan edilip halledilmiş meselelerden birtakım numuneler alacağız ki bu ümin kaide ve kuralları, öğrenmek isteyenlerin zihinlerinde iyice yerleşsin. Allah Teâlâ´dan dileğimiz bu meseleleri hepimiz için yararlı kılması ve bizi doğru yola iletmesidir. O bizim tek dayanağımızdır ve O ne güzel vekildir. |