Şafii için Terekenin Taksimi

Terekenin mirasçılar arasında taksimi, fera-iz ilminin asü olan tek amacıdır. Daha önce bahsi geçen hususlar ise bunun vasıtalarıdır. Terekenin taksim edilmesinin birkaç yolu vardır. Bu yolların en basiti; terekenin meselenin aslı üzerine taksim edilmesi, sonra neticenin her mirasçının payı ile çarpılmasıdır.

Bunun misali -Tablo 58´de olduğu gibi- ölen kişinin geride karısının, iki kızının, annesinin ve ana-bababir olan kardeşinin kalmasıdır.

24

3 Zevce
1/8

16 İki kız
2/3

4 Anne
1/6

1 Ana-bababir erkek kardeş
Asa be

(Tablo 58)

Burada meselenin aslının 24 olduğu açıktır. Çünkü meselede 1/8 vardır, onun mahreci sekizdir, 1/6 vardır, onun mahreci de 6´dır. 6 ile 8 arasında da tevafuk vardır. Burada kadına 1/8 verilir, bu 3 paydır. İki kıza malın 2/3´si verilir, bu da 16 paydır (her kıza 8 pay verilir). Anneye 1/6 verilir, bu da 4 paydır. Ana-bababir olan kardeş ise asebe olması nedeniyle geriye kalan bir payı ahr.

Terekenin 4800 lira olduğu farzedilirse, yapılması gereken işlem şudur: Tereke, meselenin aslı üzerine taksim edilir, sonra çıkan netice her mirasçının payı ile çarpılır.

Örnek: 4800/24=200 lira, 1 pay 200 liradır. Bu durumda kadına 3x200-600 lira, iki kıza 16x200=32000 lira, anneye ´4x200=800 lira, kardeşe 1x200=200 lira verilir. İşte bu payların toplamı olan 4800 lira terekenin kıymetidir.

Başka bir yol da´şudur: Her mirasçının payı terekenin tamamı ile) çarpılır, çıkan sonuç meselenin aslı üzerinden taksim edilir. Bunuri misali de Tablo 59´da olduğu gibidir.

12

4 Anne
1/3

3 Zevce
1/4

5 Amca
Asa be

(Tablo 59)

Burada meselenin aslı 12´dir. Çünkü meselede annenin payı ile zevcenin payı arasında tebayün vardır. Anne 1/3 alır, bu 4 pay eder. Zevce 1/4 alır, bu da 3. pay eder. Geriye kalan malı da asabe yoluyla amca alır, bu da 5 pay eder.

Terekenin 100 dinar olduğu farzedilirse, .

Annenin payr= 4x100=1/3-33

12 -Zevce´nin payı= 3/100=25 . .

12 Amcanın payi= 5x100=2/3-41

12 ´

4

1 . Koca
1/4

1 Ana-bababir kızkardeş
Asabe

2 Oğul´un kızı
1/2

(Tablo 60)

Burada ölenin geride kocası, ana-bababir olan kızkardeşi ve oğlunun kızı kalmıştır. Koca 1/4 alır, bu 1 paydır. Kız malın yarışını alır, bu da 2 paydır. Aha-bababir olan kızkardeş ise asabe yoluyla geriye kalan 1 payı alır. Çünkü o başkasıyla beraber bulunan asabedir. Meselenin aslı 4´tür. Kızın payının mahreci olan 1/2 ile kocanın payının mahreci arasında tedahül vardır. Terekenin 44 lira olduğunu farzedersek kocanın payı 1x44=44/4= 11 lira, kızın payı ise 2x44=88/4=22 lira olur.

Mirasta Meşhur Olan Meseleler

.Mirasta meşhur olan birtakım meşelere bazı lakablar verilmiştir. O meseleler feraiz âlimleri arasında bu lakablarla bilinmektedir. Bu meselelerin bu lakabları almalarının sebebi, ya orada ihtilaf olduğu için, ya sorulduğu âlime nisbet edildiği için, ya da o meselede hüküm veren âlimin lakabı olduğu içindir. Yukarıdaki bahislerde feraiz ilminin kaidelerini açıklarken bu meselelerin bir kısmı zikredilmişti. Burada ise bir başlık altında bu meselelerin en meşhurlarını beyan edeceğiz ki feraiz ilminin kaynak kitaplarını okuma imkânına sahip olmayanlar onları öğrenebilsinler.

1. el-Müşerreke Meselesi

Bu meseleye aynı zamanda eî-müştereke ve´I-himariyye ismi de veri -lir. Bu mesele, Kardeşler bahsinde geçmişti. Bunun misali Tablo 6l´de olduğu gibidir.

(3) .

18
6

9
3
Koca
1/2

3
1
Anne
1/6

4
2 ´■■
Anabir erkek kardeşler
1/3

2

Ana-bababir kızkardeş oğulları

(Tablo 61)

Bilindiği gibi Hz. Ömer bu meselede önce hüküm vermiş: Asabe oldukları için ana-bababir olan kardeşleri iskat etmiş, paylar dağıtıldıktan sonra onlara birşey kalmamıştır. Sonra bu hükmünden vazgeçerek onları sanki hepsi anabir kardeşlermiş gibi kabul ederek anabir kardeşlerle ortak yapmış, babalarını ilga etmiştir.

2. el-Umeriyyeteyn Meselesi

Hz. Ömer bu iki meselede hüküm vermiş olduğundan bunlara umeriyyeteyn adı verilmiştir. Nitekim bunu daha önce söylemiştik. Burada eşlerin payından sona anneye 1/3 verilmiştir. Bu iki meselenin misalleri Tablo 62 ve 63´dedir.

6

3
Koca
1/2

1
Anne
1/3

2
Baba
Asa be

(Tablo 62)

12

3
Zevce
1/4

3
Anne
1/3

6
Baba
Asabe

(Tablo 63)

3. el-Mübahele Meselesi

Bunun misali Tablo 64´de olduğu gibidir.

(Avl)

8 - 6´

3
Koca
1/2

2
Anne
1/3

3
Anabababir kızkardeş
1/2

(Tablo 64)

Burada malın yarısı kocaya verilir, bu 3 paydır. Malın 1/3´i anneye verilir, bu 2 paydır. Malın yarısı da ana-bababir olan kızkardeşe verilir, bu da 3 paydır. Meselenin aslı 6 olduğundan ve mirasçılara paylaştınla-macağından, mesele 8fe avledilmiştir. Bu, İslâm´da avledilen ilk meseledir. Bunu daha önce söylemiştik. Bu meseleye mübahele isminin verilmesinin sebebi, Hz. Ömer´in hilafete geçtiği dönemin başında olmasıdır. Bu mesele hususunda Hz. Ömer sahabe ile istişare etmiş, Hz. Abbas da terekeyi paylarının oranı nisbetinde onlara taksim etmesini söylemiş, diğer sahabîler de buna muvafakat etmişlerdir.

Başka bir rivayete göre Hz. Ömer bu mirasçılara ´Ben Allah´ın Kitabı´nda sizin için bir pay göremiyorum. Allah Teâlâ´nın hanginizi takdim edip hanginizi tehir ettiğini de bilmiyorum ki ben de ona göre davranayım. Fakat bu konuda bir görüşüm vardır, eğer doğruysa Allah´tan, yanlışsa bendendir. Benim görüşüme göre her payın eksiltilmesi (avledilmesi) gerekir´ diyerek paylarda avl yapmış ve terekeyi taksim etmiştir. Bu hususta ashabdan hiçbiri ona muhalefet etmemiştir. Hz.Osman halife olunca Abdullah b. Abbas bu hususta muhalefet ederek ´Eğer oniar Allah´ın takdim ettiğini takdim, tehir ettiğini de tehir etselerdi, payların avledilmesine gerek kalmazdı´ dedi. Bunun üzerine İbn Abbas´a ´Allah kimi takdim, kimi tehir etti?´ diye soruldu. İbn Abbas şöyle cevap verdi: ´Koca, zevce, anne ve nine takdim edilir. Oğulun kızları, ana-bababir olan ve bababir olan kızkardeşler de tehir edilir. Onlara bazen pay verilir, bazen de asabe olurlar. Avl ise ancak paylardan geriye kalan mal hakkında yapılır´. Bu hususta sahabîler İbn Abbas ile tartıştıklarında1 İbn Abbas ´Kim istiyorsa onunla mübahele edelim. Aliç çölünün kumlarını sayan kişi dahi malda iki yarım pay, bir de 1/3 pay çıkarmaz1 dedi. Bunun üzerine sahabîler ´O halde neden bunu Hz. Ömer zamanında söylemedin?´ dediler. İbn Abbas [Hz. Ömer´den korktuğum için söylemedim´ diye cevap verdi

Buradaki Aliç, çok meşhur bir çölün adıdır. İbn Abbas´m ´Kim istiyorsa onunla mübahele edelim´ sözü şu ayete işarettir:

(Ey Muhammedi) Sana gelen ilimden sonra, seninle tartışacak olurlarsa, de ki: ´Gelin çocuklarımızı ve çocuklarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı, kendimizi ve kendinizi çağıralım. Sonra da lanetleşelim. Allah´ın lanetinin yalancıların üzerine olmasını dileyelim´. (Âlu İmran/6l) İşte bundan ötürü buna el-mü´hahele meselesi denilmiştir.

4. el-Minberiyye Meselesi

Bu mesele Tablo 65´de olduğu gibidir.

(Avl)

27 24

3 .
Zevce
1/8

4
Baba
1/6

4
Anne
1/6

16
iki kız
2/3

(Tablo 65)

Burada meselenin aslı 24´tür. Çünkü bu meselede´ bulunan paylardan 1/8 ile 1/6´in mahreçleri arasında tevafuk vardır. Bu durumda mesele 27´ye avledilir. Zevce 1/8 ahr, bu 3 paydır. Anne 1/6 alır, bu da 4

paydır. Baba 1/6 alır, bu da 4 paydır. İki kız ise malın 2/3 alır, bu da 16 paydır. Bu meseleye el-minberiyye denmesinin sebebi, Hz. Ali´nin minberde hutbe irad ederken bu mesele hakkında hüküm vermesidir. Hz. Ali sözünü ´Hamd o Allah´a mahsustur ki her nefsi işledikleriyle cezalandırır´ diye sürdürdü. Bu mesele kendisine sorulduğunda çok çabuk bir şekilde ´Zevcenin 1/8 olan hissesi burada 1/9 olmuştur. Bu nedenle mesele avledilir´ dedikten sonra hutbesine devam etmiştir. Bu, Hz. Ali´nin ne kadar zeki ve bilgili olduğunu göstermektedir.

5. el-Harka Meselesi

Bu mesele Tablo 66rda olduğu gibidir.

(3)

9
3

3
1
Anne
1/3

4
2
Dede
Asabe

2

Anabababir kizkardeş

(Tablo 66)

Burada anneye 1/3 verilir, geriye kalan mal ise dede ile kizkarde-şindir; dedeye 2, kızkardeşe 1 pay verilmek suretiyle paylaştırılır. Meselenin aslı 3 olduğundan tashih edilerek 9´a çıkarılması gerekir. Böylece anneye 3 pay, dedeye 4 pay, kızkardeşe de 2 pay düşer. Bu meseleye el-Harka adı verilmesinin sebebi, ashabın bu meseleyi yırtmış/parçalamış olduğunun düşünülmesi veya bu meselenin ashabın ittifaklarını parçalamasıdır. Çünkü ashab bu meselede yedi görüşe ayrılmıştır. Bizim zikrettiğimiz şekil ise Şafii mezhebinin kabul ettiği görüştür.

6. el-Ekderiyye Meselesi

el-Ekderiyye´nin mânâsını daha önce beyan etmiştik. Bu mesele Tablo 67´de olduğu gibidir.

CAvl)
(3)

27

9 6

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın