Şafii için Şirket

Şirket´in Tarifi

Şirket kelimesinin lügat mânâsı, birbirinden ayırdedilmeyecek şekilde iki malı birbirine katmak demektir. Şu ayet-i kerime´de geçen şürekâu tabiri de bu anlamda kullanılmıştır.

Babası, annesi ve evladı olmadığı halde vefat eden bir erkek veya kadının erkek veya kızkardeşi varsa, vasiyeti ve borcu çıktıktan sonra onların herbirine terekenin altıdabiri düşer. Eğer kardeşler birden fazla iseler, hepsi vasiyet ve borç çıktıktan sonra zarara uğratılmış olmaksızın terekenin üçtebirinde ortaktırlar. Bu, Allah´tan bir tavsiyedir (emirdir). Allah âlim ve halimdir. . (Nisa/12)

Şirket kelimesi, malların karıştırılmasından başka mânâda da kullanılır. Mesela şu ayette olduğu gibi:

Bana ailemden bir vezir kıl; kardeşim Harun´u! Onunla arkamı kuvvetlendir ve onu işime ortak kıl. , (Taha/29-32)

Şirket´in ıstıiahî anlamı ise, bir malda iki veya daha fazla kişinin tayin şeklinde değil, şuyû şeklinde haklarının sabit olmasıdır; yani iki veya daha fazla kişinin bir araziye, hiçbirinin hissesi belli olmadan ortak olmalarıdır. İşte bu, şirketin genel mânâdaki tarifidir. Bu tarif akidle olan şirketi de, akidsiz olan şirketi de içine alır. Şirket´in hal manâsıyla tarifi İse ortakların kendi istek ve iradeleriyle kazanç elde etmek amacıyla yaptıkları bir akiddir.

Şirket´in Kısımları

Şirket´in tarifinden de anlaşıldığı üzere şirket bazen kâr amacıyla, bazen de başka maksatlarla kurulur. Bu nedenle âlimler şirketi, mülk ve akid şirketi olarak iki kışıma ayırmışlardır. Mülk şirketi, iki veya daha fazla kişinin kendi istek ve iradeleri dışında bir mülke ortak olmalarıdır, meselâ kardeşlere babalarından kalan miras malı gibi. Bu şirketin hükmü-şudur: Ortaklardan herbiri diğerinin payında -izin almadıkça- tasarruf edemez. Çünkü biri diğerinin velîsi değildir. Fakihler Şirket bahsinde şirketin bu türünü kasdetmezler. Bu türün her şekli kendisiyle ilgili olan miras, vasiyet ve benzeri gibi fıkhî konuların içinde ele alınır.

Fakihlerin şirketten kasıtları akid şirketidir. Bunun tarifi daha önce yapılmıştı. Akid şirketi birkaç çeşittir. Bunlardan bazıları meşru, bazıları ise meşru değildir. Biz önce şirketin meşruiyetinin hikmetinden, sonra da -Allah izin verirse- mufassal bir surette meşru olan ve olmayan şirketlerden bahsedeceğiz.

Şirket´in Meşruiyeti

Şirket genel olarak meşru ve caizdir. Kur´an ve Sünnet buna delâlet eder. Daha önce zikrettiğimiz miras ayetlerinde ´Onlar üçtebirde ortaktırlar (şerik)´ ibaresi bulunmaktaydı. Ayette geçen şerik (ortak) tabiri, şirketin caiz olduğuna delâlet eder. Zira Allah Teâlâ anabir olan kardeşleri terekenin 1/3´ine ortak kılmıştır. Ayrıca Allah Teâlâ Hz. Davud´un diliyle şöyle buyurmuştur:

Gerçekten ortakların çoğu birbirine haksızlık eder.

(Sad/24)

Ayette geçen huleta kelimesinden maksat ortaklar, şirket kuranlardır. Bu ayet yukarıda zikrettiğimiz ayeti teyid etmektedir. Ancak bu ayet tek başına delil olmaz. Çünkü bu, bizden önceki milletlerin şeriatinde varid olmuştur. En sahih görüşe göre bu bizim şeriatımız değildir.

Şirket´in meşru olduğuna delâiet eden birçok hadîs rivayet edilmiştir. Biz onların bazılarını nakledeceğiz.

Ebu Hüreyre´den merfuan rivayet edildiğine göre Allah Teâlâ -bir hadîs-i kudsî´de- şöyle buyurmuştur:

İki ortaktan biri öbürüne hıyanet etmedikçe onların üçüncüsü benim, biri diğerine hıyanet ettiği zaman ben onların arasından çıkarım.[1]

Yani Allah Teâlâ ortaklara yardım eder, mallarını ve ticaretlerini bereketlendirir. Böylece onlar doğruluk ve emanet üzere yürürler. Onlar ne zaman ki doğruluktan sapar, emanete ihanet ederler, Allah da onların mallarından ve ticaretlerinden bereketi kaldırır, yardımını keser. Böylece onların arasına niza ve husumet girer, ayrılırlar.

? Sâib b. Ebî Sâib Rasûlullah´m peygamberlikten önce ticarette ortağıydı. Fetih Günü geldiğinde (Rasûiullah veya Sâib) şöyle dedi. ´Merhaba ey kardeşim! Ey benim muhalefet nedir, çekişme nedir bilmeyen (sevgili) ortağım!,[2]

Bu rivayetteki geçen ´ortağım´ ifadesi, -Hz. Peygamber´e ait olduğu kabul edildiği takdirde- şirket´in meşrûiyyetini Iiz. Peygamber´in (s.a) ikrar ettiğini gösterir. Şayet bu söz Sâib b. Ebî Sâib´in sözüyse, Hz. .Peygamber´in sükûtu, kendisinin bu konudaki takririni gösterir.

? Berâ b. Azib şöyle rivayet ediyor: Zeyd b. Erkam ile ortak idik. Biraz peşin, biraz borç ile gümüş aldık. Bu haber Hz. Peygamber´in kulağına gittiğinde bize şöyle dedi:

Peşin para ile aldığınızı kabul edin ve fakat borca aldığınızı geri verin.[3]

Hadîste geçen nesie kelimesi, bir zamana kadar borç vermek anlamına gelir. Bu hadîs, şirketin caiz olduğuna delâlet eder. Ayrıca halk şirket kuruyordu, Hz. Peygamber onları bundan menetmiyordu. Müslümanlar her asırda şirket kurmuşlar, fakat hiç kimse bunun gayr-ı meşru olduğunu söylememiştir. Böylece şirketin meşru olduğunda icma oluşmuştur.

Şirket´in Meşruiyetinin Hikmeti ve Sebebi

İnsanlar güçleri dahilinde olan hususlarda Allah´ın kendilerine vermiş olduğu kuvvet, kudret ve imkânlarla tekamül etmek, genişliğe ulaşmak ister. Allah Teâlâ insanları değişik güç ve kabiliyette yaratmıştır. İnsan, hayatta muhtaç olduğu herşeyi tek başına elde edemez. Fakat başka insanlarla yardımlaşırsa, ortak hareket ederse ilerler, ihtiyaçlarını daha iyi karşılar.

Dünya hayatında (kimini zengin, kimini fakir kılarak) onların geçimliklerini aralarında biz paylaştırdık. Birbirlerine iş gördürmeleri için kimini ötekine derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti (olan cennet nimetleri) onların (dünyada) biriktirdikleri şeylerden daha hayırlıdır. (Zuhruf/32)

Bazı kimseler zengin olur, fakat mallarını idare edip çalıştıramazlar. Bazı kimseler ise ticareti .bilir, işten iyi anlar ve fakat bir iş yapacak mala sahip değillerdir. Böylece insanlar mallarını ve güçlerini birleştirerek ticaretlerini genişletir, kolay kazanma yolları açar ve tekâmül ederler. İşte şirket, ortaklarına bu tür imkân ve kolaylıklar sağlar. Eğer şirket olmasaydı hiçbiri bu imkânları tek başına sağlayamaz, ne kadar çalışırsa çalışsın bu kadar kâr edemezdi. İnsanların maslahat ve ihtiyaçları şirket´in meşru olmasını gerektirmiştir.

Allah Teâlâ da insanların işlerini kolaylaştırmak, onlardan sıkıntıyı kaldırmak için şirket kurmayı meşru kıldı. O´nun şeriatının yüceliğinden, kanun-u ilahîsinin kemalindendir ki şirketi caiz kıldı ve onun için birtakım kaide, kural ve hükümler koydu. Bunlar sayesinde hayr ve menfaat elde edilir, zarar ve şer defedilir.

Şirket´in Çeşitleri ve Onlardan Meşru Olanlar

Akid şirketi, çeşitli şekillerde olabilir. Fakihler akid şirketini dört çe-şite.hasretmişlerdir. Onlar da şunlardır:

1. Şirket-i inan

2. Şirket-i mufavada

3. Şirket-i ebdan

4. Şirket-i vücuh

1. Şirket-i İnan

Şirket-i inan, iki veya daha fazla sayıdaki kişinin, kendisiyle ticaret yapmak için bir malda ortak olmak üzere bir araya gelmeleridir. Şirket-i inan, fakihlerin ittifakıyla meşru ve caizdir. Şirketin diğer üç çeşidini izah ettikten sonra şirket-i inan´dan mufassal şekilde bahsedeceğiz.

2. Şirket-i Mufavada

Şirket-i mufavada, ortaklardan herbirinin satma, satın alma, mudâraba, vekalet verme, borca satma, müşterek malla birlikte sefere çıkma, rehin verme, rehin alma, kefil olma, tazminat ödeme ve benzeri hususlarda, diğer ortaklara kârdan pay verilmesiyle birlikte, ortaklık malı işletmek üzere iki veya daha fazla sayıdaki şahıs arasında kurulan ortaklıktır. Şirket´in bu çeşidi Şafii mezhebine göre bâtıldır. Çünkü burada büyük bir aldatmaca sözkonusudur. Zira bu çeşit şirkette ortaklar meçhul bir meseleye vekil olur, meçhul bir şeyin kefili olur. Bunların her ikisi de bâtıldır. Bu nedenle İmam Şafii şöyle demiştir: ´Eğer şirket-i mufavada bâtıl değilse, dünyada hiç bâtıl yoktur´.

Şafii mezhebi hariç, diğer mezhepler bunun caiz olduğunu kabul etmişlerdir. Ancak birtakım kayıt ve şartlar ileri sürmüşlerdir ki bunların olması neredeyse mümkün değildir. Allah hakikati daha iyi bilir.

3. Şirket-i Ebdan

Buna aynı zamanda şirket-i a1 mal da denir. Şirket-i ebdan, herbiri bir meslek sahibi olan iki veya daha fazla sayıdaki kişinin, bedenen çalışmak ve Allah´ın kendilerine nasip kılacağı kazancı paylaşmak üzere ortaklık kurmalarıdır. Bu kişilerin meslekleri ayrı da olabilir, aynı da olabilir. Şirketin bu çeşidi de Şafii mezhebine göre bâtıldır. Çünkü burada zarar verme sözkonusudur, zarar verme ise şer´an yasaktır. Zira ortaklardan bazıları daha çok çalışır ve kazanır, bazıları az çalışır veya çalıştığı halde kazanamaz, bu durumda çok çalışıp kazanan kazancını diğer ortaklarıyla paylaşmaya razı olmaz. Şafiilerin haricinde bazı imamlar bu tür şirketi de ihtiyaç nedeniyle caiz görmüşlerdir. Çünkü şirket´in meşruiyetinin nedeni -daha önce de belirttiğimiz gibi- malın nemalandırılmasıdır. Nitekim bu tür bir şirkette, malın aslı ortaklar için taksim edilir ve dolayısıyla malın aslının taksimine duyulan ihtiyaç, çoğu kez malı nemalandırmaya duyulan ihtiyaçtan üstündür. Allah hakikati daha iyi bilir.

4. Şirket-i Vücuh

Şirket-i vücuh, iki veya daha fazla sayıdaki mutemed kişinin, halkın kendilerine olan güvenine dayanarak, vadeli olarak borca mal satın alıp bu malları satmak ve elde edecekleri kân, ara...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın