Şafii için Selem Akdi

Selem´in Tarifi

Selem, lugatta ´takdim etmek´ anlamına gelir. Istılahta ise ´zimmetle vasıflandırılmış birşeyi selem veya selef lafzı ile satmak´ demektir. Selem bir satış çeşididir. Kişinin olmayan veya yanında bulunmayan birşeyi satması bâtıldır, fakat selem akdi bundan istisna edilmiştir.

Selem´in Meşruiyeti

Selem akdinin, ´olmayan birşeyin satılması bâtıldır´ kaidesinden istisna edildiğini söylemiştik. Çünkü insanlar selem akdi gibi akidlere muhtaçtır.

İbn Abbas´tan rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber (s.a) Medine´ye geldiğinde Medineliler meyvelerinde bir sene, iki sene vâde ile selem suretiyle alışveriş yapıyorlardı. Bunun üzerine Rasûlullah şöyle buyurdu

Kim hurmada selem yoluyla satış yaparsa, ölçüsü ve tartısı malum olarak belli bir vâdeye kadar selem akdi yapsın![1]

Abdullah b. Ebî Evfa şöyle rivayet ediyor: Hz. Peygamber ile beraber elde ettiğimiz ganimet mallarını Şam köylülerinden buğday, arpa, zeytinyağı gibi yiyecek maddeleri karşılığında selem akdi yapıyorduk. Abdullah´a ´O malların köylülerde olup olmadığını soruyor muydunuz?´ denilince, Abdullah ´Hayır, biz onlara sormuyorduk1 dedi.[2]

İbn Abbas´tan rivayet edildiğine göre ´Şehadet ederim ki Allah tazminat altında olan selem´i helâl kılmış ve selem hakkında en uzun ayeti indirmiştir´ dedikten sonra ´Ey iman edenler! Birbirinize belirli bir zaman için borç verdiğiniz de onu yazın´ (Bakara/282) ayetini okumuştur.[3]

Ayetin selem akdinin meşruiyetine delâiet etmesi şu açıdandır: Selem de bir tür borçtur. Ayet de borç vermeyi caiz kılmıştır.

Selem´in Meşruiyetinin Hikmeti

Selem´in kıyasen gayr-ı meşru olduğuna işaret etmiştik. Çünkü selem, olmayan birşeyi satmaktır. Fakat insanlar buna muhtaç olduğu için meşru kılınmıştır.. Sanatkârlar, esnaflar, arazi sahipleri ve diğerleri selem akdine ihtiyaç duyarlar. Bunların kiminin paraya, kiminin de mala ihtiyacı vardır. Bunlara genellikle borç da verilmez. İşte bu nedenle şeriat selem akdine müsade etmiştir. Böylece selemin meşruiyetinin nedeni anlaşılmıştır. Selem akdi sayesinde mallar kolayca elde edilir, ticaret hayatı canlanır, mallar korunur, insanlar para ve mal ihtiyaçlarını karşılar.

Selem Akdinin Rükün ve Şartlan

Seiem akdinin dört rüknü vardır:

1. Akdi yapacak iki kişinin bulunması

2. Siga

3- Selem malının karşılığı olan para 4. Zamanı geldiğinde verilecek mal Bu rükûnların herbirinin de birtakım şartları vardır.

1. Akdi Yapacak İki Kişinin Bulunması

Taraflardan biri malını bir eşya mukabilinde selem yoluyla veren alıcıdır ki buna aynı zamanda muslim, yani selem yapan da denir. Diğeri ise malı selef yoluyla alan ve mukabilinde zamanı gelince yetiştirdiği malı verecek o!an kişidir. Buna da musiemuiieyh denir, yani kendisine selem parası verilen kişi demektir. Selem akdi yapan kişilerde de alışveriş akdi yapanlarda bulunması gereken şartlar aranır. Bunlar âkil-bâliğ olmak, temyiz sahibi olmak ve diğer şartlardır. Ancak selem akdinde görmek şart değildir; kör olan kişi de selem akdi yapabilir; Kör olan kişinin alışveriş yapamayacağını belirtmiştik, çünkü alışverişte satılan malın alıcı ve satıcı tarafından görülmesi gerekir. Selem akdinde ise satılan mal zimmetle vasıflandırılmış bir maldır ve işitmek suretiyle satanı tanımak mümkündür. Mal teslim edileceği zaman kör olan kişi bir vekil tutar, vekil malda şart koşulan özelliklerin bulunup bulunmadığına bakar.

2. Siga

Siga icab ve kabul demektir. Meselâ para sahibinin ´Şu 1000 dinarı sana şu vasıflardaki bir elbiseyi üç ay sonra teslim etmek üzere selef yaptım´ demesi, kendisine paranın teslim edildiği kişinin de ´Kabul ettim´ veya ´Selef olarak teslim aldım´ demesiyle siga tamamlanır. Alışveriş siga -sındaki şartlar burada da geçerlidir. Bunlar icab ve kabul´ün aynı mecliste olması, kabul´ün İcab´a muvafık olması ve diğer şartlardır. Şunu da ilave edelim ki selem akdinin sigası selem veya selef lafzıyla olmalıdır; bu iki lafızdan başka lafızlarla -meselâ sattım ve aldım lafızlarıyla-: olmaz. Ayrıca akid kesin olmalıdır, çünkü akidden cayma, sadece mutlak alışverişler için meşru kılınmıştır. Başka muameleler alışverişe kıyas edilemez. Selem akdinde, parayı akid meclisinde teslim etmek de şarttır. Bunu ileride beyan edeceğiz. Oysa akiclde bulunan hıyar´uş-şart, parayı mecliste vermeye mani olur. Çünkü akidde hıyar´uş-şart bulunması, kendisine selem yapılmış kişinin paradaki mülkiyetinin sabit olmasına mânidir. Kişi ondan malı sureten almaktadır ve akid tamamlanmadan (mal teslim edilmeden) tarafların ayrılmalarına yo! açacağından, bu caiz değüdir. Bu bakımdan içinde.hıyar´uş-şart olan selem akdi bâtıldır.

Hıyar´ul-Meclis ise selem akdinde geçerlidir, zira o tarafların ayrılmasıyla sona erer. Böylece akid yapanların ayrılması, akdin tamam lan-masından sonra olur, hıyar´ul-meclis ile selem akdinin şartlan arasında muaraza olmaz.

3. Sermaye (Para)

Bu para alıcının selef yoluyla satıcıya teslim ettiği paradır. Ancak şu şartlar dahilinde verilmelidir:

a. Paranın miktarı alıcı ve satıcı tarafından bilinmelidir. Meselâ parayı veren kişi ´1000 dinar veriyorum´ veya ´1000 dirhem veriyorum´ demelidir. Eğer alacağı mala karşılık para değil de birşey verecekse onun cinsini ve miktarını belirtmelidir. Meselâ ´Şu kadar kg. buğday veriyorum1 veya ´Şu kadar ölçek şeker veriyorum´ demelidir. Bu malların cinsi, miktarı, kalitesi, ölçeği veya kilosu belirtilmelidir. Bunların belirtilmesi halinde malın görülmesi gerekmez, çünkü bunları belirtmek, gözle görmenin yerine geçer.

b. Malın parası ve sermaye akid yapılan mecliste teslim edilmelidir, bu teslim birbirlerinden ayrılmadan önce yapılmalıdır. Çünkü teslim işlemi hem selem akdinde asıldır ve hem de selem´in mânâsının aslıdır. Teslim yoksa akid de yoktur. Teslim olmadığında selem akdi, borcu borç ile satmak olur ki bunun yasak olduğunu söylemiştik.

Malda hakiki akdin şart olması, yani aslî akid şarttır. Meselâ selem´in sermayesinin, -selem yapan kişinin kabzetmesi maksadıyla- havale edilmesi sahih değildir; zira havale (bilfiil) kabz´ın yerini tutmaz.

4. Selem Akdi Yapılan Mal

Yani sahibinin, para karşılığı müşteriye vermeyi taahhüd ettiği maldır ve selem akdi de bu mal üzerine yapılmaktadır. Burada bulunması gereken şartlar şunlardır: .

a. Mal tarif edildiğinde tayini mümkün olmalıdır.

Yani mal tarif edildiği zaman cinsi, sıfatları, sayısı anlaşılmalı ve bu hususta ihtilafa yer kalmamalıdır. Ancak bu tarifte küçük farklar olabilir. Bunun delili Abdullah b. Ebî Evfa´dan rivayet edilen şu hadîstir: ´Biz Hz. Peygamber, Ebubekir ve Ömer´in zamanlarında buğday, arpa, hurma ve . kuru üzümde selem akdi yapıyorduk´.[4]

İbn Abbas´ın şöyle dediği rivayet edilmiştir: ´Metre´si ve teslim edilme zamanı belli olan kumaşta selem yapılır´.

Ebu Nadir, Hz. Ömer´e ´Serreka denilen kumaşta selem yapılır mı?´ diye sorulduğunu, Hz. Ömer´in ise ´Bunda bir beis yoktur1 dediğini nakletmiştir.

Zikredilmeyen eşyalar da adı geçen eşyalara kıyas edilir. Tarif suretiyle durumu anlaşılan malların tümünde selem caizdir. Tarif suretiyle durumu anlaşılmayan mallarda ise selem caiz değildir, çünkü bu, belli olmayan bir mali satmaktır ki ihtilaf ve kavgalara sebep olur. Fakihler buna misal olmak üzere deriyi örnek vermişlerdir. Zira deriler incelik ve kalınlık bakımından değişik olurlar. Kıymetli madenler de bunun gibidir, onların değeri de saflıklarına ve parlaklıklarına göre değişir ve tarifle özelliklerinin bilinmesi mümkün olmaz. Günümüzdeki benzen şeyler de aynı hükümdedir. Tarifle bilinmesi mümkün olmayan maddeleri birtakım işlemlerden geçirmek suretiyle selem akdinde kullanmak caiz değildir. Ancak yağ -ve bal gibi ateşe konup tortu ve mumu ayırılan maddelerde selem caizdir, çünkü ateşin bunlara tesiri pek azdır.

b. Malın cinsi, çeşidi, miktarı ve sıfatları taraflarca bilinmelidir.

Malın buğday mı arpa mı, yerli mi ithal mi, 1000 sa´ mı, 1000 kg. mı olduğu bilinmelidir. Mal sayı ile satılan mallardan ise kaç adet olduğu, metre ile satılan mallardansa kaç metre olduğu bilinmelidir. Aynı şekilde özellikleri de bilinmelidir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Her kim selef yaparsa belli ölçek, belli hacim ve belli tartıda selef yapsın.

c. Selem yoluyla satılan mal karışık olmamalıdır.

Meselâ arpa ve başka maddelerle karıştırılmış hayvan yemi veya misk anber ve başka kokularla karıştırılmış koku gibi olmamalıdır. Ancak her cinsten ne kadar karıştırıldığı belli ise ve tarif suretiyle bilinmesi mümkünse selem akdi caiz olur. Yünden veya pamuktan yapılan elbiselerde selem caizdir, çünkü ne kadar yünden veya pamuktan elbise yapıldığı bilinmektedir. Ayrıca kendisine maslahat gereği başka maddelerin karıştırıldığı mallarda da selem caizdir.

d. Hakkında selem icra edilen malda selem borç olmalıdır.

Meselâ Zeyd´in, Amr´a özellikleri belli olan 100 elbise için 1000 dinar vermesi gibi. Eğer Zeyd, Amr´a ´Sana selef olarak şu 1000 dinarı şu 100 elbise karşılığında veriyorum´ dese, elbiseler de muayyen ve mevcut ise selem sahih olmaz. Çün...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın