Şafii için Riba

Riba´nın Tarifi

Lugatta riba ´artış, fazlalık´ anlamına gelir. Nitekim şu ayet-i kerimelerde riba kelimesi bu mânâda kullanılmıştır.

Yeryüzünü kupkuru görürsün. Fakat biz üzerine (gökten yağmur) suyu indirdiğimizde canlanır, kabarır (=rebet)(Hac/5)

Yanr üzerine yağmurun yağmasıyla toprak hareket etmeye, yükselmeye başlar, kabarır.

Bir topluluk diğer bir topluluktan daha fazla (=erbâ) olduğu için.(Nahl/92)

Yani sayıca ve kuvvet bakımından daha fazla olduğu için...

İnsanların mallarında, artması için verdiğiniz riba Allah katında artmaz.(Rum/39)

Yani sermayelerinin üzerine fazladan faiz yemek için, mallarının artması, nemalanması için verdiğiniz herşeyi Allah Teâlâ mahveder ve onu bereketlendirmez.

Fakihlefin ıstılahında riba´nm iki mânâsı vardır: Biri özel bir bedel karşılığında yapılmış akiddir ki şeriat terazisinde ve akid esnasında eşit oldukları malum değildir veya bedelin tehir edilmesiyle beraber yapılır.

´Özel bir bedel´den maksat, beyanı gelecek olan ribalı muamelelerdir. ´Eşit olup olmadıkları malum olmayan´dan maksat da bedellerin birinin diğerinden fazla olması veya eşit olduklarının meçhul olmasıdır. ´Şeriat terazisi´nden maksat ise ölçü veya tartısının belli olmamasıdır. ´Akid esnasında´ dememizin sebebi, akidden sonra bedeller arasındaki temasül bilindiği takdirdeki durumu tariften çıkarmak İçindir. Meselâ kişi bir yığın buğdayı başka bir yığın buğdayla değiştirir, fakat kaç kg. veya kaç ölçek olduğunu bilmezse, işte bu alışveriş ribalı bir akiddir. Akidden sonra yığınlar ölçülse ve eşit oldukları anlaşılsa bile yine de ribalı bir akiddir, çünkü akid esnasında onların eşit oldukları bilinmemektedir. ´Bedellerin birinin veya ikisinin ertelenmesi´nden maksat da kişilerin malları akid yaptıkları mecliste vermemeleri veya akidde zaman şartı koşmalarıdır.

Kendisinde Riba Cereyan Eden Mallar

Riba şu altı malda cereyan eder:

1. Altın

2. Gümüş

3. Buğday

4. Arpa .

5. Hurma

6. Tuz

Riba´nın sadece bu altı maddede cereyan etmesinin sebebi, bu maddeler hakkında nass´in varid olmasıdır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Gümüşü altınla değiştirmek ribadır, meğer ki (iki taraftan biri diğerine) ´Ha af (o da öbürüne) ´Ma ver´ diye(rek) elden ele peşin verip almış olsunlar. Buğdayı buğdayla değiştirmek de ribadır. Meğer ki (iki taraf birbirine) Ha al! Ha ver! diye(rek peşin alıp versinler). Hurmayı hurma ile satmak da riba´dır. Meğer ki Ha al! Ha ver! denilsin.[1] Riba bu altı maddenin dışındaki maddelerde de olur. Burada hüküm illet ve nedene göredir. Bu bakımdan riba´nın illeti hangi maddelerde tahakkuk ederse, o maddelerde de riba olur. Riba´nın illetinden maksat on vasıftır.ki bunlar hangi maddede bulunursa, o maddede riba cereyan eder; yani aynı illet karşılıklı verilen mallarda varsa o muamele ribalı muamele olur. İşte bundan ötürü yalnız hadîste zikredilen maddelerde değil, aynı illetle malul olan diğer maddelerde de riba cereyan eder. Fakihler nasslardan bu hükmü çıkararak şöyle demişlerdir: "Hadîste zikredilen maddeler ya altın ve gümüş gibi paralar veya buğday, arpa, hurma, tuz gibi insanların zorunlu ihtiyaçları olan yiyecek maddeleridir". Buna göre bir maddede riba´nın cereyan etmesinin illeti (nedeni) para veya yiyecek maddesi olmasıdır; onun ölçü veya tartısının belli olmasıdır. Bu bakımdan sanki Sâri şöyle demektedir: ´Paralar ve yiyecek maddeleri birtakım şartlar dışında kendi cinsleriyle değiş-tokuş yapılmaz´.

Bu söylediklerimizden sonra anlaşılmıştır ki günümüzde kullanılan paralar da altın ve gümüş hükmündedir. Yine aynı şekilde insanların yediği yiyecek maddeleri de hadîste zikredilen buğday, arpa, hurma ve tuz hükmündedir. Bunların dışında kalan madenler, kumaşlar ve insanların yiyeceği olmayan maddelerde riba cereyan etmez. Bu maddelerin ölçülerek veya tartılarak veya başka bir şekilde değiş-tokuş edilmesinde riba sözkonusu değildir.

Riba´nın Çeşitleri ve Bunların Hükümleri

Fakihler bir muamelenin ribalı olup olmadığına karar verirken önce sözü geçen ribalı malların birbirleriyle değiş-tokuş edilmesine, bu malların birinin diğerinden fazla olup olmadığına ve zaman tayin edilip edilmediğine bakarlar ve riba´yı çeşitlere ayırırlar:

1. Riba-yı Fadl

Riba-yı Fadl değiştirilen malların birinin diğerinden fazla olmasıdır. Meselâ 1 müdd buğdayı 2 müdd buğdayla değiştirmek veya 100 gram altını 110 gramla değiştirmek riba-yı fadl´dır. Bu çeşitte, riba´nın mânâsı artıştır ve bu açıkça görülmektedir. Bu tür muamele hem haram, hem de yasaktır. Hz. Peygamber şöyle, buyurmuştur:

Altını altın ile satmayınız, ancak bunlardan bazısını bazısına ziyade etmeyerek misli misline (eşit şekilde) satış yapınız. Gümüşü gümüşle satmayınız, ancak bunlardan bazısını bazısına ziyade etmeyerek misli misline (eşit şekilde) satış yapınız.[2]

Altınla altın, gümüşle gümüş, buğdayla buğday, arpa ile arpa, hurmayla hurma, tuz ile tuz, misli misline ve elden ele (mübadele edilmesi caiz)dir. Her kim artırır yahut fazla almak isterse, muhakkak riba yapmış olur. Bunda alan ve veren müsavidir.[3]

Burada mallardan birinin daha kaliteli diğerinin de daha kalitesiz olması veya değiştirilen altının birinin işlenmiş diğerinin işlenmemiş olması hükmü değiştirmez. Çünkü Hz. Peygamber, değiştirilen malların birinin diğerinden fazla olmasını yasaklamıştır.

Ebu Said el-ITudrî şöyle rivayet ediyor: "Bilâl en iyi cinsten bir miktar hurma getirdi. Rasûiuliah (s.a) ona şöyle dedi:

- - Bu hurma nereden?

- Bizde adi hurma vardı, Peygamber´in yemesi için işte bu adi hurmalardan iki sa´ vererek karşılığında bir sa1 iyi hurma aldım.

- Eyvah, eyvah! Bu, riba´nın ta kendisidir. Sakın böyle yapma. Lakin iyi cins hurma almak istediğin zaman önce adi hurmayı para ile sat, sonra eline geçen ile iyi cins hurma satın al".[4]

İşlenmiş altınla işlenmemiş altın arasındaki değiş-tokuş da aynen böyledir; yani işlenmiş altınla işlenmemiş altın birbirleriyle değiştirilirse, tartıları eşit olmalıdır. Çünkü Hz. Peygamber ´Gümüşü gümüşle değiştirmeyin. Meğer ki misli misline olsun´ buyurmuştur. Hadîsin lafzı mutlaktır, yani işlenmiş ve işlenmemiş gümüşü de kapsar. Bu nedenle değiş-tokuş yapılan gümüş veya altın -ister işlenmiş, ister işlenmemiş olsun- aynı miktarda olmalıdır. Değiş-tokuş edilen gümüşlerden biri diğerinden daha ağır olursa bu ribalı muamele olur. Eğer kişi işlenmiş gümüş almak istiyorsa para ile almalıdır.

2. Riba-yı Nesa

Rİba-yı Nesa riba cereyan eden bir malı diğer bir malla bir müddet sonra vermek şartıyla değiştirmektir. Burada iki malın cinsinin aynı olup olmaması, birinin diğerinden fazla olup olmaması meseleyi değiştirmez. Meselâ bir avuç buğdayı bir avuç buğdayla veya bir avuç arpayı.iki avuç arpayla iki ay sonra vermek üzere değiştirmek riba-yı nesa, yani gecikmeli ribadır; yani bir taraf peşin veriyor, öteki taraf iki ay sonra verecek veya 10 gram altını 10 gram altınla veya 10 gram gümüşü 20 gram gü -müşle falan gün veya bir gün sonra veya iki saat sonra vermek üzere değiştirmek de aynı şekilde riba-yı nesa´dır. Bu tür muameleler haram ve yasaktır, çünkü bu muamelede riba´nın mânâsı hakiki olarak mevcuttur, zahiri görünmemesi durumu değiştirmez. Çünkü peşin olması borca kalmasından üstündür. Burada bedellerin birinde artış sözkonusudur, her iki mal da peşin olursa artış bertaraf edilir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Sakın hazır olanı gaip olanla değiştirmeyin.

Yani hazırda olan bir malı peşin vererek iki ay sonra verilecek bir malla değiştirmeyin. Ayrıca Hz. Peygamber´in ´Ancak misli misliyle ve elden ele olmak şartıyla değiştirin´ buyurduğu da varid olmuştur. Fakat malların cinsleri değişik olursa istenildiği gibi değiştirilebilir. Meselâ 100 kg. altın verip 1000 ton gümüş, 1000 ton buğday verip 10.000 ton arpa alınabilir, ancak malların hazır olması ve peşin olarak verilmeleri şarttır.

3. Riba-yı Yed

Riba-yı Yed riba cereyan eden iki malın değiş-tokuş edilip birinin veya her ikisinin akid meclisinden ayrıldıktan sonra teslim edilmesidir. Zira yukarıda zikredilen hadîs, malların akid yapılan mecliste teslim edilmesinin vacib olduğuna delâlet etmektedir.

Aynı Cins Sayılan ve Aynı Cins Sayılmayan Maddeler

Fakihler aynı cins sayılan ve aynı cins sayılmayan maddelerin bilinmesi hususunda şu kaideyi koymuşlardır: Aynı hilkat ve isimde olan şeyler tek cins, ayrı hilkat ve isimde olan şeyler ayrı cinstir.

. İsm-i has´tan maksat, birşeyi ortak isimde olan diğer şeylerden ayıran isimdir. Meselâ hurma, ism-i has´tır ve diğer meyve çeşitlerinden bu isimle ayrılır.

Hilkat´tan maksat ise üzerinde yaratıldığı şekildir. Burada isim yeterli sayılmaz. Altın bütün çeşitleriyle tek cinstir, gümüş de böyledir. Hurma, üzüm, buğday, arpa bütün çeşitleriyle birer cinstirler. Yaşı ve kurusu olan -yaş ve kuru üzüm, yaş ve kuru hurma gibi- her madde yaşı ve kurusuyla birlikte tek cinstir. Bir asılda birleşen maddeler de asıllanyla Deraber tek cinstir. Bu bakımdan buğday, buğday unu ve bulgur aynı cinstir. Hayvanların etleri ayrı cinstirler; koyun ve keçi bir cins, sığır ve manda bir cins, develer de bir cinstir. Etin kırmızı veya beyaz olması ; arasında fark yoktur, onlar tek cins sayılır. Tek cins sayılan hayvanların etiyle beraber bulunan yağ; kemer, göğüs ve sırt yağlan tek cinstir. Karındaki y...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın