Şafii için Diyetler

Diyet´in Mânâsı

Diyet, lugatta kan bedeli anlamına gelir. Muhtar´us-Sıhahta şöyle denilmektedir: Diyet kelimesi, diyât kelimesinin tekilidir. Diyet´in ıstılahı mânâsı, öldürme veya yaralamadan ötürü verilen maldır. Bu mal, deve veya devenin kıymeti olarak verilir.

Diyet´in Çeşitleri

Diyet, düşmanlığın çeşidi bakımından iki kışıma ayrılır:

A. Nefs (can) diyeti

Bu, kasden öldürmenin karşılığıdır. .

B. Azaların diyeti

Bu da bir uzvun veya bedenin herhangibir yerinin kesilmesi veya yaralanması karşılığında verilen maldır.

Ayrıca diyet, düşmanlıkta kasdın varlığı ve yokluğu bakımından da iki kışıma ayrılır:

a. Ağır diyet

Bu, kasden veya kasda benzer cinayetin karşılığıdır.

b. Hafif diyet

Bu da kazaen (yanlışlıkla) öldürmenin karşılığıdır. Diyet´in Miktarı

Daha önce de söylediğimiz gibi diyet, ya cana kasda (Ölüme) veya azalara (ölümden daha hafif) saldırılara veya daha da hafif yaralara karşılık verilen bedeldir.

Nefsin (Can) Diyeti

Daha önceki bahislerde kati in çeşitlerini izah etmiştik. Bunlar kasden öldürme, kasden öldürmeye benzer öldürme ve kazaen (yanlışlıkla) öldürmedir. Bu üç çeşit kati-in diyeti de 100´er devedir, Ancak öldürülen kişinin velîlerine verilmesi halinde diyetin keyfiyetinde değişiklik sözkonusu olur. Fakat diyetin sayısı değişmez. Bu değişikliği şu şekilde izah edebiliriz;

1. Kasden Öldürmenin Diyeti.

Kasden öldürmede aslolan kısastır. Ancak maktulün velîleri bu haklarından vazgeçerek katili affedip diyet alabilirler. Eğer maktulün velîleri katili affeder de diyet almaya karar verirlerse diyet, katlin çeşidine göre şu şekilde verilir; Kasden öldürmenin diyeti, 30 tane üç yaşında deve, 30 tane beş yaşında deve, 40 tane gebe devedir. Eğer o memlekette deve yoksa, develerin bedeli verilir. Bu diyetin ertelenmeden katilin malından -müeccel olmayıp muaccel olarak- alınması vacibdir.

2. Kasden Öldürmeye Benzer Öldürmenin Diyeti

Kasden öldürmeye benzer öldürmenin diyeti de 100 devedir. Bu da şu şekil ödenir: 30 tane üç yaşında deve, 30 tane beş yaşında deve, 40 tane gebe deve verilir. Kasden öldürmenin diyeti ile kasda benzer öldürmenin diyeti arasındaki fark şudur: Kasden işlenen cinayette, katil diyeti bizzat ödemek zorundadır. Kasden öldürmeye benzer öldürmede ise katil diyeti bizzat ödemek mecburiyetinde değildir. Kasden öldürmeye benzer cinayetin diyeti, katilin akile denilen akrabalarına tevzi edilir ve üç yılda ödenir. Akile, katilin asabeleridir, yani babalan, dedeleri, çocukları ve torunları haricindeki akrabalarıdır.

3. Kazaen Öldürmenin Diyeti

Kazaen adam öldürmenin diyeti de 100 devedir. Ancak bu develer beş çeşit deve üzerinden verilir. Kazaen öldürmenin diyeti de şöyledir: 20 tane iki yaşında deve, 20 tane üç yaşında dişi deve, 20 tane üç yaşında erkek deve, 20 tane beş yaşında devedir. Bu diyet de katilin asabeierine tevzi edilir ve üç yılda ödenir.

Diyeti Affetmek

Diyet, maktulün velîlerinin hakkı olduğundan, onlar isterse affedebilirler. Velîler dilerlerse diyetin tamamını, dilerlerse de bir kısmını affetme yetkisine sahiptirler. Çünkü Allah Teâlâ diyeti, kulun hakkı olarak, insanlar arasındaki ilişkilerin devamı için, kalplerdeki kin ve buğzun giderilmesi için meşru kılmıştır. Hak sahibi, hakkından vazgeçtiği takdirde bu çok daha efdaldir.

Ey iman edenler! Öldürmelerde üzerinize kısas farz kılındı. Hüre karşılık hür, köleye karşılık köle ve kadına karşılık kadın (kısas edilir). Fakat (katil) bir kimse, kendi lehine (ölenin) kardeşi tarafından affedilirse, artık (maktulün velîsi) örfe uygun olarak (diyeti) tahsil etsin, (katil de) güzel bir şekilde (diyetini) ödesin. Bu uygulama rabbinizden size bir hafiflik ve rahmettir. Bu (antlaşmadan) sonra (anlaşma şartlarına) tecavüz eden kim olursa olsun, onun için elem verici bir azap vardır.(Bakara/178-179)

Fakat (sizin) affetmeniz takvaya daha yakındır. Aranızdaki iyiliği unutmayın. Şüphesiz ki Allah yaptıklarınızı görendir.
(Bakara/237)

Azaların ve Bedenin Diğer Yerlerinin Diyeti

Hzuvların ve bedenin diğer yerlerinin diyeti, yaranın şiddetine ve uzvun ehemmiyetine göre değişir. Eğer ellerden biri mafsalından kesilmiş olursa, tam diyet vacib olur; ayaklardan biri, burnun bir tarafı veya burnun yumuşak kısmı, ellerin ikisi, kaşların ve kirpiklerin tamamı, dudakların ikisi kesilirse ve gözler kör edilirse, bütün bunlarda tam diyet verilir. Azaların çalışamaz hale gelmesi halinde, hükmün ne olduğu yukarıda zikredilmişti.

Ebubekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm babasından, o da dedesinden şöyle rivayet etmektedir: "Rasûluîlah (s.a) Yemen halkına bir mektup gönderdi. Mektupta şunlar yazılıydı; Kim sebepsiz yere birini öldürür, bu da delil ile sabit olursa katile kısas uygulanır. Ancak maktulün velîleri kısastan vazgeçip diyete razı olurlarsa, adam öldürmenin diyeti 100 devedir. Burun tamamen kesilirse tam diyet ödenir. Dilin kesilmesinde de tam diyet ödenmesi gerekir. İki dudağın kesilmesi durumunda da tam diyet ödenir. Yumurtalar için de tam diyet ödenir. Tenasül uzvunun kesilmesi halinde de tam diyet verilir. Bilek, kemiğinin kırılmasında da tam diyet verilir. İki gözün kör edilmesi halinde de tam diyet ödenir. Bir ayak için yarım diyet, beyin zarına ulaşan yaralamada üçtebir diyet, kafayı veya karnı delen yaralamalarda üçtebir diyet verilmesi gerekir. Kemikleri yerinden oynatan yaralamalarda diyet 15 devedir. El ve ayak parmaklarından herbirinin diyeti 10 devedir. Her dişin diyeti 5 devedir. Kemiğe ulaşan yaralamalarda diyet 5 devedir.

Kadın öldüren erkek öldürülür. Diyeti altın olarak vermek isteyenler 1000 dinar (altın) vermelidirler".[1]

Diyetin yarısının veya daha azının vacib olduğu durumların bir kısmı yukarıda geçen hadîste zikredildi. Buna binaen tek ele, tek ayağa, tek göze, tek kulağa ve iki göz kapağına karşılık -yukarıda geçtiği gibi-yarım diyet, yani 50 deve verilir. İster ayak ister el olsun parmaklardan birinin diyeti 10 devedir. Her kirpiğin diyeti, diyetin 1/4´i, yani 25 devedir. Bir dişin diyeti 5 devedir. Zapt u rapt altına alınamayan yaraların ve fazla parmak gibi menfaati olmayan azaların diyeti de hâkimin takdir ettiği hükümet denen maldır.

Hükümet´in Mânâsı

Bazı cinayetlerin (yaralamaların) üzerine - hükümet (hâkimin takdir ettiği malî ceza) terettüb ettiğini söylemiştik. Peki bu hükümet nedir? Hükümet, diyetin bir parçasıdır, cinayete maruz kalan (yaralanan veya bir yeri kesilen) kişiye verilir.

Bu kısım, cinayete maruz kalan kişinin üzerinde bulunduğu sıfatlarla birlikte takdir edilir. Yara iyileşmeye yüz tuttuğunda, yaranın derinliğiyle birlikte kıymet takdir edilir. Ne kadar eksilmişse, diyetin onun kıymetinde verilmesi vacibdir. Çünkü bedenin tümü için tam diyet verilmektedir. Öyleyse bedenin parçaları için de diyetin parçaları verilir. Eğer cinayetten (yaralamadan) önce kıymeti 100 deve ise, cinayetten sonra kıymetinin kaç deve olduğu uzmanlar tarafından tayin ve takdir edilir. Eğer uzmanlar, cinayetten sonra kıymetinin 90 deve olduğunu söylerlerse, diyet olarak 10 deve verilir; yani adam öldürme diyetinin onda biri verilir. Bu hüküm cinayete maruz kalan kişinin hür, erkek ve müslüman olmasına göredir. Takdir edilen ve hükümet denen cezanın, azanın diyetine ulaşmaması şarttır. Eğer bu dereceye ulaşırsa hâkimin onu eksiltmesi gerekir. Mukadder değilse diyetin meblağına ulaşmaması şarttır.

Bu cezaya hükümet denilmesinin sebebi, bu cezanın hâkimin hükmüyle tesbit edilmesidir. Her ne kadar hâkimin dışındaki kişiler.de bu hususta ictihad ederlerse de onların içtihadının hiçbir etkisi yoktur.

Kadınının Diyeti

Kadının1 diyeti -yukarıda zikrettiğimiz hususların tümünde- erkeğin diyetinin yansıdır. İster öldürmede, ister uzuvların kesilmesinde, ister yaralamada, isterse de uzuvların menfaatinin izalesinde olsun hüküm değişmez.. Bunun delili şu hadîstir:

Kadının diyeti, erkeğin diyetinin yarısıdır.[2]

İbn Şihab, Mekhul ve Atâ´dan şöyle rivayet ediyor: ´Biz nasa (insanlara) yetiştik. Müslüman ve hür kişinin, Peygamber zamanındaki diyeti 100 deve idi. Hz. Ömer o diyeti, meskun yerlerde yaşayanlar için 1000 dinara veya 12.000 dirheme çevirdi. Hür ve müslüman olan kadının diyeti, eğer cani meskun yerlerde yaşayanlardan ise 500 dinardır. Cani bedevîlerden biri ise kadının diyeti 50 devedir. Çünkü bedevinin altın veya gümüş bulması zordur´.[3]

Kadının diyetinin, erkeğin diyetinin yarısı kadar olmasının nedeni, diyetin malî bir menfaat olmasıdır. Şeriat, malî menfaatlerde -tıpkı mirasta olduğu gibi- kadını erkeğin yarısı gibi kabul etmiştir. Bu durum, hem erkeğin, hem de kadının tabiatına uygun düşen gerçek adalettir.

Ceninin Diyeti

Anne karnında bulunan ceninin azalan oluşmaya başladığında, cani ona karşı bir cinayet işlediğinde hür ve müslüman bir cenine karşı cinayet işlemiş sayılır. Bu ceninin erkek veya kız olması meseleyi değiştirmez. Meselâ bir kişi, hamile bir kadının karnına bir darbe vurur da cenin ölü olarak annesinin karnından çıkarsa, caniye gurre denilen ceza tatbik edilir, karşı tarafın köle veya cariye ya da diyetin 1/10´inin yarısını vermesi ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın