Şafii için Kırad Mudaraba

Kırad´ın Tarifi

Kırad kelimesi, kesmek anlamına gelen karz kökünden türemiştir. Bu akde idrab denilmesinin sebebi, mal sahibinin, sağlayacağı kârın bir bölümü karşılığında ticaret yapması için malının bir kısmını kesip işçiye vermesi, işçinin de sağladığı kârın bir bölümünü kesip mal sahibine vermesidir. Bu akde aynı zamanda mudâraba da denir.

Mudâraba kelimesi lugatta eşit olmak anlamına gelir, çünkü burada mal sahibi ile çalışan kişi kârda eşittirler. Mudâraba kelimesi, sefere çıkma anlamına gelen darb mastarından türemiştir. Çünkü ticaret genellikle sefere çıkmayı gerektirir. Zira malı getirmek, pazarlamak, kâr elde etmek için çoğunlukla sefere çıkılır. Fakihlerin ıstılahında bu şu anlama gelir: Mal sahibi malının bir kısmını ticaret yapmak amacıyla işçiye verir, elde edilen kâra ortak olurlar. Bu nedenle buna şirket denilmiştir.

Mudâraba Şirketinin Meşruiyeti

Şirketin bu çeşidi caiz ve meşrudur. Sünnet ve İcma bunun meşruiyetine delâlet etmektedir.

Abdullah b. Abbas, babası Abbas b. Abdulmuttalib´ten şöyle rivayet ediyor: "Abbas, mudâraba yoluyla mal verdiğinde çalışan kişiye şunları şart koşuyordu: ´Bu mal ile deniz yolculuğuna çıkmayacaksın, sel tehlikesi olan bir vadiye inmeyeceksin, hastalıklı hiçbir hayvanı satın almayacaksın. Eğer bu şartlara riayet etmezsen zamin olursun´. Abbas´ın böyle şartlar koşması Hz. Peygamberin kulağına gitti. Hz.´ Peygamber bu şartları geçerli kabul etti".[1]

Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Üç şey vardır ki onlarda bereket vardır: Bir zamana kadar mal satmak, mudâraba (kırad) muamelesi yapmak, evde yemek için buğdayı arpaya katmak.[2]

Her ne kadar bu hadîslerin senedlerinde zayıflık varsa da, bunlar bir araya geldiklerinde kuvvet bulurlar ve delil getirmeye elverişli olurlar. Hele ashabın fiilleri ve icması bunları destekliyorsa!

Zeyd, babası Eslem´den şöyle rivayet ediyor: "Ömer b. Hattab´ın oğullan Abdullah ve Ubeydullah bir ordu ile Irak seferine çıktılar. Dönüşlerinde Basra valisi Ebu Musa el-Eş´arî´ye uğradılar. Ebu Musa el-Eş´arî onları çok iyi karşıladı ve dedi ki:

- Elimden size faydalı olacak bir iş gelse mutlaka yapardım. Sonra da şöyle devam elti:

- Evet burada hazineye ait biraz mal var. Ben onu emir´ul-mü´minîn´e (halifeye) göndermek istiyorum. O malı size borç olarak vereyim, onunla Irak´tan biraz mal alır, Medine´de satarsınız, ana parayı halifeye teslim edersiniz. Elde ettiğiniz kâr da ikinize ait olur.

Onlar kabul ettiler. Ebu Musa el-Eş´arî onlara malı verdi ve Ömer b. Hattab´a malı onlardan almasını yazdı. Abdullah ve Ubeydullah Medine´ye gelince aldıkları malı sattılar ve kâr sağladılar. Ana parayı Hz. Ömer´e verdiklerinde, Hz. Ömer onlara şöyle sordu:

- Bütün ordu sizin gibi borç aldı mı?

- Hayır!

- Demek sadece siz borç aldınız? Öyleyse hem malı, hem de kârı teslim ediniz.

Bunun üzerine Abdullah sustu. Ubeydullah ise şöyle dedi:

- Ey mü´minlerin emîriî Bu kâr sana ait değil, çünkü bu mal eksilseydi veya helak olsaydı, onu biz ödeyecektik.

Hz. Ömer tekrar ´Ödeyin´ dediğinde, Abdullah yine sustu, Ubeydullah ise aynı şekilde karşı çıktı. Bunun üzerine mecliste bulunanlardan biri şöyle dedi:

- Ey mü´minlerin emîri! O malı kırad (mudâraba) yapsanız (nasıl olur)?

- Onu kırad (mudâraba) yaptım.

Böylece ana malı ve kârın yarısını aldı. Kârın diğer yarısını da Abdullah ile Ubeydullah aldılar".[3]

Alâ b. Abdurrahman babası tarikiyle dedesinden şöylev rivayet etmiştir: ´Osman b. Affan, Alâ b. Abdurrahman´ın dedesine kârı aralarında ortak olmak üzere çalıştırmak için kırad (mudâraba) olarak mal (sermaye) verdi´.[4]

Hakîm b. Hizam birine mudâraba. yoluyla mal verdiğinde ona ´Malımla hastalıklı hayvanlar almayacaksın, malımı, sel basması muhtemel olan bir vadiye indirmeyeceksin, malımla deniz yolculuğuna çıkmayacaksın. Bunlardan birini yaptığında malıma zamin olacaksın´ diye şart koşuyordu.[5]

Rivayet edilen bu eser´ler, ashab arasında kırad (mudâraba) muamelesi yapıldığına delâlet eder. Onlar bu muameleyi biliyorlar, yapıldığını görüyorlar ve kendileri de yapıyorlardı. Hiç kimsenin bu muameleye karşı çıktığı rivayet edilmemiştir. Böylece mudâraba akdinin meşru olduğu hususunda icma olmuştur.

Mudâraba Akdinin Meşruiyetinin Hikmet ve Sebebi

Şirketin meşruiyetinin hikmetinin malın artması, toplumun bireyleri arasında yardımlaşmanın tahakkuk etmesi, güç ve imkânların birleştirilerek tekamülün sağlanması olduğunu söylemiştik. Böylece malı olduğu halde onu çalıştıramayan kişi, çalıştıracak bir kişiye verir; her iki taraf da bundan kazanç elde eder.

Bu mânâ genel olarak tüm şirket çeşitlerinde olmakla beraber, en iyi şekilde mudâraba akdinde tahakkuk eder. Çünkü burada çoğunlukla malı olmayan kişinin mal kazanma imkânı vardır. Bu bakımdan insanlar arasında yardımlaşma ve birbirinden yararlanmanın tahakkuk etmesi için mudâraba akdine ihtiyaç vardır.

Ayrıca burada genel bir maslahat da bulunmaktadır, böylece insanlar birbirlerini çalıştırabilir. Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

Birbirlerine iş gördürmeleri için kimini ötekine derecelerle üstün kıl dık. (Zuhruf/3)

Mudâraba (Kırad) Akdinin Hükmü

Mudâraba (kırad) akdi, caiz olan akidlerdendir; yani akid yapanlardan biri isLediği zaman bu akdi feshedebilir. Çalışan kişinin malda tasarruf edip etmemesi meseleyi değiştirmez. Ancak akid, çalışmaya başlanmadan önce feshedilirse, çalışanın sermayede tasarruf etme yetkisi olmaz. Çünkü bu tasarruf, sahibinin izni olmadan malda tasarruf etmektir.

Çalışmaya başladıktan sonra akid feshedilirse, çalışan kişi alıp-satmayı durdurmalı, eşyaları paraya çevirmeli, şirketin alacaklarını toplamalıdır. Sonra hesap yapmalı, sermayeyi sahibine teslim ettikten sonra, kârı -anlaştıkları şekilde- paylaşmalıdır.

Mudâraba Akdinin Rükûnlan Mudâraba akdinin üç rüknü vardır:

1. Siga

2. Akid yapan iki kişi

3. Sermaye
1. Siga

Siga, icab ve kabul demektir. Bu da akde razı olmaya delâlet eden lafızlarla olur. Meselâ sermaye sahibinin ´Sana bu malı mudâraba yoluyla verdim´ veya ´Mudâraba yoluyla seninle muamele yaptım´ veya ´Şu paralan al, ticaret yap. Elde edilen kâra ortağız´ veya ´Elde edilen kârın 2/3´si bana, 1/3´i sana aittir´ veya ´Elde edilen kârın 2/3´si sana, 1/3´i bana aittir´ demesi icab´tır. Çalışacak kişinin de ´Kabul ettim´ veya ´razı oldum´ gibi rızasına delâlet eden bir lafız kullanması kabul´dür.

Siga´nm kesinlik ifade etmesi şarttır. Eğer siga bir şarta bağlanırsa sahih olmaz. Meselâ ´Ramazan ayı geldiğinde bu malı sana mudâraba yoluyla verdim1 gibi lafızlar sahih olmaz.

Ayrıca icab ve kabul -örfen- peşpeşe olmalıdır. îcab ive kabul arasında uzun bir sessizlik veya akidle ilgisi olmayan bir konuşma olursa akid sahih olmaz.

2. Akid Yapan İki Kişi

Bunlar sermaye sahibi ile çalışan kişidir. Bunların her ikisinde de vekâlet verme ve vekil olma ehliyeti bulunmalıdır. Çünkü mal sahibi vekalet veren, çalışan da vekil gibidir. Zira çalışan kişi mal sahibinin malında onun izniyle tasarruf etmektedir. Akid yapanlardan biri sefihliğinden ötürü hacr altında ise akid sahih olmaz. Çalışacak kişinin gözleri kör ise, akid yapma yetkisine sahip olamaz. Çünkü ticaret yapma hususunda başkasına vekil olma yetkisine sahip değildir. Ancak mal sahibinin kör olması akde zarar vermez. Çünkü kör olan kişi, başkasını vekil tutabilir.

3. Sermaye

Sermayede şu şartların bulunması gerekir:

a. Sermaye, para olmalıdır.

Ticarî eşyalar sermaye olmaz. Çünkü burada aldatma sözkonusudui, zira sermaye ve kâr meçhuldür. Ticarî eşyaların kıymeti günden güne değişir; satış günündeki kıymeti, geri verme günündeki kıymetini tutmaz.

Mudâraba (kırad) akdinde asıl, aldatmanın varlığıdır. Zira burada çalışma zabt u rabt altına alınamaz, kâr edilip edilmeyeceği bilinemez. Fakat buna rağmen halkın mudâraba akdine olan ihtiyacı nedeniyle, caiz kılınmıştır. Nitekim bunu daha önce de belirtmiştik. Ancak bu aldatmaya ikinci bir aldatma eklenemez. Bu nedenle de her halükârda geçerli olan ve ticarette kolay kullanılan bir maddenin sermaye olması gerekir ki bu da paradır.

b. Sermaye olarak verilen paranın miktarı belli olmalıdır.

Bu bakımdan -kârın meçhul olmaması için- miktarı belli olmayan bir para karşılığında mudâraba akdi yapmak sahih olmaz.

c. Sermaye olacak para hazır olmalıdır.

Zimmette olan para karşılığında mudâraba akdi yapmak sahih olmaz. Ancak akid meclisinde ortaya konulup miktarı belli olursa mesele değişir. Çalışan kişinin üzerinde bulunan borç karşılığında da mudâraba akdi yapmak sahih olmaz. Ancak çalışan kişi aynı mecliste borcunu para olarak getirip ortaya koyarsa akid sahih olur,

d. Sermayenin çalışan kişiye teslim edilmesi gerekir.

Sermaye sahibinin, paranın bir kısmının kendinde bulunmasını, çalışan kişinin yaptığı her tasarrufun parasını kendisinden istemesini, çalışanın yaptığı her tasarruf için kendisine başvurmasını şart koşması sahih değildir. Çünkü bazen ihtiyaç sırasında sermaye sahibini bulmak, ona başvurmak mümkün olmaz. Burada çalışan kişiye zorluk ve zarar verme sözkonusudur.

Mudâraba ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın