Şafii için Gasb

Gasb´ın Tarifi

Lugatta gasb, birşeyi zulmen almak mânâsına gelir. Gasb´ın şer´î mânâsı ise başkasının hakkını zulmen .istila etmektir. Başkasının hakkından maksat ya ev ve benzeri gibi bir mal veya evde oturmak gibi bir menfaat veya av köpeği gibi bir ihtisas veya içme hakkı gibi bir haktır. Zulmen istila etmekten maksat da zulüm ve saldırganlık cihetiyle başkasının hakkını -sahibinin rızası olmaksızın- istila etmektir.

Eğer biri, sahibi kendisine mubah kılmadığı halde onun yemeğini yerse, bu gasb sayılır. Kişi, sahibinin rızası olmaksızın onun evinde oturursa -kirasını verse bile- gâsıb sayılır. Kişi, sahibinin rızası olmaksızın onun yatağının üzerine oturursa yine gâsıb sayılır.

Günümüzde birçok insanın yaptığı şu hususa dikkatleri çekmek istiyoruz. Bu insanlar sahiplerinin rızası olmadığı halde ücretini vererek onların evlerinde veya dükkanlarında oturmaktadırlar ki bu gasbdır. Gasb´ın hem dünyevî nemde uhrevî tüm hükümleri bunların-üzerine teretlüb eder. Bu kişiler her ne kadar ´Biz kira1 veriyoruz´ deseler de gerçekte gâsıbdırlar.

Gasb´ın Haram Olması

Gasb, şer´an haramdır ve büyük günahlardandır. Çünkü Kur´an ve Sünnet başkasının malını haksız yere almayı yasaklamış ve böyle yapanları tehdit etmiştir:

(Ey insanlar!) Sakın mallarınızı aranızda (kumar, hırsızlık, gasb gibi) batıl bir şekilde yemeyin. İnsanların mallarından bir kısmını (yalancı şahitlik, yalan yemin, rüşvet gibi) haram yoldan yemek için, o mallan idarecilere (hâkimlere) götürmeyin. (Bakara/188)

Şüphesiz ki yetimlerin mallarını haksız olarak yiyenler, karınlarına ancak ateş doldururlar ve gelecekte alevli bir ateşe girerler. (Nisa/10)

Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur:

Kanlarınız, mallarınız ve namuslarınız (birbirinize) haramdır (her türlü taarruzdan masundur).[1]

Bir müslümanın malı diğerine ancak onun rızasıyla helâl olur.[2]

Her kim arzdan zalimlikle bir karış yer koparıp alırsa, Allah kıyamet gününde yedi kat yerden itibaren o arazi parçasını o zâlim kişinin boynuna (halka yapıp) geçirir.[3]

Müslümanlar da tüm asırlarda gasb´ın her çeşidinin haram olduğu hususunda icma etmişlerdir.

Gasb´ın Hükümleri

Gasb´ın üzerine hem dünyevî, hem de uhrevî hükümlerin tümü terettüb eder. Gasb´m uhrevî hükmü, günah olmasıdır. Dolayısıyla gâsıb, kıymet günü cezalandırılır. Çünkü gasb, büyük bir masiyettir, masiyet de Allah katında -eğer tevbe edilmemişse- muahaze edilmeyi gerektirir.

Gasb´ın dünyevî hükümleri ise şunlardır:

1. Hâkim, Gâsıbı Cezalandırır

Yanı hâkim, gâsibı gasb´dan caydıracak bir cezaya çarptırır ki dövmek, hapsetmek ve benzeri cezalar olabilir. Malı gasbedilen kişi gâsıbı affetse dahi, hâkim gâsıbı cezalandırmalıdır. Çünkü bu, hiç kimsenin affetme hakkının olmadığı Allah´ın haklarındandır. Ayrıca gâsıbin cezalandırılması, şerrin kapısını kapatmak, zulüm ve saldırganlığın kapısına kilit vurmaktır.

2. Gasb´dan Derhal Vazgeçmek

Gasb´dan vazgeçmek ise gasbedilen şey bir mal ise ve mevcut ise onu sahibine geri vermekle olur. Daha önce de belirttiğimiz gibi gasb, bir masiyettir ve masiyeti terketmek de mümkün olduğu kadar çabuk olmalıdır Zira Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

. Sakın sizden biriniz ister şaka, ister ciddi olarak kardeşinin eşyasını almasın. Kim kardeşinin asasını alırsa kendisine iade etsin.[4]

Gasbedilen mal, gasbedildiği yere götürülüp sahibine teslim edilmelidir. Oraya götürüp teslim etmenin masrafı gâsıba aittir. Çünkü onu geri götürüp vermek, gâsıbın üzerine vacibdir. Çünkü vacibin tamamlanmasında rol oynayan şey de vacibdir. Gasb´dan vazgeçmek, gasbedilen malı sahibine iade etmekle tamamlanır. Gâsıb, gasbettiği malı teslim ettiğinde tazminattan kurtulur.

3. Gasbedilen Malın Gâsıb´ın Elinde Telef Olması

Gasbedilen mal gâsıb´ın elinde telef olmuşsa, gâsıb zâmin olur.. Malın kendiliğinden veya başkası tarafından veya semavî bir afetle telef olması durumu değiştirmez. Çünkü mal gasbeden kişinin hükmü altındadır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Ödeyinceye kadar aldığını korumak ele vacibdir.[5]

Bu hadîs, gâsıb´ın gasbettiği maldan -sahibine iade edinceye kadar-sorumlu olduğuna delâlet etmektedir. Eğer mal telef olursa gâsıb zâmin olur; onun mislini, veya bedelini ödemesi gerekir.

Gasbedilen Malın Tazminatının Keyfiyeti

Gasbedilen mal gâsıb´ın elinde telef olursa, gâsıb o malın mislini veya bedelini malın sahibine ödemek zorundadır. Gasbedilen mal, misli olan mallardansa mislini, gasbedilen mal, kıymete göre değerlendirilen mallardansa kıymetini vermek gerekir. Çünkü Allah Teâlâ şöyle buyuruyor:

Eğer ceza verecekseniz, size yapılanın misliyle ceza verin. (Nahl/126)

Malların (Aynların) Misli

Malların misli, pazarlarda o malın bir farkının olmamasıdır. Günümüzde misli olan eşyalar çoktur. Özellikle fabrikalarda imal edilen eşyalar -bir aletle ve aynı anda imal edildikleri için- birbirlerinin hemen hemen aynısıdır. Zeytinyağı gibi ölçekle satılan mallar da, sirke ve benzerleri gibi tartı ile satılan mallar da, yumurta, ceviz ve benzerleri gibi sayı ile satılan mallar da, metre veya belli bir ölçü ile satılan elbise ve benzeri şeyler de -eğer bir çeşit iseler-.misli olan mallardan sayılırlar.

Gasbedilen mal, misli olan mallardan değil de kıymetine göre takdir edilen mallardan ise, veya yukarıda belirtildiği gibi bir misli yoksa veya misli olan mallardan olmakla beraber mislini bulmak çok zor ise, o malın kıymeti (bedeli) sahibine ödenmelidir.

Hayvanlar, kıymetine göre .değerlendirilen mallardan sayılır. Bu bakımdan hayvanların herbiri, kıymet bakımından diğerinden ayrı olur. Çünkü onlardan birini diğerlerinden ayıran özellikler farklıdır. Arabalar; evler ve benzeri eşyaların da özellikleri değişik olduğundan kıymetine göre takdir edilir. Değişik özellik ve vasıflara sahip olan tüm eşyalar da böyledir.

Gasbedilen malın misli çarşı ve pazarlarda bulunmazsa veya bulunduğu halde fiyatı benzerlerinden yüksek olursa, gâsıb malın mislini satın alıp mal sahibine teslim etmesi için zorlanamaz. Bu durumda gâ-sıb´ın üzerine.vacib olan, malın bedelini vermektir.

Geri Verilmesi Vacib Olan Kıymet

Gâsıb, gasbettiği malın bedelini (kıymetini) ödemekle mükellef ki-lınırsa, malın kıymeti nasıl takdir edilir?

Buna şu şekilde cevap verilir: Gasbedilen mal, misli bulunan mal-lardansa, gasbedildiği günden ödenme gününe kadar ki en yüksek fiyatı ne ise o fiyattan ödenir. Malın telef olduğu zamanda telef olan malın misli bulunamazsa gasbedildiği günden telef olduğu güne kadar ki en yüksek fiyatı ne ise o fiyattan ödenir.

Gasbedilen mal, kıymetine göre değerlendirilen mallardansa gasbedildiği vakitten telef olduğu vakte kadarki en yüksek kıymeti ne ise, gâsıb´in o fiyattan ödemesi gerekir. Eğer malın kıymeti gasbedildiği anda 1000 dirhem ise sonra kıymeti düşmüşse veya malın kıymeti gasbedildiği anda 500 dirhem ise birgün sonra 1000 dirheme yükselmiş, sonra da 700 dirheme inmişse, gâsıb, her iki durumda da 1000 dirhem vermek zorundadır.

En yüksek bedelin verilmesinin sebebi, gâsıbın o malı kıymetinin yüksek olduğu vakiLte almasıdır. Dolayısıyla gasbettiği vakitteki kıymetini tazmin etmek zorundadır.

Gasbedilen Malın Tazminatı ile İlgili Hükümler

Gasbedilen malın tazminatı, mal sahibine verildiğinde o tazminat üzerine şu hükümler terettüb eder:

a. Malı gasbedilen kişiye verilen bedel onun mülkü olur.

Kişinin aldığı bedelle yaptığı tasarruflar sahih olur. Kişi aldığı bedeli isterse hibe,eder, isterse satar, isterse de kiraya verir.

b. Gâsıb, tazminattan ötürü gasbettiği malı mülk edinemez.

Gâsıb, gasbettiği malı kaybederse veya o mal çahnırsa, zâmin olur; o malın bedelini mal sahibine ödemek mecburiyetindedir. Çünkü gâsıb, kişi ile malının arasında bir perde olmuştur. Gâsıb´ın gasbettiği mal kaybolur da tekrar bulunursa, gâsıb, malın tazminatını ödediği için malı mülk edinemez, malı götürüp sahibine teslim etmelidir. Çünkü aslolan malın bizzat kendisinin teslim edilmesinin vacib olmasıdır. Malın bizzat kendisini sahibine teslim etmek mümkün olmadığında onun bedelini vermeye sıra gelir. Mahn bizzat kendisinin verilmesi mümkün olduğunda, malın mislinin veya bedelinin verilmesi sahih olmaz. Malın bizzat ken-.dişinin verilmesi vacibdir. Böylece malın tazminatını verse dahi gâsıb´m gasbettiği malı mülk edinemeyeceği tebeyyün etmiştir. Gâsıb, gasbettiği malı, sahibine iade ettiğinde mal sahibi daha önce aldığı bedeli gâsıb´a geri vermek mecburiyetindedir. Gâsıb, gasbettiği mala karşılık bir´hayvan vermişse o hayvan da beslenip etienmişse, gâsıb gasbettiği malı mal sahibine teslim etliğinde mal sahibi aldığı bedeli (hayvanı) artışıyla birlikte gâsıba vermek mecburiyetindedir. Gâsıb, gasbettiği mala karşılık bir bedel vermişse o bedel de kendisinden ayrı bir artış göstermişse -meselâ yavrulamışsa veya ücretle çalıştırıp para kazanmışsa- gâsıb, gasbettiği malı mal sahibine iade ettiğinde mal sahibi aldığı bedeli gâsıba vermek zorundadır. Ancak aldığı bedelin, bedelden ayrı olan artışını gâsıba vermek mecburiyetinde değildir. Çünkü o artış, malı gasbedilen kişinin mülkünde meydana gelmiştir ve onun hakkıdır.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın