Şafii için Icare

İcare, lugatta ücret anlamına gelir. Buna ecr de denir. İcare, çalışarak elde edilen yararlı işlerde kullanılır. Ecr kelimesi ise genellikle ahiret sevabı için kullanılır. İcare´nin ıstılahı mânâsına gelince, Muğni´l-Muhtaç müellifi onu ´menfaat üzerine yapılan bir akid´ şeklinde tarif etmektedir.

´Menfaat üzerine yapılan akid´den maksat, kişinin o menfaatleri kendi mülküne geçirmesidir. Nitekim icare1 nin bir tarifi de ´Bedelden ötürü menfaatleri mülkiyete geçirmek´ şeklindedir.

Tarif menfaat şartı üzere yapılmıştır ve icarenin erkanından bir erkan olarak menfaat´ten ve şartlarından söz edildiğinde bunun izahı yapılacaktır.

İcare´nin Meşruiyeti

Müslümanlar, Kur´an ve Sünnet´e dayanarak icare´nin meşru ve caiz olduğunda ittifak etmişlerdir.

Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse, onlara ücretlerini ödeyin. (Talâk/6)

Görüldüğü gibi ayet, boşanan kadınlar çocuklarını emzirirlerse onların ücretlerinin verilmesini, çocukların babalarına emretmektedir. Bu da ücretin, süt verenin hakkı olduğuna delâlet eder. Ancak kadın ücretle emzirmek üzere akid yaparsa, yani ´Ben ücretle emziririm´ derse, Çocuğun babası da razı olursa, ücret alabilir. Akid yapmaksızın çocuğunu kendiliğinden emzirirse, ücret alamaz. Bu, teberru sayılır. Teberru yapan kişi ise, karşılığında hiçbir şey aîamaz. Hz. Şuayb ve kızının ağzından ifade edilen şu ilahî kelâm.da icare´nin meşruiyetine delildir:

O kadınlardan biri ´Ey baba! Bunu (Musa´yı çoban olarak) ücretle tut. Çünkü o ücretle tutacağın kimselerin en iyisi ve en emniyetli olanıdır´ dedi. Babalan (Musa´ya) ´Sekiz sene bana kendini kiralaman şartıyla şu iki kızımdan birini sana nikâh etmek istiyorum´ dedi. (Kasas/26-27)

İcare´nin meşruiyeti hususunda birçok hadîs bulunmaktadır ki onlardan bazılarını aşağıda nakledeceğiz.

Hz. Aişe şöyle anlatıyor: "Hz. Peygamber ile Hz. Ebubekir, Deyloğul-ları´ndan sonra Abd b. Adîyoğulları´ndan yol kılavuzluğunda maharetli (Abdullah b. Uraykıt adında) bir kimseyi ücretle tuttular. Bu adam halen Kureyş kâfirlerinin dini üzere (müşrik) idi. Fakat Peygamber ile Ebubekir onun doğruluğuna emniyet ve itimat ettiler de develerini ona teslim ettiler ve üç gece sonra develeriyle beraber Sevr mağarasında buluşmak üzere va´dleşip muahede yaptılar. Bu kılavuz, Peygamber ile Ebubekir´in develeriyle üçüncü gecenin sabahında Sevr mağarasına, onların yanına geldi. Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir, beraberlerinde Âmir b. Füheyre ve kılavuz Abdullah b. Uraykıt olduğu halde yola koyulup gittiler".[1]

Hanzala, Râfi b. Hadîc´e arazi kiralanması meselesini sorduğunda, Râfi cevaben ´Rasûlullah (s.a) arazi kiralanmasından nehyetti1 dedi. Hanzala der ki: "Bunun üzerine ben ´Altın ve gümüş (para) ile arazi kiralamayı da nehyetti mi?´ diye sordum, Râfi ´Altın ve gümüş (para) ile arazi kiralamakta beis yoktur´ dedi".[2]

Râfi b. Hadîc´in şöyle dediği rivayet edilmiştir: ´Biz, Ensar´m en çok tarlası olan kimseleriydik. Arazinin şurası bizim, şurası da işçilerin olmak üzere tarlalarımızı kiraya verirdik. Bazen arazinin bir parçası mahsul verir, bir parçası vermezdi. Nihayet Rasûlullah bizleri bu teminatsız kira akdinden nehyetti. Fakat gümüş parayla arazi kiralamaktan nehyetmedi´.[3]

Hz. Peygamber -bir hadîs-i kudsî´de- şöyle buyurmuştur:

Yüce Allah şöyle buyurdu: ´Üç (sınıf insan) vardır ki kıyamet gününde ben bunların hasmıyım: Bana ismimle akid verip de sonra ahdini bozan kimse, hür bir insanı köle diye satıp da onun parasını yiyen kimse, bir işçiyi ücretle tutup işi tam yaptırdığı halde onun ücretini vermeyen kimse!´.[4]

İcare´nin Rükûnlan ve Şartları İcare´nin dört rüknü vardır:

1. Akid yapan iki kişi

2. Siga

3- Menfaat

4. İllet

1. Akid Yapan İki Kişi

Bunlar ücret veren ile ücretle çalışandır. Bunların akid yapma ehliyetine sahip olmaları şarttır. Her ikisi de âkil-bâliğ olmalıdır; delinin ve çocuğun yaptığı icare akdi sahih olmaz. Çünkü deli ve çocuk mallarının velîsi değildir. Ayrıca icare akdi yapan kişiler hacr altında olmamalıdır. Çünkü icare akdi, mal ile ilgili bir akiddir, bu yüzden de malında tasarruf etme yetkisine sahip olan kişi ile yapılırsa sahih olur.

2. Siga

Siga, icab ve kabul demektir. Ücret veren kişiden sadır olup bedel karşılığında menfaati temlik etmeye delâlet eden sarih veya kinayî her lafız sigadır. Meselâ kişinin ´Şu malı sana ücret karşılığı kiraya verdim´ veya ´Şu malın bir yıllık kârını, karşılığında şunu yapman şartıyla sana mülk ettim´ demesi sarih sigadır. ´Şu kadar para karşılığında benimle otur´ veya ´Bu malın kârını senin için kıldım´ gibi lafızlar ise kinayî lafızlardır. Kabul ise ücretle çalışandan sadır olan ´Kabul ettim´ veya ´Ecir kıldım´ gibi lafızlardır. Eğer bu hususta örf cari olmuşsa parayı veya malı çıkarıp vermek de siga yerine geçer. Meselâ bir yere gitmek üzere bir otobüse binen kişi şoföre ´Şu parayı, beni falan yere götürmen karşılığında sana veriyorum´ demeden, sadece parayı verse, akid sahih olur. Parayı bu şekilde vermek sarih siga; yani icab ve kabul yerine geçer. Nitekim günümüzde âdet bu şekildedir.

Siga´da Bulunması Gereken Şartlar

a. İcab ve kabul, birbirine muvafık olmalıdır.

Meselâ akid yapan kişilerden biri diğerine ´Evimi sana 100 lira karşılığında kiraya verdim´ dese, diğeri de ´90 lira karşılığında kabul ettim´ dese, akid sahih olmaz. Çünkü icab ve kabul birbirine muvafık değildir. Bu durum, akdin sahih olmasının şartı olan rızanın bulunmadığına delâlet eder.

b. İcab ve kabul arasına sükût veya akidle ilgisi olmayan bir söz girip uzun bir fasılaya sebep olmamalıdır. Çünkü icab ve kabul arasına uzun bir fasılanın girmesi, kişinin akidden vazgeçtiğine delâlet eder.

c. İcare akdi herhangibir şarta bağlı olmamalıdır.

Meselâ akid yapan kişilerden biri diğerine [Şu evi, Zeyd´in gelmesi şartıyla sana kiraya veriyorum´ derse, akid sahih.olmaz.

3. Menfaat

a. İcare´nin dört rüknünden biri olan menfaat´in birçok şartlan vardır. Onlardan biri şer´an veya örfen maksud ve muteber olmasıdır. Meselâ binmek üzere bir hayvanı veya arabayı kiraya vererek menfaat temin etmek şer´an muteberdir. Karşılığında, şer´an bir kıymeti olmayan şeyi alarak malı kiraya vermek, onu zayi etmek anlamına gelir. Şeriat ise malın zayi edilmesini nehyetmiştir; yani bir kişi malını denize atamaz ´Bu mal benimdir, istediğimi yaparım´ diyemez. Eğer malını zayi etmeye kalkışırsa, buna mani olunur, gerekirse tazir cezasına çarptırılır. Bu bakımdan çalgı (oyun) aletlerini kiraya vermek caiz değildir, çünkü onlardan elde edilen menfaat haramdır. Ruh sahibi olanların (canlıların) resmini çizmek için bir kişiyi kiralamak veya mahrem olmayanların önünde şarkı söylemesi için bir kadın kiralamak caiz değildir, zira bu muamele haramdır. (Ruh sahibi olan canlıların suretlerini yapmak haramdır, fakat bitkiler, ağaçlar, dağlar, ırmaklar.gibi ruh taşımayan nesnelerin resmini yapmak mubahtır). Av veya bekçilik için köpek kiralamak caiz değildir, çünkü köpek şer´an değersizdir. (Ancak sürü sahibi, koyunlarını kurttan korumak durumunda kalırsa, ´Zaruretler haramları mubah kılar´ kaidesine binaen köpek kiralayabilir).

İnsanın hoşa gidecek sözler söylemesi için adam kiralaması caiz değildir. İster ki o adamın bağırıp çağırmasıyla mal daha fazla para etsin ve daha fazla satılsın. Süs amacıyla dinar ve dirhemleri kiralamak da caiz değildir, çünkü bu örfen kasdedilen bir menfaat değildir.

b. Malı kiraya veren kişi, onu teslim etme kudretine sahip olmalıdır.

Malı kiraya veren kişi onu teslim etme kudretine sahip olmazsa, akid sahih olmaz. Bu bakımdan kişi gasbedilen malını gasıptan alma kudretine sahip değilse, o malı kiraya vermesi caiz değildir.

Kaybolmuş veya zayi olmuş bir otomobilin kiraya verilmesi sahih olmaz. Sulak olmayan, kar´ın, yağmurun ve nem´in de yeterli olmadığı bir araziyi kiraya vermek caiz değildir. Çünkü bu durumda malın menfaatinin teslim edilmesine güç yetmez. Menfaatin şer´an teslim edilme kudretine sahip olunmadığı hususlardan biri de hayizlı veya lohusa olan bir kadının, malını mescid için kiraya vermesidir. Zira mescide hizmet etmek için mescide girmek, orada inceleme yapmak gerekir. Oysa -kirletmeyeceğinden emin olsa bile- kadının böyle yapması caiz değildir. Çünkü ha-yızli veya lohusa olan bir kadın ancak mescidden geçebilir; orada durup inceleme yapamaz; yani bu durumdaki bir kadın şer´an menfaati teslim etmeye muktedir değildir. Hayızlı veya lohusah olmayan bir kadın malını mescid İçin kiraya verir de bu hizmet esnasında hayız veya lohusa kanı görürse, kira muamelesi fesholur. Kur´an tâlimi de mescidin hizmeti gibidir.

Evli olan bir kadının kocasının İznini almadan başka bir çocuğu emzirmesi veya bir hizmet için ücretle çalışması sahih olmaz. Çünkü evli bir kadının tüm vakti kocasına aittir. Evli bir kadının, vaktinin bir kısmını başka bir yerde sarfetmesi ancak kocasının izniyle caiz olur. Bu bakımdan evli bir kadın, menfaati şer´an ücret verene teslim etmeye muktedir değildir.

Kocası yanında olmaksızın yolculuk yapmayı,veya bir yabancı erkekle başbaşa kalmayı gerektiren bir iş için boşanmış bir kadının icar ediimesi caiz değildir. Çünkü bu, açıkça yasaklanan bir durumdur. Bu bakımdan böyle olan bir kadın, şer´an menfaati teslim etmekten aciz sayılır.

Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın