|
Konu Başlığı: Şafii için Icare Gönderen: Eflaki üzerinde 20 Şubat 2010, 20:24:26 İcare, lugatta ücret anlamına gelir. Buna ecr de denir. İcare, çalışarak elde edilen yararlı işlerde kullanılır. Ecr kelimesi ise genellikle ahiret sevabı için kullanılır. İcare´nin ıstılahı mânâsına gelince, Muğni´l-Muhtaç müellifi onu ´menfaat üzerine yapılan bir akid´ şeklinde tarif etmektedir.
´Menfaat üzerine yapılan akid´den maksat, kişinin o menfaatleri kendi mülküne geçirmesidir. Nitekim icare1 nin bir tarifi de ´Bedelden ötürü menfaatleri mülkiyete geçirmek´ şeklindedir. Tarif menfaat şartı üzere yapılmıştır ve icarenin erkanından bir erkan olarak menfaat´ten ve şartlarından söz edildiğinde bunun izahı yapılacaktır. İcare´nin Meşruiyeti Müslümanlar, Kur´an ve Sünnet´e dayanarak icare´nin meşru ve caiz olduğunda ittifak etmişlerdir. Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse, onlara ücretlerini ödeyin. (Talâk/6) Görüldüğü gibi ayet, boşanan kadınlar çocuklarını emzirirlerse onların ücretlerinin verilmesini, çocukların babalarına emretmektedir. Bu da ücretin, süt verenin hakkı olduğuna delâlet eder. Ancak kadın ücretle emzirmek üzere akid yaparsa, yani ´Ben ücretle emziririm´ derse, Çocuğun babası da razı olursa, ücret alabilir. Akid yapmaksızın çocuğunu kendiliğinden emzirirse, ücret alamaz. Bu, teberru sayılır. Teberru yapan kişi ise, karşılığında hiçbir şey aîamaz. Hz. Şuayb ve kızının ağzından ifade edilen şu ilahî kelâm.da icare´nin meşruiyetine delildir: O kadınlardan biri ´Ey baba! Bunu (Musa´yı çoban olarak) ücretle tut. Çünkü o ücretle tutacağın kimselerin en iyisi ve en emniyetli olanıdır´ dedi. Babalan (Musa´ya) ´Sekiz sene bana kendini kiralaman şartıyla şu iki kızımdan birini sana nikâh etmek istiyorum´ dedi. (Kasas/26-27) İcare´nin meşruiyeti hususunda birçok hadîs bulunmaktadır ki onlardan bazılarını aşağıda nakledeceğiz. Hz. Aişe şöyle anlatıyor: "Hz. Peygamber ile Hz. Ebubekir, Deyloğul-ları´ndan sonra Abd b. Adîyoğulları´ndan yol kılavuzluğunda maharetli (Abdullah b. Uraykıt adında) bir kimseyi ücretle tuttular. Bu adam halen Kureyş kâfirlerinin dini üzere (müşrik) idi. Fakat Peygamber ile Ebubekir onun doğruluğuna emniyet ve itimat ettiler de develerini ona teslim ettiler ve üç gece sonra develeriyle beraber Sevr mağarasında buluşmak üzere va´dleşip muahede yaptılar. Bu kılavuz, Peygamber ile Ebubekir´in develeriyle üçüncü gecenin sabahında Sevr mağarasına, onların yanına geldi. Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir, beraberlerinde Âmir b. Füheyre ve kılavuz Abdullah b. Uraykıt olduğu halde yola koyulup gittiler".[1] Hanzala, Râfi b. Hadîc´e arazi kiralanması meselesini sorduğunda, Râfi cevaben ´Rasûlullah (s.a) arazi kiralanmasından nehyetti1 dedi. Hanzala der ki: "Bunun üzerine ben ´Altın ve gümüş (para) ile arazi kiralamayı da nehyetti mi?´ diye sordum, Râfi ´Altın ve gümüş (para) ile arazi kiralamakta beis yoktur´ dedi".[2] Râfi b. Hadîc´in şöyle dediği rivayet edilmiştir: ´Biz, Ensar´m en çok tarlası olan kimseleriydik. Arazinin şurası bizim, şurası da işçilerin olmak üzere tarlalarımızı kiraya verirdik. Bazen arazinin bir parçası mahsul verir, bir parçası vermezdi. Nihayet Rasûlullah bizleri bu teminatsız kira akdinden nehyetti. Fakat gümüş parayla arazi kiralamaktan nehyetmedi´.[3] Hz. Peygamber -bir hadîs-i kudsî´de- şöyle buyurmuştur: Yüce Allah şöyle buyurdu: ´Üç (sınıf insan) vardır ki kıyamet gününde ben bunların hasmıyım: Bana ismimle akid verip de sonra ahdini bozan kimse, hür bir insanı köle diye satıp da onun parasını yiyen kimse, bir işçiyi ücretle tutup işi tam yaptırdığı halde onun ücretini vermeyen kimse!´.[4] İcare´nin Rükûnlan ve Şartları İcare´nin dört rüknü vardır: 1. Akid yapan iki kişi 2. Siga 3- Menfaat 4. İllet 1. Akid Yapan İki Kişi Bunlar ücret veren ile ücretle çalışandır. Bunların akid yapma ehliyetine sahip olmaları şarttır. Her ikisi de âkil-bâliğ olmalıdır; delinin ve çocuğun yaptığı icare akdi sahih olmaz. Çünkü deli ve çocuk mallarının velîsi değildir. Ayrıca icare akdi yapan kişiler hacr altında olmamalıdır. Çünkü icare akdi, mal ile ilgili bir akiddir, bu yüzden de malında tasarruf etme yetkisine sahip olan kişi ile yapılırsa sahih olur. 2. Siga Siga, icab ve kabul demektir. Ücret veren kişiden sadır olup bedel karşılığında menfaati temlik etmeye delâlet eden sarih veya kinayî her lafız sigadır. Meselâ kişinin ´Şu malı sana ücret karşılığı kiraya verdim´ veya ´Şu malın bir yıllık kârını, karşılığında şunu yapman şartıyla sana mülk ettim´ demesi sarih sigadır. ´Şu kadar para karşılığında benimle otur´ veya ´Bu malın kârını senin için kıldım´ gibi lafızlar ise kinayî lafızlardır. Kabul ise ücretle çalışandan sadır olan ´Kabul ettim´ veya ´Ecir kıldım´ gibi lafızlardır. Eğer bu hususta örf cari olmuşsa parayı veya malı çıkarıp vermek de siga yerine geçer. Meselâ bir yere gitmek üzere bir otobüse binen kişi şoföre ´Şu parayı, beni falan yere götürmen karşılığında sana veriyorum´ demeden, sadece parayı verse, akid sahih olur. Parayı bu şekilde vermek sarih siga; yani icab ve kabul yerine geçer. Nitekim günümüzde âdet bu şekildedir. Siga´da Bulunması Gereken Şartlar a. İcab ve kabul, birbirine muvafık olmalıdır. Meselâ akid yapan kişilerden biri diğerine ´Evimi sana 100 lira karşılığında kiraya verdim´ dese, diğeri de ´90 lira karşılığında kabul ettim´ dese, akid sahih olmaz. Çünkü icab ve kabul birbirine muvafık değildir. Bu durum, akdin sahih olmasının şartı olan rızanın bulunmadığına delâlet eder. b. İcab ve kabul arasına sükût veya akidle ilgisi olmayan bir söz girip uzun bir fasılaya sebep olmamalıdır. Çünkü icab ve kabul arasına uzun bir fasılanın girmesi, kişinin akidden vazgeçtiğine delâlet eder. c. İcare akdi herhangibir şarta bağlı olmamalıdır. Meselâ akid yapan kişilerden biri diğerine [Şu evi, Zeyd´in gelmesi şartıyla sana kiraya veriyorum´ derse, akid sahih.olmaz. 3. Menfaat a. İcare´nin dört rüknünden biri olan menfaat´in birçok şartlan vardır. Onlardan biri şer´an veya örfen maksud ve muteber olmasıdır. Meselâ binmek üzere bir hayvanı veya arabayı kiraya vererek menfaat temin etmek şer´an muteberdir. Karşılığında, şer´an bir kıymeti olmayan şeyi alarak malı kiraya vermek, onu zayi etmek anlamına gelir. Şeriat ise malın zayi edilmesini nehyetmiştir; yani bir kişi malını denize atamaz ´Bu mal benimdir, istediğimi yaparım´ diyemez. Eğer malını zayi etmeye kalkışırsa, buna mani olunur, gerekirse tazir cezasına çarptırılır. Bu bakımdan çalgı (oyun) aletlerini kiraya vermek caiz değildir, çünkü onlardan elde edilen menfaat haramdır. Ruh sahibi olanların (canlıların) resmini çizmek için bir kişiyi kiralamak veya mahrem olmayanların önünde şarkı söylemesi için bir kadın kiralamak caiz değildir, zira bu muamele haramdır. (Ruh sahibi olan canlıların suretlerini yapmak haramdır, fakat bitkiler, ağaçlar, dağlar, ırmaklar.gibi ruh taşımayan nesnelerin resmini yapmak mubahtır). Av veya bekçilik için köpek kiralamak caiz değildir, çünkü köpek şer´an değersizdir. (Ancak sürü sahibi, koyunlarını kurttan korumak durumunda kalırsa, ´Zaruretler haramları mubah kılar´ kaidesine binaen köpek kiralayabilir). İnsanın hoşa gidecek sözler söylemesi için adam kiralaması caiz değildir. İster ki o adamın bağırıp çağırmasıyla mal daha fazla para etsin ve daha fazla satılsın. Süs amacıyla dinar ve dirhemleri kiralamak da caiz değildir, çünkü bu örfen kasdedilen bir menfaat değildir. b. Malı kiraya veren kişi, onu teslim etme kudretine sahip olmalıdır. Malı kiraya veren kişi onu teslim etme kudretine sahip olmazsa, akid sahih olmaz. Bu bakımdan kişi gasbedilen malını gasıptan alma kudretine sahip değilse, o malı kiraya vermesi caiz değildir. Kaybolmuş veya zayi olmuş bir otomobilin kiraya verilmesi sahih olmaz. Sulak olmayan, kar´ın, yağmurun ve nem´in de yeterli olmadığı bir araziyi kiraya vermek caiz değildir. Çünkü bu durumda malın menfaatinin teslim edilmesine güç yetmez. Menfaatin şer´an teslim edilme kudretine sahip olunmadığı hususlardan biri de hayizlı veya lohusa olan bir kadının, malını mescid için kiraya vermesidir. Zira mescide hizmet etmek için mescide girmek, orada inceleme yapmak gerekir. Oysa -kirletmeyeceğinden emin olsa bile- kadının böyle yapması caiz değildir. Çünkü ha-yızli veya lohusa olan bir kadın ancak mescidden geçebilir; orada durup inceleme yapamaz; yani bu durumdaki bir kadın şer´an menfaati teslim etmeye muktedir değildir. Hayızlı veya lohusah olmayan bir kadın malını mescid İçin kiraya verir de bu hizmet esnasında hayız veya lohusa kanı görürse, kira muamelesi fesholur. Kur´an tâlimi de mescidin hizmeti gibidir. Evli olan bir kadının kocasının İznini almadan başka bir çocuğu emzirmesi veya bir hizmet için ücretle çalışması sahih olmaz. Çünkü evli bir kadının tüm vakti kocasına aittir. Evli bir kadının, vaktinin bir kısmını başka bir yerde sarfetmesi ancak kocasının izniyle caiz olur. Bu bakımdan evli bir kadın, menfaati şer´an ücret verene teslim etmeye muktedir değildir. Kocası yanında olmaksızın yolculuk yapmayı,veya bir yabancı erkekle başbaşa kalmayı gerektiren bir iş için boşanmış bir kadının icar ediimesi caiz değildir. Çünkü bu, açıkça yasaklanan bir durumdur. Bu bakımdan böyle olan bir kadın, şer´an menfaati teslim etmekten aciz sayılır. c. Menfaat çalışana değil, ücret verene olmalıdır. Bu bakımdan namaz ve oruç gibi niyete muhtaç olan Allah´a yaklaştıran ibadetler için bir kimseyi icar etmek (kiralamak) sahih olmaz. Çünkü burada vekalet kabul edilmez, zira bunların sevabı/menfaati, ücret verene değîl, bu işi yapana ait olur. Namaz ve oruç gibi ibadetler mükellefin nefsini kırıp itminan bulması için vaz´olunmuşlardır; bunları mükelleften başkası onun yerine yapamaz. Vekaleti kabul eden her ibadet İçin icare yapmak caizdir, ölü bir kişinin orucunu tutmak için diyet vermek, kurban kesmek için ücret vermek, zekâtı hak sahiplerine dağıtmak için ücret vermek caizdir. Çünkü mükelleften başkası da şer´an bu ibadetleri onun adına yerine getirebilir. Farz-ı kifaye olan ve niyete muhtaç olmayan ibadetlere gelince, eğer asılda şayi ise, yani her müsiüman bunu yapmakla mükellefse, bazı müslümanlann bu görevi yerine getirmesiyle diğerleri mesuliyetten kurtuluyorlarsa -meselâ cihad gibi- bu işi yapmak için başkasını kiralamak caiz olmaz. Çünkü müsiüman cihad için savaş meydanına vardığında, cihad ona farz olur; onun yaptığı cihadın ecri, ücret verene değil, ona ait olur. Menfaat ücret verene değil de, çalışana ait olduğunda da icare sahih olmaz. Fakat ölüyü yıkamak, tekfin ve teçhiz edip defnetmek gibi aslında şayi. olmayan birşey olursa, icare sahih olur. Çünkü bunlar terekeden karşılanır, tereke yoksa nafakasının üzerine vacib olduğu kimse yapar, o da yoksa bu görevi zengin müslümanlar yerine getirir. Bu durumda yapılan iş için ücret almak caiz olur. Kur´an-ı Kerim´in tamamının veya bir kısmının tâlimi de böyledir, zira burada asıl olan öğrenmek isteyenin malına veya öğrenmek isteyen´kişinin nafakasının üzerine vacib olduğu kimsenin malına bağlı olmasıdır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Karşılığında ücret alınmaya en layık olan şey Allah´ın Kitabı´dır.[5] Aslında her mükellefin kasdedilmediği ilim öğrenmek ve kadı´hk yapmak da Kur´an tâlimi gibidir. Ezan gibi vacib olmayan İslâmî şiarların durumu da böyledir. Bunlar ücret karşılığında yapılabilir. d. Kiralanan malın kendisinden (aynından) menfaat sağlamak kasdı olmamalıdır. Bu bakımdan meyvelerini yemesi için bahçeyi, sütünü veya yağını alması için koyunu icare etmek (kasden olmak kaydıyla) caiz değildir. Çünkü icar akdinde aslolan, menfaatleri başkasına mülketmektir. Bu nedenle icar akdiyle bizzat mallar mülkedilemez. Çünkü bu, hakikatte intifa değii, istihlaktir. Oysa icarenin konusu intifadır. Ancak icare akdi kasden değil de tab´an bir menfaati içerirse caiz olur. Meselâ çocuklara bakmak veya emzirmek için bir kadın kiralandığı zaman, kadının sütü olduğu varsayılır ki bu ayn´dır. İhtiyaç ve zarurete binaen bu akid sahihtir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse, onlara ücretlerini ödeyin. Bahçesinde meyve ağaçlan olan bir ev kiraya verilirse, icare akdi sahih olur. Çünkü meyvelerin istihlaki menfaate tâbidir. e. Kiralanan şey, sıfat ve miktar bakımından taraflarca bilinmelidir. İcare Akdinin Sahih Olmasının Şartlan a. Kiraya verilen malın bilinmesi gerekir. Bu bakımdan belirtmeksizin iki evden birini kiraya vermek sahih olmaz, çünkü mal belli değildir. Yine evsafı açıklanmadan veya evi işaret etmeden bir evi ´Sana 50 lira kira ile verdim´ demek de sahih değildir. İcare´de menfaat, akdin üzerinde yapıldığı yerdir; akdin sahih olması.için onun yeri bilinmelidir. Menfaat maddi birşey olmadığı için ona işaret edilemez, onun yerine, zarureten malın mahalli belirtilmelidir. b. Menfaatin nev´i ve sıfatı ve kiralanan şeyden nasıl menfaat elde edileceği, halkın ihtilaf etmeksizin bilebileceği ve âdeten müsamaha edebileceği şekilde açık olmalıdır. Nitekim hangi ekinin ekileceği açıklan-maksızın araziyi kiraya vermek caiz değildir.; zira ekinlerin toprağa etkileri çeşit çeşittir. Ancak kiralamak isteyen kişi, tarlayı, istediği ekini ekmek üzere kiralarsa, mal sahibi de razı olursa, akid sahih olur. Kasdedİlen menfaat münakaşa ve İhtilafa sebep olmayacak birşey ise -meselâ bir evi kiralarken ailesinden kaç kişinin oturacağını, evde ne tür mobilyalar kullanacağını açıklamak gibi- nev´in beyanı olmaksızın icare akdi sahih olur. Çünkü bunlar halk arasında müsamaha edilen hususlardır. Ancak mutad olanın haricinde oradan faydalanılmaya kalkışılırsa buna müsade edilmez. Meselâ bir evi kiralayıp orada ticaret veya sanatkârlık yapmaya yeltendiğinde buna izin verilmez. Eğer evlerden mesken veya ticaret yapmak için faydalanılan bir yerde ev kiralanıyorsa, icare akdinin sahih olması için menfaat türünün açıklanması gerekir. Meselâ kişi bir ev kiralarken mesken, ticarethane veya hangi sanat türünü yapacaksa onu belirtmelidir. c. Menfaatin miktarı bilinmelidir. Menfaatin takdiri, türlerinin değişmesi ile değişir. Bazı menfaat türleri zamana, bazılara çalışmaya, bazıları da hem zamana hem de çalışmaya göre takdir edilir. Bazı menfaat türlerinin hem çalışmaya hem de zamana göre takdir edilmesi sahih olur. Menfaatleri zamana göre takdir edilen ücret, başka birşeyle takdir edilemeyen menfaattir. Meselâ evleri kiraya vermek bazen kısa, bazen uzuri olur, süt için kadın kiralandığında kadının sütü bazen az, bazen çok olur, duvarları sıvamak için sıvacı kiralandığında, sıvanın inceliği kalınlığı herhangi bir şekilde zabt u rabt altına alınmayacağından, bu tür menfaatler zaman dışında herhangibir şeyle zabt u rabt altına alınamaz. Bu yüzden Hz. Şuayb´ın dilinden şöyle buyurulmuştur: Sekiz sene bana kendini kiralaman şartıyla... (Kasas/27) Burada Hz. Musa´nın kiralanmasının menfaati zamana göre takdir edilmiştir. Hz. Şuayb onu koyun ve benzeri işler için kiralamıştır. Koyun gütmek de kiralamanın menfaatlerinden biridir. İcare Akdinin Müddeti Menfaat zamana göre takdir edildiğinde zamanın belli olması şarttır. Böylece kiralayan kişi o zamanda üzerinde akid yapılan menfaati toplayabilir, îcare akdinin müddeti, kiralanan mala göre değişir. Meselâ arazinin 100 veya daha fazla sene için, hayvanın 10 sene için, evin 30 sene için kiraya verilmesi sahihtir. Kiraya verilen mala göre, kira müddeti takdir edilir. Bilirkişiler kiraya verilen şeyin baki kalma müddetini takdir eder. İcare Müddetinden İstisna Edilen Zamanlar Farz olan ibadet zamanları icare akdinde tayin edilen müddetten istisna edilir, çünkü farz olan ibadetler zamanı geldiğinde yapılmak zorundadır. Yemek vakitleri, eğer icare müddeti uzunsa şer´an sabit olan bayram günleri, örfen sabit olan tatil günleri de tayin edilen müddetten istisna edilmiştir. Meselâ ücretle günlük, aylık veya yıllık kiralanan kişi, farz ibadetlerini yerine getirir, bayram ve diğer tatil günlerinde çalışmaz, bu zamanlar icare akdinde tayin edilen zamana dahildir; o zamandan çıkarılamaz, ücretle çalışan kişinin parası da kesilemez. İcare akdi yapılırken farz ibadetler için zaman ayrılacağı, bayram ve diğer tatil günlerinde çalişılmayacağı konuşulmasa da hüküm değişmez. Çalışmaya Göre Menfaat Takdir Edilmesi Burada menfaat malum olmakla beraber onu zamana göre takdir etmek mümkün olmaz. Meselâ bir elbise dikmek, bir duvarı sıvamak, bir yemeği pişirmek ve benzeri şeyler için bir adam kiralansa, adam bunları bazen uzun bazen kısa bir zamanda yapar. Bu nedenle menfaat zamana göre değil, çalışmaya göre takdir edilir. Çünkü zaman değil, yapılan iş bellidir. Zamana veya Çalışmaya Göre Takdir Edildiğinde Sahih Olan Menfaat Türü Bir elbiseyi dikmek veya bir otomobile binmek için, menfaatin zamana göre takdir edilmesi sahih olur. Meselâ elbise dikmek için kişinin bir günlüğüne kiralanması caizdir. Ayrıca elbiseyi dikmek için çalışmasına göre de ücret verilebilir. Mekke´den Medine´ye gitmek için bir araba kiralanabilir, burada zamana değil, çalışmaya bakılır. Ayrıca bir veya iki günlüğüne araba kiralanabilir, burada da çalışmaya değil, zamana bakılır. Bu durumda isterse kiralayan kişi arabaya hiç binmesin, kira zamana göre takdir edilir. Menfaatin takdiri, hem zamana hem çalışmaya değil, zamana bakılırak yapılır. Meselâ bir kişiyi bir günde bir elbise dikmek için veya iki günde bir duvar yapmak için veya kendisini üç günde Şam´dan Mekke´ye götürmek İçin kiralamak sahih olmaz. Çünkü amel, bazen tayin edilmiş vakte sığar, bazen sığmaz; burada aldatma sözkonusu olabileceğinden akid sahih olmaz. d. Ücret Alışveriş akdindeki parada şart olan şeyler, ücrette de şarttır. Çünkü ücret, mülk edinilen bir menfaatin parası olarak ücret akdiyle tahakkuk etmiştir. Ücrette bulunması gereken şartlar: 1. Ücret temiz olmalıdır. Köpek, domuz ve murdar hayvandan elde edilen para veya murdar hayvanın tabaklanmamış derisi veya hayvan dışkısı, ücret olarak verilemez. Çünkü bunlar necistir, necis olduğu için de akid sahih olmaz. Hz. Peygamber´İn, köpeğin bedelini alıp-yemekten insanları nehyettiği rivayet edilmiştir.[6]Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Allah ve Allah´ın Rasûlü şarabın, meytenin, domuzun, putların alınmasını ve satılmasını haram kılmıştır.[7] Sonradan necis olan ve temizlenmesi mümkün olmayan sirke, süt, eritilmiş yağ, zeytin yağı gibi maddelerin de ücret olarak verilmesi caiz değildir. Çünkü Hz. Peygamber necis olan sıvı yağın dökülmesini emretmiştir. Ebu Hüreyre´den şöyle rivayet edilmiştir: "Hz. Peygamber´e, içine fare düşüp ölen bir yağın durumu sorulduğunda ´Eğer yağ katı ise farenin bulunduğu kısım oyularak alınıp atılır, gerisi yenir. Eğer yağ sıvı ise sakın ona yaklaşmayın´ buyurdu".[8] Hz. Peygamber´in (s.a) ´Sakın ona yaklaşmayın´ veya ´Onu dökün´ demesi, bunların temizlenmesinin mümkün olmadığına delâlet eder. Dolayısıyla bunları satmak ve ücret olarak vermek caiz-olmaz. 2. Ücret, kendisinden yararlanılabilecek şekilde olmalıdır. Haşerat veya buğdayın iki danesini ücret olarak vermek caiz değildir. Zarar vermesi sözkonusu olduğundan yırtıcı hayvanların, şer´an kullanılması haram olan oyun/çalgı aletleri, putları ve suretleri ücret olarak vermek de sahih değildir. Çünkü bunlar kendisinde bir menfaat olmayan ve mal sayılmayan şeylerdendir. Bu nedenle de bunları ücret olarak vermek caiz olmaz. 3. Ücreti teslim etme kudreti olmalıdır. Havadaki kuşun, sudaki balığın, elinde olmayan gasbedilmiş malın ücret olarak verilmesi caiz değildir. Gasıb, gasbettiği malı ücret olarak verebilir. Mal sahibi gasbedilmiş malını gasıbdan alabilecek durumda ise onu ücret olarak verebilir. 4. Akid yapan kişinin mülk veya velayet bakımından yetki sahibi olması gerekir. ıMülk veya velayet bakımından yetkisi olmayan kişinin yaptığı akid sahih olmaz. 5. Ücret, akid yapan taraflarca malum olmalıdır. Tamirine karşılık evin, benzinine karşılık otomobilin, yemine karşılık binek hayvanının kiraya verilmesi sahih olmaz. Çünkü bunlarda ücret meçhuldür. Kiralanan kişinin çalışmasıyla meydana gelen malın bir parçasını ücret olarak vermek de meçhul ücret türüne girer. Meselâ kişiye, bir koyunu kesip yüzmesi karşılığında koyunun derisini veya etinin bir parçasını vermek, meçhul ücret sayılır, çünkü derinin inceliği, kalınlığı veya etin miktarı meçhuldür. Miktarı belli buğdayı öğütmek karşılığında çıkan unun 1/4´ini veya İ/5´ini ücret olarak vermek de caiz olmaz. Zira unun miktarı meçhuldür. Ayrıca ücretle çalışan kişinin onda emeği vardır. Bu nedenle de onun ücret olarak verilmesi caiz olmaz. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) Tahhan kafizinden nehyetmiştir ki bu, öğütme ücreti olarak öğütülen maddeden 1 kafiz (Uz. Peygamber döneminde kullanılan ölçek) vermenin yasak olduğuna delâlet eder.[9] Ancak unun bir kısmi karşılığında diğer daneleri öğütmek için adam kiralamak caizdir. Çünkü burada icare akdinin sahih olmasına mani olacak bir meçhuliyet yoktur, kiralanan kişinin emeği de kendi ücretine karışmış değildir. Eliyle veya alet yardımıyla ekin biçen bir kişiye, mahsulün bir parçasını vermek, dernek ve benzeri yerler için para toplayan ki-. siye, topladığı paranın % 2´sini veya daha fazlasını ücret olarak vermek de caiz değildir. Evleri veya diğer eşyaları satan komisyonculara, sattığı malın muayyen bir parçasını ücret olarak vermek de sahih olmaz. İcarenin bu üç şekli de sahih değildir, zira burada ücretler meçhuldür. Bu yolla mal kazanmak gayr-ı meşrudur; veren de alan da sorumludur. Bu şekilde hareket ederek Allah´ın şeriatına muhalefet edenler, Allah´ın azabından sakınsınlar. Özellikle de dine hizmet eden birtakım dernek ve cemiyetler için toplanan malların çoğu fakirlerin, miskinlerin hakkıdır, yani zekât malıdır. Oysa o dernek ve cemiyetler için para toplayan kişiler bâtıl yolla o malın bir parçasını yemekte; o dernek ve cemiyetler için para toplayıp onun bir miktarını ücret olarak almakla da güzel bir iş yaptıklarını zannetmektedirler. İcare´nin Kısımları ve Şartları İcare, belli bir mala bağlı ve zimmete bağlı olan icare olmak üzere iki kısımdır. 1. Muayyen bir mala bağlı olan menfaat üzerinde yapılan icare Meselâ kişinin ´Şu evi sana verdim´ veya ´Şu otomobili sana ücret olarak verdim´ demesi veya herhangibir şahsı bir işi yapması veya bir elbiseyi dikmesi için kiralamak, muayyen bir mala bağlı olan menfaat üzerinde yapılan icare´dir. 2. Zimmet icaresi Zimmet icaresi, zimmete bağlı olan bir menfaat üzerine vaki olan icaredir. Kişiyi, zimmetinde sıfatlarıyla bilinen bir arabayla belli bir yere götürmek üzere kiralamak veya zimmetinde bulunan bir arabayı belli bir müddet için kiraya vermek zimmet icaresidir. Nitekim kiraya veren kişi, zimmette bulunan bir ameli, zorunlu olarak işi yürütmek isteyen kiracıya lüzumlu kılmakta, o da bunu kabul etmektedir. Günümüzde muhtelif nakil vasıtalarının icarı, zimmet icaresidir. Çünkü burada, icare bir mala değil, zimmete bağlı bir menfaat üzerine yapılmaktadır. Malı İcareye Vermenin Şartları 1. Kiralanan mal belli olmalıdır. Meselâ kişinin ´Şu iki otomobilden birini sana kiraladım´ demesi sahih olmaz. Bunu daha önce de belirtmiştik. 2. İcare akdi yapılırken icare edilen mal, icare meclisinde hazır olmalıdır. Meselâ kişi ´Sanaevimi veya arabamı kiraladım´ dese, bunlar akid meclisinde hazır değilseler akid sahih olmaz. Ancak akid yapan kişiler, akidden önce onu görmüşlerse ve o mal zamanla değişmeyen mallardan ise, icare sahih olur. 3. Akidden elde edilen menfaat tehir edilmemelidir. Meselâ kişi ´Evimi sana gelecek sene için kiraya veriyorum´ veya ´Kendimi aybaşında işe başlamak üzere sana icare ediyorum´ veya ´Arabamı sana yarından başlamak üzere kiraya veriyorum´ veya ´Evimi bir sene sonra başlamak üzere´ veya ´Falan aydan başlamak üzere sana kiraya veriyorum´ derse, icare sahih olmaz. Ancak kendisinde kirada bulunan mal, aynı kişi tarafından istikbal için yine kendisine kiraya verilirse; iki müddet bitişik olursa, icare sahih olur. Zira bu, aynı malı iki müddet için bir akidle kiraya vermek gibidir. Zimmetteki İcare´nin Şartları 1. Ücret, akid meclisinde-peşin olarak verilmelidir. Zira bu icare, menfaat bakımından selem akdi gibidir. Selem akdinde de paranın akid meclisinde peşin olarak teslim edilmesi şarttır. Paranın akidden bir müddet sonra verilmesi için şart koşmak, hiç vermemek gibidir. Ücretin akid meclisinden ayrıldıktan sonra verilmesi gerektiği üzerinde ittifak edilse de edilmese de akid sahih olmaz. 2. Kendisinden menfaat elde edilecek malın cinsi, türü, sıfatları açıklanmalıdır. Nakliye şirketiyle, kendisini belli bir yere götürmek üzere akid yapıldığında, vasıtanın uçak mı, gemi mi, otobüs mü, münibüs mü olduğu, yeni mi, eski mi olduğu ve benzeri sıfatlan belirtilmelidir. |