Yumurtanın Olgunlaşması

Yumurtanın Olgunlaşması

Eşeyli çoğalan canlıların sebepler plânında yaratılması için sperm ve yumurta çeşitli merhalelerden geçirilerek olgunlaştırılır. Yüce Yaratıcı, anne karnındaki kız fetüsün yumurtalıklarına yerleştirdiği olgunlaşmamış öncü yumurta hücrelerine (germ hücreleri) mitoz bölünmeyle çoğalma emrini verir (Aslında annenin üreme sağlığı, henüz kendisi anne karnında bir fetüs iken başlar). Bu hücrelerin fetüs dönemindeki sayısı yedi milyon iken, ergenlik çağına gelindiğinde yaklaşık iki milyona iner. İki milyon olgunlaşmamış yumurta hücresinden her biri tek katlı yassı hücrelerle sarılarak kesecik (primordiyal folikül) hâlini alır ve kız çocuğu ergenlik çağına gelene kadar bu şekilde bekler. Doğurganlık dönemi süresince bunlardan sadece 400–500 kadarı olgun yumurta hâline gelme şansına sahip kılınır.

Olgunlaşmamış yumurta hücrelerinin beslenmesinde yumurtanın etrafını halka gibi çeviren yassı hücreler vazifelidir. Bu hücrelerin ergenlik öncesinde hareket ve gelişmelerini engellemekle görevli proteinler yine burada sentezlenir. Doğumdan doğurganlık çağına gelene kadar, geleceğin annesinin beden, ruh ve psikoloji açısından hamileliğe hazırlanması gerektiğinden yumurtalar 13–14 yıl bekletilir.

Yumurtalıkta başlayan seyahat
Yumurta hücresinin olgunlaşma sürecinin (ovulasyon) her kademesinde çeşitli biyolojik yapılar meydana gelir ve bunlar bir sonraki anatomik yapının oluşmasına kapı açar. Çok katlı kübik hücrelerin yumurta etrafında tabakalar hâlinde toplanmasıyla ikinci bir hücre tabakası oluşur. Bu hücrelerin dış tarafında kanlanmış bağ dokusundan oluşan dış tabaka (teka externa), iç kısmında ise iç tabaka (teka interna) bulunur. İç tabaka progesteron ve östrojen hormonlarını salgılama görevini yapar. Çok katlı kübik hücrelerden salgılanan glikoprotein yapısındaki makro-moleküllerden ise, yumurtayı saran bir zar (zona pellucida) meydana gelir. İçte etrafı zarla, dışı çok katlı kübik hücrelerle çevrili yumurtanın bu şekline birinci kesecik (primer folikül) denir. İçteki zar, yumurta çatlayıncaya kadar onu sarar, spermi tanıyarak yumurta içine alınmasına vesile olur, sperm üzerinde enzimlerin bulunduğu akromozom1 reaksiyonunu tetikler, spermi bağlayıcı reseptör görevini görür ve embriyo anne rahmine gelip tutunana kadar bunun korunmasında rol oynar.

Birinci kesecik oluştuktan sonra, iç kısmında sıralanan hücreler yumurtanın etrafını saracak şekilde çökmeye başlar ve keseciğin üst kısmında bir boşluk (antrum) oluşur. Bu şekilde, yumurta hücresinin dışarıya atılma süreci başlar. Boşluğun içine kesecik sıvısı doldukça yumurta üç-dört kat büyür. Buna paralel olarak, yumurtayı saran kesecik büyür ve veziküler folikül adını alır.

Yumurtanın olgunlaşmasında hormonların rolü
Ergenlik çağına gelen kız çocuğunun üreme sisteminde her ay döllenmeye hazır bir yumurtanın teşekkülü için, hipofiz bezinden folikül gelişmesini uyarmada vazifeli FSH hormonu salgılanır ve yumurtanın şişmesi sağlanır. Bu hormon, milyonlarca olgunlaşmamış hücreden sadece 5–15 kadarının serbest kalmasına vesile olur. Bu hücrelerden de yalnızca biri FSH hormonuna cevap verir ve çeşitli merhalelerden geçirilir. Bu şekilde, olgunlaşan yumurta hücresinin etrafını saran kesecik çatlar ve ayda bir defa bir yumurta hücresi döllenmeye hazır hâle getirilir (ovulasyon). Yumurtalığı anne rahmine bağlayan tüplerin (follop) ucunda bulunan saçaklar (fibrialar), keseciğin yırtılacağı bölgenin temizlenmesinde rol alır. Eğer bu hormon vasıtasıyla bir kesecik değil, serbest kalanların hepsi (5-15 yumurta hücresi) büyüse ve spermle birleşseydi çoklu gebelik olur ve/veya spermle birleşmeyen yumurtaların etrafındaki kesecikler patlar, karın içi kanamaları, yumurtalık ve tüp dolanmaları gibi komplikasyonlar oluşur, anne ve çocuğun hayatı doğum öncesi ve sonrasında tehlikeye girerdi. Hâlbuki Sonsuz Rahmet ve Rahîmiyet'in tecellisi olarak, yumurta hücrelerinden umumiyetle sadece biri uyarılarak olgunlaşır ve döllenmeye hazır hâle getirilir; diğerleri küçülüp özelliklerini kaybeder ve israf edilmeksizin bağ dokusunun inşasında kullanılır.

FSH hormonunun bir başka görevi, yumurtanın etrafını halka gibi çeviren yassı hücrelerin olgunlaşmanın başlangıcında kübik hücre şekline dönüşmesini uyarmaktır. Bunun hikmeti, ileride bu hücrelerin üreme hormonlarının salgılanmasında vazife görecek olmasıdır. FSH hormonu vasıtasıyla kesecik olgunlaştıkça kübik hücrelerin sayısı çoğalır ve yumurta dışında çok katlı kübik hücre tabakası (granülosa) meydana gelir.

Progesteron
Bu hormon vasıtasıyla, ileride ceninin tutunup gelişmesi için rahim duvarı kanlandırılır.

Embriyonun beslenmesinde rol alan rahim hücreleri (desidual) gelişir. Bebeğin düşmesini önlemek için rahim adalelerinin kasılması önlenir. Döllenmeden (zigot oluşumu) sonraki embriyolojik safhalarda (morula ve blastula) hücrelere besin maddeleri temin edilir. Embriyonun erken gelişim döneminde gereken hücre bölünmesi sağlanır.

Östrojen
Anne rahminin hamileliğe hazırlanmasında, memede süt veren hücrelerin gelişmesinde görev alır. Daha sonra, hormon salgılayan hücreler (teka interna) yumurtanın etrafında kümelenir (kümülüs ooforus). Yumurta zarı etrafında sıralanan hücreler ise başka bir isim alır: corona radiata. Kesecikteki boşluk genişler ve mayoz bölünme (46 kromozomun 23'e inmesi ve genetik bilginin çeşitlenmesi) geçiren yumurta dışarı atılmak için biraz daha kenara itilir. Mayoz bölünmenin hikmeti, anne-babadan farklı karakterde 46 kromozomlu yeni bir insan yavrusunun oluşması için 23 kromozomlu spermle 23 kromozomlu yumurtanın döllenmesine hazırlık olmasıdır. Yumurtanın dışında bulunan iki katlı granüloza tabakasından yüksek yoğunlukta östrojen hormonu ihtiva eden kesecik sıvısı salgılanır ve neticede olgunlaşmış kesecik oluşur. Hipofiz bezinden, yumurtanın dışarı atılmasında rol oynayan ikinci bir hormon (LH) salgılanır.2 Neticede, spermle birleşme kıvamına gelmiş olgunlaşmış yumurta (oosit) dışarı atılır. Dışarı atılan yumurta hücresi programlandığı gibi, mitoz bölünme geçirerek iki yumurta oluşur. Bunlardan biri serbest kalır, diğeri ise yumurta zarı ile çok katlı dış hücre tabakası arasında sitoplâzmasız olarak keseciğin üst tarafında (birinci kutup cismine) farklılaşır. Serbest kalan 23 kromozomlu olgun yumurta hücresi ortalama 24–48 saat kadar spermi bekler. Bu süre içinde sperm bunun içine girerek döllenme gerçekleşmezse yumurta hücresi karın boşluğunda parçalanır ve oluşan atıklar âdet döneminde dışarı atılır.

Dipnotlar
1. Olgun bir sperm hücresinin baş kısmında Lizozom enzimlerince zenginleştirilmiş bir akromozom bölgesi ayırt edilir. Lizozom enzimleri döllenme sırasında yumurta hücresinin zarını deler ve döllenmeyi sağlar.
2. Testesteron sentezini uyaran lutein yapıcı hormon.

• "Biz sizi basit bir sudan (meniden) yaratmadık mı?" (Mürselât, 20)
• "Sonra onun neslini, önemsiz bir suyun özünden, meniden yarattı." (Secde, 8)
• "İnsan şunu hiç görüp düşünmedi mi: Biz kendisini bir nutfeden yaratmışken, yaman bir hasım kesildi Bize." (Yâsîn, 77)
• "Rahime atılan nutfeden (spermden) erkek ve dişi çiftini yaratma O'na aittir." (Necm, 45-46)
• "Şimdi düşünsenize o akıttığınız meniyi! Onu yaratıp insan haline getiren siz misiniz, yoksa Biz miyiz?" (Vâkı'a, 58-59)
• "Onun aslı, atılan bir meni damlası değil miydi?"
(Kıyâmet, 37)
• "Yaratan onu hangi şeyden yarattı? Bir meni damlasından yarattı. Yarattı ve güzel bir biçim verdi." (Abese, 18-19)
• "Öyleyse insan neden yaratıldığını bir düşünsün. O, bel ile göğüs nahiyesinden çıkan, atılan bir sudan yaratıldı." (Târık, 5-7)

Dr. Arslan MAYDA
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın