İnce bağırsak

İnce bağırsak

Sindirim sistemindeki yolculuğumuzun önemli bir koridorundan geçmek üzereyiz. Mideden, pankreastan ve karaciğerden gelen sindirim enzimleri ile safra tuzlarının kademe kademe parçalayarak küçülttüğü gıda maddeleri, emilecek hâle gelme yolunda ince bağırsak içinde bir yolculuğa başlar. İnce bağırsağın içindeki yolculuk boyunca, bir taraftan gıda moleküllerine uygun enzimler salgılanırken, bir taraftan da parçalanma işlemi sona eren moleküller emilerek kana geçmeye başlar. Şimdi, bu hassas işlemler için yaratılan ince bağırsağın, vazifelerini bihakkın yerine getirebilmesi için yapısına nakış nakış işlenmiş sanatlara bir göz atalım:

Canlı bir insanda 3,75 metre uzunluğundaki ince bağırsak, kişi öldüğünde sinir sisteminin kasılma uyarıları bağırsak üzerinden kalktığından, gevşer ve altı metreye ulaşır. Dışarıdan yekpâre gibi görünen ince bağırsak, kendi içinde üç bölüme ayrılabilir.

İlk 20–30 cm’lik nispeten kısa olan bölge, onikiparmak bağırsağı (duodenum) ismiyle bilinir ve mideye bağlanır. Pankreas, karaciğer ve mideden gelen bütün salgılar burada birleşir. Her türlü gıdanın ciddi şekilde parçalanması ve kademe kademe küçültülmesi için gerekli temel enzimler ile yardımcı salgılar buraya salınır. Proteinlerin % 50–60 kadar kısmı burada emilir. Onikiparmak bağırsağından sonra 2–2,5 metre boyunda, 4 cm. çapındaki yılankavî dolanmış kaba bağırsak (jejunum) kısmı gelir. Gıdaların en fazla emildiği yer bu bölgedir. Folik asit ve yağda eriyen vitaminler de burada emilir. Yağların % 70–90’ı bu ilk iki bölgede parçalanır, % 95’i de jejunumdan emilir. İnce bağırsağın 1,5 metrelik son kısmı olan ileumda ise, proteinlerin % 80–90’ı, bilhassa B12 vitamini, safra tuzları ve kalsiyum emilir. İnce bağırsağın -içine yiyecekler tam dolduğunda- kişinin vücut büyüklüğüne göre 3–6 litre arasında değişebilen bir iç hacmi vardır.

Yiyecekler çözülmeye başlamış, enzimlerle karışmış ve kısmen sıvılaşmış (kimus) hâlde bağırsak içinde ilerledikçe, bağırsak duvarlarının belirli bölgelerinden salınan yeni enzimlerle en basit birimlerine doğru parçalanmaya başlar. Bu hâlde bile ince bağırsağın duodenum kısmında 10–100.000, jejunum kısmında ise 100.000–1.000.000 arasında bakteri bulunabilir. Karbonhidratların her çeşidine uygun amilaz, maltaz, sükraz, galaktaz, lâktaz gibi enzimler; nişasta ve şekerleri monosakkarit (glikoz ve früktoz) basamağına kadar parçalar. Ribonukleazlar gıda olarak alınan hayvan ve bitki dokularındaki DNA ve RNA moleküllerini nükleotidlerine kadar ayırır. Polypeptidler tripsin ve kimotripsinle daha küçük zincirlere bölünürken, karboksipeptidaz, aminopeptidazlar da onları aminoasitlerine kadar ayırır. Yağlar da lipazla yağ asitlerine ve gliserine kadar parçalanır. Bütün gıdalar en basit birimlerine kadar parçalandığında artık emilme zamanı gelmiştir.

Ergin bir insanda bağırsak duvarından her saat 6–120 ml salgı yapılır. Çocuklarda ise bu miktar saatte 20–40 ml kadardır. Gün boyunca ince bağırsak duvarından bağırsak boşluğuna 2,8 litre enzim ile mukus salınırken, sindirilmiş gıdaların da içinde bulunduğu 7,9 litrelik bir sıvı da bağırsak duvarındaki kılcal kan damarları ve lenf kanalları tarafından emilerek dolaşım sistemine aktarılır. Bu kadar bol parçalayıcı enzimin bulunduğu bir vasatta tabiîdir ki, bağırsağın iç yüzünü döşeyen tek tabakalı epitel de devamlı tahrip olur. Hücreleri her gün öldüğü için, iki günde bağırsağın iç yüzünü döşeyen mukoza epiteli tamamen yenilenmektedir. Bunu diğer bir şekilde şöyle ifade edebiliriz: Ömrü 33–34 saat kadar olan bağırsak epitelyum hücresinin, dakikada 500.000 hücresi ölmekte, ölenlerin yerine de yenileri yaratılmaktadır. Bir günde bağırsak yüzeyinden ölerek uzaklaşan hücrelerin toplam kütlesi ise, 250 gramdır.
Yiyecek karışımının bağırsak içindeki periyodik kasılmalar ile ilerlemesi için, bağırsağın duvarında bulunan ve irade dışı çalıştırılan düz kaslar, ritmik olarak kasılıp gevşeme hareketleri yapar. Bunun için sinir sisteminden gelen uyartılara ihtiyaç vardır.

Bağırsaklar ve mide yoğun bir otonom sinir ağıyla sarıldığından, maruz kalınan hâdiselerin stres ve yıpratıcılığı doğrudan bağırsaklara tesir eder. Onikiparmak bağırsağına dakikada 12, jejunum kısmına dakikada 10, ileum kısmına da dakikada 8 uyartı gelir. Bu uyartılarla kasılma dalgaları meydana gelir ve bağırsak duvarı dakikada 30–120 cm’lik bir dalga hızıyla sağılım hareketlerine başlar. Neticede bağırsak içindeki gıdalar da dakikada 1–4 cm’lik bir hızla ileri doğru iletilir. Gıdaların tamamının bu borudan geçerek ince bağırsağı terk etmesi için 2–4 saat kadar bir süre gerekir.

Bağırsağın sindirim ve emilim faaliyeti esnasında, bütün dokular gibi, kana da ihtiyacı vardır. Sindirim sistemimiz istirahat hâlindeyken bile, her bir gram bağırsak dokusu için, dakikada 0,3–0,5 ml kan gerekmektedir. Bu kanın % 75’i içteki mukoza tabakasında, % 5’i bunun altındaki submukosada, % 25’i de bunları saran düz kas tabakasının ihtiyacı için kullanılmaktadır. Bağırsağın içi gıdalarla dolu şekilde sindirim faaliyeti yürütülürken dakikadaki kan ihtiyacı 1,5–2,5 ml’ye yükselir; bu kanın % 90’ı mukozada kullanılır.

İçi düz bir silindir olarak düşünüldüğünde ince bağırsağın iç yüzey alanı 0,33 m2 kadar gelir. Fakat gerçekte durum böyle değildir. Bağırsağın emme ve salgılama yüzeylerinin artırılması ve dar bir borunun yüzeyinin geniş bir sahaya dönüştürülmesi için, iç içe katlanma ve kıvrımlarla üç ayrı kademede bağırsak yüzeyi akıl almaz derecede genişletilmiştir. Önce 1 cm’lik pile şeklindeki birinci dereceden katlanmalarla bu yüzey üç misli artırılarak 1 m2’ye yükseltilir. Bu pile şeklindeki kıvrımların sayısı 600 kadardır.

Daha sonra bunların üzerinde yükseklikleri 1 mm, kalınlıkları da 0,1 mm kadar olan ikinci derecedeki villüs adı verilen kıvrımlarla, bağırsağın iç yüzey alanı 10 m2’ye yükseltilmiş olur. Villüslerin sayısı cm2’de 2.000–3.000 kadardır. Üçüncü safhada ise, bu villüslerin üzerindeki mikrovilli adı verilen yükseklikleri 1–2 µm, kalınlığı da 0,1 µm olan çok küçük katlanmalarla bağırsağın toplam iç yüzeydeki emme alanı 200 m2’ye yükseltilmiş olur. Bu durumda her bir mm2’lik alanda 200 milyon mikrovilli adı verilen katlanmanın olduğu söylenebilir. Gerçekte bir metrekarenin üçte biri kadar olan bağırsağın iç yüzey alanı, Rabb’imizin sonsuz ilim ve kudretiyle yaratılan sanatlı katlanmalar sayesinde tam 600 misli artırılmıştır.

İnsanların genellikle çok basit bir boru gibi gördüğü ince bağırsağın ne kadar hayatî bir organ olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Dış görünüşün basitliğine hiçbir zaman aldanılmamalıdır. Önemli olan mikro ölçeklerdeki sanatın ihtişâmı ve ince nakışlarda gösterilen ihtimam ve ustalıktır. İnce bağırsağın dantel gibi işlenmiş salgı bezleri ile emici villüslerinin içinde bulunan kılcal kan ve lenf yollarının bütün dolaşım sistemi ile irtibatlandırılması, rızkın hayatın merkezinde hususi bir konuma yerleştirildiğini göstermektedir. Kalb, beyin, böbrek ve karaciğer gibi hayatî organların en temel ihtiyaçları bu ince boru vasıtasıyla temin edilmektedir. İnce bağırsak, gıdaları sindirme ve emme gibi en temel vazifesini yerine getirmeseydi, hiçbir organın hücresi beslenemez ve dolayısıyla ölüm meydana gelirdi. Zîrâ kalbin yakıtı, beynin gıdası, karaciğerin işleyeceği malzemeler ince bağırsağın sindirme ve emme faaliyetiyle yaratılmaktadır.

Prof.Dr. Arif SARSILMAZ
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın