Dizdeki Mühendislik

Dizdeki Mühendislik

Eklemleri içten ve dıştan sımsıkı tutan bağlar vardır. Dizin iç kısmında kaval kemiğinin (tibia) geriye gitmesine arka çapraz bağ, öne gitmesine ön çapraz bağ engel olur. Bu iki çapraz bağ, dizin ileri-geri dengeli ve sınırlı hareketinin sağlanması açısından önemli bir görev yapar.

Dizin dışından ise, iç ve dış yan bağlar ile, dizin dört tarafını çeviren kas kirişleri kaval kemiğinin hareket aralığının stabilitesine ikinci dereceden destek olur. Dizin iç-ön tarafında yer alan ön çapraz bağ, kaval kemiğinin öne ve içe-dışa dönme hareketlerini sınırlar ve dizin öne doğru kaçışını % 90 nispetinde engeller. Sıçrarken, koşarken ve yürürken âni durma aktivitelerinin sıkça yapıldığı spor müsabakalarında ön çapraz bağ yaralanmalarına sıkça rastlanır. Yaralanma şekli, spor dalları arasında farklılıklar gösterir. Meselâ, futbolda âni duruş ve dönme hareketiyle birlikte yapılan vücut çalımı, ön çapraz bağa kuvvet yüklenmesine sebep olur. Bacak alt bölümünün sabit kaldığı bir pozisyonda, vücut üst tarafına verilen âni zorlayıcı dönme şekli futbolda sık yapılan harekettir. Ön çapraz bağın taşıyacağı kuvvetin üstünde dize bir zorlama gelirse, ön çapraz bağ yırtılır. Hastalar sıklıkla yaralanma sırasında diz içinde patlayıcı bir ses oluştuğunu ifade eder. Eğer bu bağlarla bağlanmasaydı, dizin önünden, arkasından, yanlardan gelen adale kirişleri yeterli kilitlemeyi sağlayamayacağından yürürken, koşarken dizde boşalmalar ve neticede düşmeler görülecekti. Bu durumda, dengeyi sağlamak ve düşmemek için hareketlerimiz yavaş olacaktı.

Dizde dönme ve boşalma

Dizde dönme ve boşalmanın iki sebebi vardır. Birincisi, ön çapraz bağın kopması neticesinde iki kemiği birbirine tutturma görevinin tam yapılamamasıdır. Diğeri, ön çapraz bağ üzerindeki durum alıcı pozisyon reseptörlerinin kaybolması neticesinde, diz pozisyonunun beyin tarafından algılanmasında ve gerekli adale cevabının verilmesinde zâfiyet oluşmasıdır. Pozisyon reseptörleri dizlerimizin üç boyutlu pozisyonunu algılamamız için Alîm ve Hakîm Yaratıcı tarafından yerleştirilmiştir. Bunlar, bağ gerildiğinde, omurilik ve beyne sinyal göndererek adalelerin kasılmasında ve zorlanmanın dengelenmesinde rol oynar.

Kas, bir yüke mâruz kaldığında iş yapar. Matematiğin diliyle bu, W (iş ) = L (yük) x D (hareket mesafesi) şeklinde ifade edilir ve enerjinin kastan, dış yüke transfer edildiği mânâsına gelir. Gerekli enerji, kasılma sırasında kas hücrelerinde meydana gelen kimyevî reaksiyonlardan elde edilir. Normalde kas bir-iki saniye kasılır ve sonra gevşer. Kasın kapasitesinin maksimum seviyede kullanılması gerektiğinde, bu süre beş-sekiz saniyeye çıkabilir. Her kasın belli bir gerilme kapasitesi olduğundan, kaslara bindirilen yük, taşıyabileceğinin üstünde olduğunda, kas lifi uyarılsa bile, artık kasılma olmaz. Neticede dizde ve eklemlerde kuvvet kayıpları, boşalmalar ve yırtılmalar görülür.

Yapılan bir araştırmada, ön çapraz bağı yırtılmış altı hastada, ameliyattan önce topallama, destekli yürüme, dizde kilitlenme, dizde boşalma, ağrı, şişme, merdiven çıkmada zorlanma, çömelme gibi testler yapılarak hastanın durumu 100 puan üzerinden değerlendirilmiş ve ortalama 69 puan alınmıştır. Ön çapraz bağ ameliyatı yapıldıktan sonra hastalar aynı ölçekle değerlendirildiğinde, 94 puana ulaşılmıştır.

Ön çapraz bağ yırtığı olan hastalar ameliyat olmazlarsa, yürüyüş şekilleri bozulur. Bu yüzden, yürüyüş sırasında oksijen kullanımı, bilhassa hızlı tempo yürüyüşlerinde fazladan enerji tüketimi artar. Uyluk ve baldır kaslarının yükü arttığından, bunlar daha güçlü kasılmaları gerekir, dolayısıyla daha fazla enerji kullanırlar. Ön çapraz bağ yırtığı uzun süre devam ederse, diz gevşekliğine bağlı, dış menisküs yırtığı, iç menisküs yırtığı, kıkırdak ve diğer bağ hasarları, ayrıca iç yan bağ uzaması gibi patolojiler görülebilir. Araştırmacılar ön çapraz bağın tam yırtılması neticesinde, yürümek iyice zorlaştığından, diz üstü ve altı kaslarında çok daha fazla enerji kullanıldığını belirlemişlerdir.

Vücuttaki yüzlerce bağdan sadece bir bağın noksanlığı, bacak kaslarının fazla enerji harcamasına sebep olmaktadır. El-ayak bileği ve parmakları, kalça, bel, boyun, omuz, dirsek gibi diğer oynar eklemler de düşünüldüğünde, bu eklemleri sımsıkı bağlayan bağların olmaması veya aynı anda yırtılmaları durumunda insan yürümek için çok daha fazla enerji harcamak mecburiyetinde kalacaktı, belki de vücudun fizyolojik dengesi bozulacaktı.

İstediğimiz gibi hareket edebilmemiz için, eklemlerin, belli gerilme kapasiteleriyle çalışmak üzere farklı şekil ve kalınlıklarda yaratılması, kemiklere sımsıkı bağlarla bağlanması, yapışma yerlerinin, şekillerinin ve açılarının çok hassas ölçülerle tayin edilmesi, Âlim ve Hakîm bir Yaratıcı'ya çok açık işaret eder; O'nun ne kadar merhametli ve lütufkâr olduğunu gösterir.

Dr. Arslan MAYDA
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın