Öşürü belirlemek için fakihler tarım ürünleri­ni ikiye ayırmışlardır: (a) Tarla, (b) Bağ ve bostan.

a- Tarla Ürünleri: İmam Ebu Hanife'ye gö­re öşür her çeşit ürün için ödenmesi zorunlu bir vergidir. Fakat İmam Şafii'ye göre sadece yiyecek olarak depolananlar için zorunludur, Bundan dolayı öşür, sebzelerden alınamaz. İmam Mâlik ve İmam Ebu Yusuf da sebzele­rin ve diğer benzeri (bozulabilir) şeylerin öşü­re tâbi olmadığı görüşündedirler.

imam Ebu Yusuf a göre üretilen miktarın 5 vesk'i geçmesi şartıyla, depolanabilen ve ölçü­lebilen, mesela buğday, arpa, pirinç" mısır, badem, soğan, sarımsak ve bunlara benzer di­ğer ürünler zekata (öşüre) tâbidir. Eğerüretilen miktar 5 vesk'den azsa bu ürün için zekat (öşür) ödemek gerekmez. İmam Yusuf un yu­karıdaki görüşünün delili Rasulullah'ın şu hadisi olmaktadır. Ebu Said'den rivayette Pey­gamber, "Beş vesk miktarından daha aza dahil (toprak mahsulüne) zekat vacip değil­dir" buyurmuştur.

delerin durumunu da smıflarmştır; mesela pa­muk, safran vb... Ölçülebilen maddelerin en düşüğünün beş veskinin değerine eşit olması şartıyla bu maddeler de öşüre tâbidir. Bu se­beple ölçülemeyen maddelerin zekat miktarla­rı hakkında, bunlarla mukayese edilebilen ve­ya bunlann benzeri ticarî malların değerlerine bakarak hüküm vermelidir.

Tarım arazileri söz konusu olduğunda zekat, ürünlerin yetiştiği hasat zamanında Ödenir. Eğer, bu vakitte, ürün miktannın 5 vesk'in üzerinde olduğu görülürse zekat toplanacak­tır; ve eğer ürün miktan 5 vesk'in altında ise, hiç zekat alınmayacaktır.

Muafiyet sınınnı tesbit ederken üreticinin ve ailesinin tüketeceği mahsûl miktarı düşünüle­rek makul bir indirim yapıldığı burada belir­tilmelidir.

b- Bağ, Bostan Ürünleri: Meyvelere de ze­kat uygulanır. İmam Ebu Hanife'ye göre ziraî ürünler gibi bütün meyve çeşitleri de ürünün 1/10'u oranında zekata tâbidir. Fakat İmam Şafii'nin görüşünde sadece hurmalar ve üzüm­ler bu vergiye tâbidir. Onun bu görüşü sadece hurma ve üzümden öşür alan ikinci halife Hz. Ömer'in uygulamalarıyla desteklenmektedir.

imam Ebu Yusuf vesk ile ölçülemeyen madRivayete göre, Taif in tahsildarı Süfyan b. Ab­dullah es-Sakafi, üzüm, şeftali, nar ve verimli­liği üzümden kat kat fazla olan pek çok diğer meyvelerin yetiştirildiği bahçelerle ilgili ola­rak Hz. Ömer'e mektup yazmıştır. Bu mektu­buyla da sözkonusu meyvelerden öşür almak için izin istemiştir. Hz. Ömer cevabında bu meyveler için Öşrün gerekmediğini bildirmiş­tir. (Dr. Yusufü'd-Din, a.g.e., sh. 665-675).

Meyveler sözkonusu olduğunda, herhangi bir ürün zekata tâbi olmadan önce iki şartın varlı­ğı aranır:

1- Meyveler yenecek olgunluğa erişmeîidİr. Olgunlaşmamış veya ham meyve ağaçtan top­lanırsa zekat düşmez. Ancak bu, zekattan ka­çınmak için yapılmışsa, bu tür davranışları önleyici müsait tedbirler alınabilir.

2- Meyvelerin miktan en azından 5 vesk ol­malıdır. Çünkü zekat için nisab mİktan bu ka­dardır ve bu miktardan az meyve için zekat yoktur.

İmam Ebu Hanife, ağaçta bulunan meyvelerin miktarını tahmin etmeyi veya hesaplamayı ya­saklamıştır. Fakat İmam Şafii bunun tamamen âdil ve meşru olduğu görüşündedir. İmam Şafi'nin görüşleri zekatı belirlemek için hurma ve üzümlerin miktarlarını tahmin etmek üzere tahsildarlar tayin eden Peygamber'ın fiilî sünneti ile desteklenmektedir.

Toplanacak zekat oranı tarlada/bahçede kulla­nılan sulama sisteminin yapısına göre tesbit edilir. Akarsular, nehirler (veya yağmur sula­rı) ile sulanıyorsa Ürünün 1/10'u zekat olarak alınır. Eğer sulama bir kuyudan veya hayvan sırtında taşıma ile veya diğer suni usullerle yapılıyorsa zekat, ürünün 1/20'sİne tekabül eder.

Üzüm ve hurma miktarı tahminlerinin, mey­veler olgunlaşma derecesine erişince veya faydalı ve yenilebilir kabul edilince yapılması gerektiği burada belirtilmelidir. Kuru üzüm ve kuru hurmada zekat bu meyveler tamamen kuruduğunda ve kuru meyve olarak tüketime hazır olduğunda alınmalıdır. Fakat yaş meyve sözkonusu olduğunda zekat, hurma ve üzümlerin satış fiyatı üzerinden alınmalıdır. Deği­şik hurma (ve üzüm) çeşitleri zekat alımı ko­nusunda tek bir cins olarak kabul edilmelidir.