Ticaret mallarının nisabı ve zekân

6. Ticaret Mallarının Nisabı ve Zekân:

Ticari eşyaya zekât düşer diyenler «Yalnız satmak niyeti ile satın alman eşyaya mahsus olup bu eşya NAKDEYN, yani altın ve gümüşle kıymetlendirilir ve eğer yirmi miskal altın veyahut ikiyüz dirhem gümüş kıymetini bulursa zekât düşer» demişlerdir. Çünkü telef edilen eşyalar, daima altın ve gümüşle kıymetlendirilir ve altın ile gümüş alım-satımların birer vasıtasıdır. Ayrıca, bunlara göre -diğer zekât mallarına zekât düşmesi için nasıl üzerinden bir yıl geçmesi şartsa- eşya üzerinden de bir yıl geçmesi şarttır.

Zira İmam Mâlik: «Başkasından alacaklı olan kimse, nasıl alacağını aldıktan bir yıl sonra zekâtını veriyorsa, kişi de malını sattıktan bir yıl sonra zekâtını vermekle mükellef olur» demiştir. Bu da -İmam Mâlik'e göre- muayyen zamanlarda alım-satım yapan, yani eşya fiatlannın düşük olduğu zamanlarda satın alıp fiatlar yükseldiği zamanlarda satan kimselere mahsustur ki bunlara «Muhtekir» denilir. Çünkü bunlar, eşyalarını ne zaman aldıklarını ve ne zaman sattıklarını bilirler.

Mâlikîler'in «MÜDÎR» dedikleri devamlı sürüm yapan tüccarların hükmü ise -İmam Mâlik'e göre- böyle değildir. Zira bunlar için muayyen bir alış ve satış zamanı yoktur. Bunlar eşyayı satın aldıkları günden itibaren yıllarını hesaplar, yıl sonunda eşyalarını kıymetlendirir ve ellerindeki nakit paralan ve başkasında bulunan alacakları ile birlikte zekâtını verirler. Ancak, eğer alacakların tahsili umulmuyor veyahut kişinin alacağı kadar borcu varsa o zaman alacaklar hesaba katılmaz. Şunu da belirtmek lâzımdır ki, devamlı sürüm yapan tüccarların eşyası -yıl içinde ister satılıp paraya çevrilmiş olsun, ister dükkan veya ambarda yıllarca kalmış olsun ve kıymetlendirilirken ister nisabı bulsun ister bulmasın- İmam Mâlik'e göre zekâta tabidir. Fakat muhtekirler böyle değildir. Eğer muhtekirin malından -hiç değilse- bir kısmı yıl içinde satılamamış veyahut satılmış da altın ve gümüşten birisinin nisabı kadar bir yekûn tutmamışsa -eğer nisabı tamamlayan ve üzerinden bir yıl geçen başka parası yoksa- zekât düşmez. Bu tafsilat, İbnü'l-Mâcişûn tarafından İmam Mâlik'ten rivayet edilmiştir.

İbnü'l-Kasım da İmam Mâlik'ten «Hiç parası olmayan ve sırf eşya mübadelesini yapan tüccara zekât düşmez» diye rivayet etmiştir. Bunun içindir ki Mâlikîlerden kimisi, yıl içinde eşyanın satılıp paraya çevrilmesini şart koşmuş, kimisi koşmamıştır. Şart koşanlardan da, kimisi «Bu paranın nisabı bulması şarttır» demiş, kimisi «Şart değildir» demiştir. Müzeni de «Eşya her ne kadar kıymetlendiriliyorsa da, zekât eşyanın aynından çıkar, kıymetlerinden değil» demiştir.

İmam Şafii, İmam Ebû Hanife, İmam Ahmed, Süfyan Sevrî, Evzâî ve diğerleri olan cumhur ise, «Müdir» ile «Muhtekir» arasında fark görmeyip, «İkisinin hükmü birdir, kişi ticaret maksadı ile satın aldığı eşyayı eğer yıl içinde satamaz veya başka eşya ile değiştiremezse yıl sonunda onu kıymetlendirip ona göre zekâtım verir» demişlerdir. Kimisi de: «Zekâtı, yıl sonundaki kıymetine göre değil, alındığı fîat üzerinden verilir» demiştir. Buna göre cumhur, «Mâlikîlerin Müdir dedikleri tüccara hiçbir zekât lâzım gelmez» demiş olurlar. Çünkü mala zekât düşmesi için, malın nevi üzerinden değil, aynı üzerinden bir yıl geçmesi şarttır. İmam Mâlik ise, bu tür tüccarlardan zekât büsbütün sakıt olmasın diye nevi de ayna kıyas etmiştir. Halbuki İmam Mâlik'in bu kıyası, şeriatte sabit olan bir asla kıyas yapmaktan ziyade, şeriat-te sabit bir aslı bulunmayan kıyasa benzemektedir ki bu kabil kıyaslara -sırf maslahat düşüncesi ile yapıldıkları için- Kıyas-ı Mürsel denilmektedir. İmam Mâlik -Allah rahmet eylesin- çoğu kez kıyaslarında -şeriatte mansus (hakkında Kur'an-ı kerim'de hüküm bulunan) olan bir benzeri bulunmadığı halde- şer'î maslahatlara bakardı. [83]

[83] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 2/122-123.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın