Temlîk ve tahyîr boşamaları

5. Temlîk ve Tahyîr Boşamaları

Boşanmanın birer çeşidi de -birtakım özel hükümleri bulunduğu için-temlik veya tahyir yolu ile vuku' bulan boşamalardır. İmam Mâlik'ten gelen meşhur rivayete göre temlik ile tahyir birbirinden ayrı şeylerdir. Zira ona göre temlik, erkeğin, boşama yetkisini kadına vermesidir. Bu ise, kadının kendini bir talâk ile de, birden çok talâklarla da bosayabileceği demektir. Bunun içindir ki, kadın kendini üç talâk ile boşadığı zaman, kocası ona «Ben sana ancak bir talâk ile boşama yetkisi vermiştim» diyebilir. Fakat tahyir öyle değildir. Çünkü tahyir, erkeğin kadına, «Sen muhayyersin. İstersen nikâhım altında kal, istersen boşan» demesidir. Bu ise -eğer «Sen muhayyersin. İstersen nikâhım altında kal, istersen bir veya iki talâk ile boşan» gibi kayıtlı bir tahyir olmazsa «Hesabına geliyorsa nikâhım altında kal, gelmiyorsa benden kurtul, git» demektir ki, bu da ancak kesin boşanma ile olur. Şu halde mutlak tahyirde -İmam Mâlik'e göre- kadın kendini bir veya iki talâk ile boşayamaz. Ya kocasının nikâhı altında kalmayı tercih eder ya da kesin olarak, yani üç talâk ile kendim boşamak zorundadır.

Boşanma yetkisi kendisine temlik edilen kadın, eğer hemen kendim boşamazsa -İmam Mâlik'ten gelen bir rivayete göre- kendisiyle kocası bulundukları yerde birbirinden ayrılıncaya kadar boşayabilir- bir rivayete göre de kendisi bu yetkiyi geri vermedikçe ne zaman isterse, kullanabilir. İmam Mâlik'e göre temlik ile tevkil (vekâlet verme) arasında da fark vardır. Tevkilde, kadın henüz kendini boşamamışken kocası onu vekaletinden azledebilir. Fakat temlik öyle değildir.

İmam Şafii'ye göre ise, «Sen muhayyersin» ile «Senin yetkin senin elindedir» sözleri arasında fark yoktur ve eğer bu sözlerle talâk feshedilmezse, ikisi de talâk değillerdir. Ancak eğer bunlarla talâk kastedilirse, bir talâk kastedildiği zaman bir talâk, üç talâk kastedildiği zaman üç talâk olurlar. Şu halde İmam Şafii'ye göre eğer bir kadın, kocasının kendisine bu iki sözden birini söylemesi üzerine kendini boşarsa, kocası -ister ona birinci sözü, ister ikinci sözü söylemiş, yani ister tahyir, ister temlik yapmış olsun- ona «Ben bu sözümle boşanmanı kasdetmemiştim» diyebildiği gibi, «Üç talâk ile boşanmanı kasdetrnemiştim» de diyebilir. Kadın da -kendini üç talâk ile boşamış olsa bile- ric'î talâk ile boşanmış sayılır. Kadın, temlik suretinde İmam; Mâlik'e göre de böyledir.

İmam Ebû Hanife ile tabileri ise, «Tahyir diye bir şey yoktur. Ancak temlik vardır ve temlikte eğer kadın, kendini bir talâk ile dahi boşasa, kesin olarak boşanmış olur» demişlerdir.

Süfyan Sevrî de «Tahyir ile temlik aynı şey olup aralarında fark yoktur» demiştir.

Kimisi de «Temlikte, talâkların sayısı hakkında söz kadının sözüdür. Erkek 'Ben, üç talâk ile boşanmanı kasdetmemiştim' diyemez» demiştir. Bu söz de Hz. Ali (r.a.)'den rivayet olunmuştur. Zührî ile Atâ da buna katılır.

Kimisi de «Temlikte kadın, kendini ancak bir talâk ile boşayabilir» demiştir. Bu da İbn Abbas ile Hz. Ömer (r.a.)'den rivayet olunmuştur. Rivayet olunduğuna göre bir adam îbn Mes'ud'un yanma gidip «Benimle eşim arasında -her ailede olduğu gibi- bir münakaşa oldu. Eşim bana,

'Ah, senin elinde olan yetki benim elimde olaydı, ben ne yapacağımı bilirdim' dedi. Ben de,

'Haydi, senin elinde olsun' dedim. Bana,

'Öyle ise benden üç talâk ile boşsun, dedi' demiştir. İbn Mes'ud «Kanaatimce bu, bir talâktır ve kadının iddeti bitmeden onu nikâhın altına döndürebilirsin. Bununla beraber, Emîru'l-Mü'minîn Ömer'i görüp ona sormadan kesin bir cevap vermiş olmayayım» demiş ve gidip durumu Hz. Ömer'e anlattığımda, Hz. Ömer, «Cenâb-ı Allah -erkekler aceleci değillerdir diye-boşama yetkisini erkeklere vermiştir. Onlar da tutup, Allah'ın kendilerine verdiği bu yetkiyi kadmlann eline verirler. Kadının ağzına toprak girsin. Sen ne dedin?» demiştir. İbn Mes'ud «Ben 'Bu, bir talâktır. Kadının iddeti bitmeden onu nikâhın altına döndürebilirsin' dedim» demiştir. Hz. Ömer «Ben de öyle diyorum. Eğer böyle dememiş olsaydın, kanaatimce isabet etmiş olmazdın» demiştir.

Kimisi de «Temlik olsun, tahyir olsun, ikisi de hükümsüzdürler. Zira şeriatın yalnız erkeklere verdiği bir yetkiyi, herhangi bir kimsenin kadına vermesiyle kadın o yetkiye sahip olamaz» demiştir. Bu da Muhammed b. Hazm'm görüşüdür.

İmam Mâlik'in temlikte «Kadın, erkekle birlikte oturduğu meclisten kalkmadıkça kendini boşayabilir» sözü, aynı zamanda İmam Şafii, îmam Ebû Hanife, Evzâî ve İslâm fukahası cumhurunun da görüşüdür.

İmam Şafii'ye göre temlik de vekalet gibidir. Kadın, kendini boşama-dıkça erkek istediği zaman onu azledebilir.

Bu ihtilâfın sebebi, Cumhûr'un, temlik ve tahyir ile boşanma yetkisinin kadına verilebildiğine hükmetmesinin sebebi, Peygamber (s.a.s) Efendirmz'in kevndi kadınlarım bu hususta muhayyer kıldığının sabit olmasıdır. Hz. Âişe «Peygamber (s.a.s) Efendimiz bizi, nikâh: altında kalmakla boşanmak arasında muhayyer kıldı. Biz nikâhı alttnda kalmayı tercih ettik» [36]demiştir. Fakat Zahirîler «Bu, o demek değildir ki^eğer kendileri boşanmayı tercih etmiş olsalardı boşanmış olacaklardı. Hz. Âişe bu sözü ile 'Eğer biz boşanmayı tercih etseydik Peygamber (s.a.s) Efendimiz bizi boşayacaktı* demek istemiştir» demişlerdir.

Cumhûr'un temlik ile tahyir arasında fark görmeyişinin sebebi de şudur: Çünkü herhangi bir kimse bir diğerine bir şey hakkında yetki verdiği zaman, o kimse o şeyi yapıp yapmamakta muhayyer olduğu için, örf-i lisanda o kimse o şey hakkında muhayyer kılınmıştır demektir. Tahyiri temlikten ayıran İmam Mâlik ise, «Çünkü Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in, kadınlarını muhayyer kılmasından, onların kesin olarak kendisinden aynlmalanna razı olduğu anlaşıldığı için, tahyirin, şeriat örfünde kesin boşanma demek oldu/ ğunda zahirdir» demiştir.

îmam Mâlik'in temlikte «Erkek kadına 'Ben boşanmanı kasdetmemiştim' diyemez» demesinin sebebi de, temlikin, boşanma yetkisini kadına vermek mânâsında zahir oluşundan İmam Şafii ise -kendisine göre temlik lafzı boşanmada has olmadığından- erkeğin niyetine itibar etmiştir. Şu halde ara-lanndaki bu ihtilâfın sebebi, lafzın zahiri ile niyet konusundan hangisini tercih etmekte ihtilâf etmeleridir. İmam Şafii tahyir lafzında da aynı görüşe sahiptir.

Temlikte, erkeğin üç talâk ile boşanmayı inkâr edebildiğinde ittifak etmelerinin sebebi de, temlik lafzının -talâk sayısında zahir olması şöyle dursun- muhtemel bir delâlet ile dahi muayyen bir sayıyı göstermeyişidir.

îmam Mâlik ile İmam Şafii'nin «Erkeğin, kadına boşanma yetkisini vermesi üzerine kadının kendini boşaması, ric'î talâktır» demelerinin sebebi de «talâk» dendiği zaman, ondan şeriat örfündeki mânâsının ani aşılmasıdır ki o da sünnî talâktır. îmam Ebû Hanife ise «Eğer erkek bir daha onu nikâhı altına dondürebiliyorsa, o zaman ona boşanma yetkisini vermesinde bir mânâ kalmaz» diyerek, «Şayet kadın kendini bir talâk ile dahi boşasa, üç talâk ile boşanmış sayılır» demiştir.

«Temlikte kadın kendini üç talâk ile boşayabilir ve erkek, 'Ben üç talâk ile boşanmanı kasdetmemiştim' diyemez» diyenlere gelince, onlara göre temlikin mânâsı, erkeğin, elinde bulunan her çeşit boşama yetkisini kadına vermesi demektir. Şu halde kadın da hangisini yapmak isterse yapabilir.

«İster temlik, ister tahyir olsun, ikisi de birer talâktırlar» diyenler de, hem kelimeyi delâlet ettiği mânânın en azına hamletmiş, hem de erkekler hakkında titizlik göstermişlerdir. Zira kadınlar bir taraftan akılları noksan olduğu ve geçimsizlik yaptıkları, bir taraftan da şehvetleri galib olduğu için boşama yetkisi onlara verilmeyip erkeklere verilmiştir.

Fukahanm cumhuru, «Temlikte olsun, tahyirde olsun, kadın kendini boşamayıp kocasının nikâhı altında kalmayı tercih ettiği zaman, boşanmış olmaz» diye müttefik iseler de, Hasan Basrî'den «Kadın kocasını istediği zaman bir talâk ile, kendini boşadığı zaman ise üç talâk ile boşanmış olur» diye söylediği rivayet olunmuştur. Buna göre bu mes'ele hakkında üç değişik görüş bulunmuş olur:

1- İster temlik, ister tahyir olsun, ikisi de hükümsüzdür.

2- İster temlik, ister tahyir olsun, ikisiyle de boşanma vaki olur.

3- Tahyirde kadın, kesin boşanma yetkisine, temlikte ise, ric'î talâk ile boşanma yetkisine sahib olur. Kesin boşanma yetkisine sahib olur dediğimizde de, kimisi «Bir talâk ile», kimisi «Üç talâk ile boşanabilir» demiştir. «Bir talâk ile boşanabilir» diyenlerden de kimisi, «O bir talâk ric'îdir», kimisi «Kesindir» demiştir.

Temlik veyahut tahyir edilen kadının cevap olarak kullandığı boşanma deyimlerinin ahkâmı ise, kendileriyle boşanma vâki olan deyimlerin ahkâmıyla ilgilidir ki, bu deyimler de -sarih, açık kinaye ve muhtemel kinaye olmak üzere- üç kısım olup buna dair tafsilat boşanma deyimleri bahsinde gelecektir. [37]

[36] Buhârî, Talâk, 68/5, no: 5262; Müslim, Talâk, 18/4, no: 1472; Ebû Dâvûd, Talâk, 7/12 no: 2203.

[37] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/41-44.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın