Şartlı boşanma deyimleri

B- Şartlı Boşanma Deyimleri

Şartlı boşanma iki kısımdır: Ya boşanmanın vukuu bir şarta bağlanır ya da boşanmada kullanılan talâk sayısından, ya sayının tamamı ya bir kısmı istisna edilir. Boşanmanın bağlandığı şart da, ya herhangi bir kimsenin izin ve muvafakatidir ya geleceğe ait bir olaydır ya olup olmayacağı kesin olarak bilinmeyen bir iştir ya da olması da, olmaması da mümkün olduğu halde olduğunun bilinmesine imkân bulunmayan bir şeydir. [45]

1. Boşamayı Şarta Bağlama

Boşanma, izin ve muvafakat şartına bağlandığı zaman ya Allah'ın ya da Allah'tan başkasının iznine bağlanmış olur. Eğer Allah'ın iznine bağlanırsa -ister «Allah izin verirse sen boşsun» gibi ta'lik şeklinde olsun- İmam Mâlik, «Bu şartın tesiri yoktur, boşanma vaki olur» demiştir. îmam Ebû Hanife ile İmam Şafii ise, «Şart Allah'ın izni vaki olduğu zaman, boşanma vaki olmaz» demişlerdir.

Bu ihtilâfın sebebi, bu şart gelecek fullere taalluk ettiği gibi halen mevcut olan fiillere de taalluk eder mi etmez mi diye ihtilâf etmeleridir. Çünkü talâk bir Fi'l-i Hal'dir (Hemen sonuç doğuran bir fiildir). «Taalluk etmez» diyenler, «Şartın tesiri yoktur», «Taalluk eder» diyenler ise «Tesiri vardır» demişlerdir.

Boşanma, Allah'tan başkasının iznine bağlanmasına gelince: Eğer izni şart koşulan kimse, izin verebilen ve izin verip vermediği bilinen bir kimse ise, o kimsenin izin verdiği taktirde boşanmanın vaki olduğunda, İmam Mâîik'in mezhebinde ihtilâf yoktur. Boşanmanın izin veremeyen kimsenin iznine bağlanması halinde ise ihtilâf etmişlerdir. Kimisi «boşanma vaki olur», kimisi «Olmaz» demiştir. Çocuk ile deli izin veremeyen gruba dahildirler. Bu boşanmayı, şakadan boşanmaya kıyas eden ve «Şakadan boşanma ile kadın boşanır» diyenler «Bu şartın tesiri yoktur» demişlerdir. Bu şartı muteber görenler ise «Boşanma vaki olmaz. Çünkü burada şart mevcut değildir» demişlerdir.

Şartın geleceğe ait bir olay olması haline gelince: Bu olaylar üç çeşit olup bir çeşidi -Ali'nin gitmesi, Veli'nİn gelmesi gibi- olması kadar olmaması da mümkün olan olaylardır. Boşanmanın böyle bir olayın vukuu ile şartlandırılması halinde, vaki olmasının o olayın vaki olmasına bağlı olduğunda ihtilâf yoktur. Güneşin doğması gibi vukuu muhakkak olan olaylarla şartlandirma boşanmalar ise, İmam Mâlik'e göre derhal, İmam Şafii ile İmam Ebû Hanife'ye göre olay vaki olduğu zaman vaki olur. Bu şartı, olması kadar olmaması da mümkün olan şartlara kıyas edenler, «Şartın vukuundan önce boşanma vaki olmaz» demişlerdir. «Bu şartın vukuu muhakkak olduğu için bu evlilik son bulmak üzere olduğundan Mut'a Nikâhı'na (geçici nikâh) benzer» diyenler ise «Boşanma derhal vaki olur»-demişlerdir. Geleceğe ait üçüncü çeşit olaylar da -doğum yapmak, aybaşı adetini görmek veyahut bu adetten temizlenmek gibi- çoğu kez vaki olduğu halde bazen de vaki olmayan olaylardır.. Boşanmanın böyle bir olayla şartlandırılması takdirinde, ne. zaman vaki olduğu hakkında İmam Mâlik'ten iki rivayet gelmiştir: Bir rivayete göre «Derhal», bir rivayete göre de «Ne zaman şart vaki olursa, o zaman vaki olur» demiştir ki, İmam Ebû Hanife ile İmam Şafii'nin de görüşleri budur. Fakat bu surette, boşanmanın derhal vaki olduğunu söylemek zayıf bir görüştür. Çünkü İmam Mâlik bunu da. vukuu muhakkak olan olaylara benzetmiştir. Halbuki bundaki ihtilâf kuvvetlidir.

Şartın, olup olmaması bilinmeyen bir iş olması haline gelince: Bu iş-eğer Cenâb-ı Allah umman denizinde şu şu şekilde bir büyük balık yaratmış ise, benden boşsun gibi- öğrenilmesi mümkün olmayan bir iş ise boşanmanın derhal vaki olduğunda -bildiğime göre- İmam Mâlik'in mezhebinde ihtilâf yoktur. Yok eğer -kız doğurursan benden boşsun gibi- olduğu zaman öğrenilmesi mümkün olan bir şey ise, boşanmanın vaki olması o şeyin vaki olmasına bağlıdır. Fakat karısına talâk ile yemin ederek «Sen kız doğuracaksın» diyen kimsenin karısı -İmam Mâlik'e göre- kız bile doğursa, derhal boşanır. İmam Mâlik, böyle densizliklerin önünü almak için bu hükmü vermiştir. Yoksa kıyas, kadının doğum yapmasını bekleyip erkek çocuk doğurduğu taktirde boşanmasına hükmedilmesini gerektirir.

İmam Mâlik'in sözlerinden biri de şudur: «Bir adam 'Eğer şu işi yaparsam karım benden boş olsun» diye yemin ederse, o işi yapmadıkça ona bir şey lazım gelmez ve eğer «Şu işi yapmazsam karım benden boş olsun» diye yemin ederse, o işi yapana kadar yeminini yerine getirmemiş sayılır. İmam Mâlik'e göre bu adam o işi yapmadığı sürece karısına yaklaşamaz. Şayet İLÂ müddetinden fazla bir zaman için o işi yapmaktan kaçınırsa, ilâ müddeti kadar ona mehil verilir. Fakat o işi yapabilme imkânı elde bulundukça karısı boşanmış olmaz. Kimisi ise «O işi yapabilme imkânı elde bulundukça karısı boşanmış olmaz. Kimisi ise o işi yapabilme imkânı elde bulundukça yeminini yerine getirmemiş sayılmaz. Şayet o iş, kişi sağ kaldıkça onu yapabileceği imkanı bulunan tipten bir iş ise, ölünceye kadar karısı boşanmaz» demiştir.

Ulemanın «Kadına, senin elin ayağın» veyahut «Yarin, üçte birin» veyahut «dörtte birin benden boş olsun» veyahut «seni yarım talâk ile boşadım» veyahut üç cîefa üstüste «Benden boşsun» dendiği zamanene lazım gelir diye ihtilâf etmeleri de bu babtandır.

İmam Mâlik «Kadına «Senin elin, ayağın» veyahut «Saçın benden boş olsun dendiği zaman kadın boşanmış olur» demiştir. İmam Ebû Hanife ise «Baş, kalp ve fere gibi bütün vücuttan kinaye olan organlar dışında, kadının hiçbir organını boşamakla kadın boşanmış olmaz. Ancak vücuttan kinaye olan bir organı boşamakla boşanma vaki olur» demiştir. İmam Ebû Hanife'ye göre, kadına «Senin yarın, üçte birin» veyahut «dörtte birin benden boş olsun» dendiği zaman kadın boşanmış olur. Ona göre «Seni yarım talâk ile boşadım» demek de aynı hükmü taşır. Çünkü talâk parçalanmayan bir şeydir. İmam Dâvûd ise, «Bu deyimlerin hiçbiri ile kadın boşanmaz» demiştir. İmam Mâlik'e göre, kendisiyle gerdeğe girilmemiş olan kadına üç defa üstüste «Sen bendenboşsun» demekle üç talâk vaki olur* Çünkü ona göre bu da «Seni üç talâk ile boşadım» deyimi hükmündedir."'İmam Ebû Hanife ile İmam Şâfıi ise «Bu kadın, kendisiyle gerdeğe girilmediği için iddete tabi değildir. Bunun için birinci deyişte kesin olarak boşandığından, ikinci ile üçüncü deyişin tesiri olmaz» diyerek «Yalnız bir talâk vaki olur» demişlerdir.

Kendisiyle gerdeğe girilmiş olan kadına ise, üç defa «Sen boşsun» demekle, üç talâk vaki olduğunda ihtilâf yoktur. [46]

2. îstisnah Boşama Deyimleri

İstisna ile kayıtlı boşanmaya gelince: İstisna, ancak talâk sayısından yapılabilir ki o da, üç şekilden biri ile olur: Ya «Üç talâk müstesna olmak üzere seni üç talâk ile boşadım» misalinde olduğu gibi aynı sayıdan, ya iki talâk müstesna olmak üzere «Seni üç talâk ile boşadım» deyiminde olduğu gibi küçük sayıdan veyahut «Üç talâk müstesna olmak üzere seni iki talâk ile boşadım» örneğinde olduğu gibi büyük sayı küçük sayıdan istisna edilir. Küçük sayı büyük sayıdan istisna edildiği zaman -benim bildiğime göre- istisnanın sıhhatinde, yani istisna edilen sayının talâk sayısından düştüğünde ihtilâf yoktur. Büyük sayı küçük sayıdan istisna edildiği zaman ise, bu istisnanın hükmünde ihtilâf etmişlerdir. Kimisi «Büyük sayının küçük sayıdan istisnası mümkün değildir» diyerek bu istisnanın sahih olmadığını, imam Mâlik ise sahih olduğunu söylemiştir.

«Üç talâk müstesna olmak üzere seni üç talâk jb boşadım» misalinde olduğu gibi, aynı sayıyı aynı sayıdan istisnaya gelince: İmam Mâlik «Bu is-' tisnanm hükmü yoktur, talâk vaki o1ud> demiştir. İmam Mâlik burada, adamın boşanmadan döndüğü şüphesine binaen, «Talâk vaki olur» demiştir.

Böyle bir şüphe bulunmadığı ve adamın gayesi talâkın vaki olmaması olduğu zaman ise -sen boşsun, boş değilsin, dediği zaman nasıl talâk vaki olmuyorsa- burada da vaki olmaz. Zira bir şeyin hem kendisi, hem zıddı birarada bulunamaz.

Ebû Muhammed b. Hazm şâzz bir görüşte bulunup, « Henüz olmamış bir vasıf veya olayla şartlandırılan boşanmalar vaki olmaz. Çünkü boşanma vaki olduğu vakit, o boşanmayı yapan kimsenin o vakitte onu yapmasıyla vaki olur. Boşanmanın, bilfiil yapılmayıp sadece kişinin kendine ilzam ettiği bir vakitte vaki olduğuna -ne Kitab'tan, ne Sünnetten ne de İcma'dan- bir delil yoktur. Eğer vaki olur diye hükmedersek kişinin, bu ilzamı yaptığı vakitten itibaren şart koştuğu şey vaki oluncaya kadar bekletilmesi lazım gelir demiştir. İbn Hazm'm ne ile ihticac ettiğini -şimdilik- bilemiyorum. Fakat onun yaptığı, kıyas işte budur. [47]

[45] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/53.

[46] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/53-55.

[47] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/55-56.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın