Sayfayı Yazdır - Ribaya tâbi maddelerin değiştirilmesi

d- Riba'ya Tâbi Maddelerin Yaşı İle Kurusunun Değiştirilmesi

Ulema, ribaya tabi olan bir maddenin yaşı ile kurusunun -miktarları eşit olarak- birbirleriyle değiştirilmesinin caiz olup olmadığında ihtilâf etmişlerdir. Ulemanın çoğu, imam Mâlik'in Sa'd b. Ebî Vakkas'tan getirdiği «Peygamber (s.a.s) Efendimiz'e kuru hurmayı yaş hurma ile değiştirmenin hükmü soruldu. Efendimiz,

Ya§ hurma kuruduğu zaman eksilir mi?' diye sordu. Ona 'Evet' dediler. Bunun üzerine kuru hurmayı yaş hurma ile değiştirmeyi yasak etti» [37] mealindeki hadise dayanarak kuru hurmayı yaş hurma ile değiştirmenin caiz olmadığını söylemişlerdir. îmam Ebû Hanife ise, «Caizdir» demiştir. Fakat iki talebesi olan imam Muhammed ile imam Ebû Yûsuf onun bu görüşüne katılmamaktadır. Tahâvî ise onun gibi söylemiştir [38]

Bu ihtilâfın sebebi, bu hadis ile Ubadeb. Samit ve başkalarının hadisi arasında bulunan çelişme ile, hadisçilerin bu hadisin sıhhatinde ihtilâf etmeleridir. Zira Ubade'nin hadisinde cevaz için eşitlikten başka bir şart koşulmamışken, bu hadisin zahirinden -sonradan fazla da olsa- akid anında miktarlarının eşit olmasının kâfi olduğu anlaşılmaktadır. Riba'ya tabi maddeler hakkında varid olan hadislerin zahirini tercih edenler de hadisi reddetmişlerdir. Çünkü bu hadis, Buhârî ile Müslim'de yer almamış ve sıhhatinde ihtilâf edilmiştir. Tahâvî «Yahya b. Kesir bu hadisi Abdullah'ın rivayet ettiği şekilde değil, 'Peygamber (s.a.s) Efendimiz kuru hurmayı yaş hurma ile veresiye olarak değiştirmeyi yasakladı' şeklinde rivayet etmiştir[39]. Bu hadisi, Abdullah'ın rivayet ettiği şekilde Sa'd b. Ebî Vakkas'tan bilinmeyen bir kimse rivayet etmiştir. Bununla beraber Fukaha'nın Cumhuru onunla amel etmişlerdir» diyor. İmam Mâlik de Muvatta'da bu hadisteki hükmün sebebine kı-yasen, «Bunun gibi her yaş meyveyi aynı cinsten kuru meyve ile değiştirmek haramdır» demiştir. Çünkü ona göre, hamur unla ve kurutulmuş et taze etle değiştirildiği zaman ikisi arasında nasıl miktar eşitliği yoksa, bunda da miktar eşitliği yoktur. îmam Mâlik'e göre bu, yasak edilmiş bulunan «Müzâbene satışı»nın iki kısmından biridir. îmam Şafii'ye göre de böyledir. Fakat îmam Ebû Hanife'ye göre yasak edilmiş bulunan müzâbene, yere düşen hurmaları ağaçtaki hurmalarla değiştirmektir. Çünkü ağaçtaki hurmanın miktarı bilinmez. İmam Şafii bu sebebi, yaş olan her şeyde görüp yaş hurmayı yaş hurma ile, hamuru hamurla değiştirmeyi -miktarları eşit de olsa- caiz görmemiştir. Çünkü ona göre kuruduktan sonra biri diğerinden fazla olur. Fakat bu hadis ile istidlal eden ulemanın cumhuru, onun bu görüşüne katılmamışlardır.

Ulema, ribaya tabi maddelerde bir cinsin iyisini aynı cinsin kötüsüyle değiştirmenin cevazında da ihtilâf etmişlerdir. Meselâ birisi, iyilikle orta cinsten sayılan iki ölçek hurmayı, bir ölçeği daha iyi, bir ölçeği de daha kötü iki ölçek hurma ile değiştirirse, îmam Mâlik bu satışı caiz görmemektedir. Çünkü bu satışta -ona göre- iki ölçek orta cinsten olan hurmanın, bir ölçek iyi cinsten olan hurma ile değiştirilmiş olma şüphesi vardır. Zira adam, kötü çeşitten olan öteki ölçeği -ribadan kurtulmak için- vermiş olabilir. îmam Şafii de onun bu görüşüne katılmıştır. Fakat îmam Şafii'ye göre bu satışın haram olması -kanaatimce- bu şüphenin varlığı dolayısıyla değildir. Çünkü îmam Şâfıi, şüphelere yer vermez. Tahmin ederim ki, îmam Şâfıi, ribaya tabi olan şeylerde vasıf çeşitliliğini de şart koşmaktadır. Çünkü eğer, iyi cinsten olan hurmanın orta cinsten olan hurmadan üstünlüğü kadar, kötü cinsten olan hurma da, orta cinsten olan hurmadan aşağı olmazsa, bu satışta -her ne kadar miktar eşitliği varsa da- vasıf eşitliği yoktur.

Ulemanın -kişinin iki ölçek hurmayı bir ölçek hurma ile bir dirheme veyahut iki Ölçek hurma ile bir takım elbiseyi üç ölçek hurma ile bir dirheme satması gibi- ribaya tabi olan bir şeyi, ya yalnız, ya bir miktar para veyahut bîr meta1 ile birlikte, aynı cinsten ve miktarı daha az veyahut daha çok bir şey ile birlikte bir miktar para veyahut bir meta' ile değiştirmenin cevazında ihtilâf etmeleri de bu babtandır. İmam Mâlik, İmam Şafii ve Leys b, Sa'd, «Caiz değildir», İmam Ebû Hanife ile Küfe Fukahası «Caizdir» demişlerdir.

Bu ihtilâfın sebebi, "Meta'in karşılığı olan ribaya tabi şeyin kıymette ona eşit olması gerekir mi, yoksa bu konuda satıcının rızası, yeterli mi diye ihtilâf etmeleridir. «Ona kıymette eşit olması gerekir» diyenler «Caiz değildir. Çünkü ona eşit olup olmadığı bilinemez» demişlerdir. Zira eğer meta'm, kıymeti, ribaya tabi bu iki şeyden birinin diğerinden fazla olan miktara eşit olmazsa, o zaman ribaya tabi olan bu iki şey arasında -ister istemez- eşitlik bulunmamış olur. Meselâ, îki Ölçek hurma bir ölçek hurma ve bir takım elbise ile değiştirildiği zaman, eğer elbisenin kıymeti yarım ölçek hurma ise, bir tarafın hurması bir Ölçek, diğer tarafın da birbuçuk ölçek olmuş olur. İmam Ebû Hanife ise, satıcı ile alıcının buna rıza göstermelerini yeterli görmüştür. İmam Mâlik burda da hile yolunu kapatmak isteyerek, «Bu akdi yapanlar ribaya tabi aynı cinsten iki şeyi -birbirinden fazla olarak- satabilme imkânını bulmak için bunu yaparlar» demiştir.

İşte ulemanın bu hususta ihtilâf ettikleri meşhur mes'eleler bunlardır. [40]

[37] Mâlik, Buyu', no: 22; Ebû DâvÛd, Buyu', 17/18, no: 3359; Şafii, Müsned 2/159.

[38] Tahâvî; Şerhu Meâni'i-Âsâr, 4/6.

[39] Tahâvî, a.g.e., 4/6; Ebû DâvÛd, Buyu', 17/18, no: 3360.

[40] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/168-170.

๑۩۞۩๑ Kitap Dünyası - İlim Dünyası Kütüphanesi ๑۩۞۩๑ => Bidayetül Müctehid => Konuyu başlatan: ღAşkullahღ üzerinde 22 Şubat 2011, 17:18:09