Ölçü ve götürü usulle satılan gıda maddeleri

c- Ölçü ve Götürü Usulle Satılan Gıda Maddeleri

îmam Mâlik, götürü olarak satın alman mallan teslim almadan satmaya cevaz vermiştir ki, Evzâî de buna katılır.

İmam Ebû Hanife ile İmam Şafii ise, yiyecek maddelerini teslim almadan satmayı yasaklayan hadisin umumuna dayanarak «Caiz değildir» demişlerdir. Çünkü ribadan kurtulmak için hile olması bakımından götürü olanı ile olmayanı arasında fark yoktur.

İmam Ebû Hanife ile İmam Şafii ayrıca Abdullah b. Ömer'in, «Peygamber (s.a.s) Efendimiz zamanında göjürü olarak yiyecek maddelerinin alım-satımını yapıyorduk. Peygamber (s.a.s) Efendimiz bize, 'Satın aldığınız yiyeceği aldığınız yerden bir başka yere nakletmeden satmayınız' diye haber gönderdi» [52] mealindeki hadisine de dayanmışlardır.

Ebû Ömer b. Abdilberr Tler ne kadar İmam Mâlik bu hadiste Nâfi'derv 'götürü olarak' kaydını rivayet etmemişsede, bir cemaatin rivayetinde bu kayıt vardır ve Ubeyduliah b. Ömer ile başkaları 'Senedi ceyyiddir' demişlerdir» diyor.

Mâlikiierde «Götürü olarak satılan şeyin miktarı bilinmediği için 'Kişi tam hakkına kavuştu' veyahut 'kavuşmadı' diye söz edilemez. Şu halde götürü olarak satın alınan şey, bizzat akidle alıcının uhdesine geçmiş olur» demişlerdir ki bu, sebebi zannî olan bir kıyas.ile umumun tahsis edilmesi babındandır.

Ulemanın, kişinin sahip olmadığı şeyi satamadığı hususundaki icma'la-n da bu babtandır. Bu şeyin bulunduğu yerden başka yere naklini ribadan kurtulmak için hile diye görenlere göre bu satışa "Iyne" denilir.

Nakli mümkün olmadığı için caiz olmadığını söyleyenlere göre ise, bu satış "Garar satışı" kabilindendir. Ribadan kurtulmak için hilenin şekli şöyledir:

Adamın biri bir başkasına «Bana on dinar şu kadar va'de ile ödünç olarak ver. Va'desi geldiği zaman sana iki katını vereceğim» der. O da «Bu caiz değildir» ve yanında olmayan bir metaın adını vererek «Sana şu metaı şu kadar dinara sattım» dedikten sonra gidip o metaı satın alır. Halbuki ikisi arasında metam satışı daha önce yapılmıştır. Metaın değeri de, adamın ödünç olarak istediği para miktarına yakın olduğu halde vadesi geldiği zaman iki katını verir.

İmam Mâlik'in mezhebinde bu hususlara dair birtakım açıklamalar bulunmaktadır ki burası o açıklamaların yeri değildir. Metaın satılmasından Önce tarafların kaça satılacağı üzerinde uyuştuklarını anlattığımız bu örneğin caiz olmadığında Mâlikiler arasında ihtilâf yoktur. Bir alacağın bir başka alacakla değiştirilmesine gelince: Bütün ulema, caiz olmadığında müttefiktirler. Ancak birkaç mes'elede -bu kabilden midir, değil midir diye- ihtilâf etmişlerdir.

Meselâ, İbnü'l-Kasım, herhangi bir kimsenin, borçlusundan alacağına karşılık olarak, yenebilecek bir duruma gelen ve fakat henüz ağaçtan koparılmayan meyvaları almasını veyahut ona ait olan bir evde oturmasını caiz görmektedir. Çünkü ona göre bu, alacağı bir başka alacakla değiştirmek kabilindendir.

Eşheb ise, caiz görüp «Bu alacağı alacakla değiştirmek kabilinden değildir. Çünkü alacak, tahsiline başlanılmayan şeye denilir. Burada ise, kişi meyvaları yemeğe veyahut evde oturmaya hemen başlayabilir» demiştir ki Mâlikî ulemasından çoğu bu görüşte olduğu gibi, İmam Ebû Hanife ile İmam Şafii de buna katılır.

İmam Mâlik'ten yazılı olarak gelen rivayete göre halkın her gün belli bir raiç ile kasaptan et almasını ve kasabın toplanan parasını ay veyahut yıl sonunda vermelerini -Cumhurun muhalefetine rağmen- caiz görmüştür.

İmam Mâlik «Öteden beri fukaha, bunda sakınca görmemişlerdir. Çarşıda satılan diğer şeyler de bunun gibidir» demiştir. İbnü'l-Kasım ise «Yaş meyva gibi toptan satın alındığı taktirde bozulmasından korkulan maddelerden başka şeyleri, meselâ buğday ve benzeri kuru şeyleri bu şekilde satın almak caiz değildir» demiştir.

îste bu babın ana kaideleri bunlar olup hepsi, taraflardan birinin -bilerek veyahut bilmeyerek- zarar görmesine yol açabildiği için haram kılınmıştır. [53]

[52] Mâlik, Buyu', 33/19, no: 42; Müslim, B/o< 21/8, no: 1527..

[53] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/178-180.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın