Maliyet unsurları ve nitelikleri

106. Maliyet Unsurları ve Nitelikleri

Malın maliyetine giren ve girmeyen masraflar konusunda îmam Mâİik'in mezhebi özet olarak şöyledir: Satıcının, malı satın aldıktan sonra ona yaptığı masraflar üç çeşittir. Bir çeşidi hem ana sermayeden sayılır, hem kârda payı olur. Bir çeşidi, ana sermayeden sayılır. Fakat kârda payı olmaz. Bir çeşidi de, ne ana sermayeden sayılır, ne de kârda payı olur. İmam Mâlikin ana sermayeden saydığı ve kârda pay sahibi kıldığı çeşit -dikiş ve boyama gibi- malın şekil ve kalitesini değiştiren masraflardır. Ana sermayeye girip de, kârda payı olmayan çeşit de, malın şekil ve kalitesini değiştirmeyen ve fakat -bir ülkeden bir başka ülkeye nakli ve anbarlarda muhafazası gibi- satıcının bizzat yapması mümkün olmayan hizmetler yolunda yapılan masraflardır. Hem ana sermayeye girmeyen ve hem de kârda payı olmayan çeşit ise, malın şekil ve kalitesini değiştirmeyen ve -simsarlık, malı katlayıp kaldırmak ve benzeri hizmetler gibi- satıcının bizzat görebildiği hizmetlere yapılan masraflardır. İmam Ebû Hanife ise, mala yapılan bütün masrafları -hiçbir şeyi istisna etmeyerek- maliyetten saymaktadır. Ebû Sevr de, «Malın satın alındığı bedel miktarından fazla bir fıat üzerinden murabaha satışı caiz değildir ve eğer vaki olursa fasittir. Ancak eğer satıcı 'Ben şu fiatla aldım ve şu şu masrafları da yaptım. Bu itibarla maliyeti şu kadardır. Senden şu kadar kâr isterim' dese, caizdir. Çünkü eğer bu açıklamayı yapmadan 'Sermayesi şu kadardır. Senden yüzde şu kadar kâr isterim' dese yalan söyleyip adamı aldatmış olur» demiştir.

Kâra temel olacak olan ana malın şartına gelince: îmam Mâlik ile Leys b. Sa'd, «Herhangi bir kimse bir şeyi altın para ile satın aldıktan sonra altının raici yükselirse, o şeyi satın aldığı aynı miktar altın para üzerinden murabaha satışı ile satamaz. Çünkü sahtekârlık ve başkasını kandırmak olur. Bir şeyi gümüş para ile satın aldıktan sonra gümüşün raici yükselirse o şeyi altın para ile satmak da bunun gibidir» demişlerdir.

İmam Mâİik'in tabileri -bu bâbtan olmak üzere- "Herhangi bir şeyi eşya ile satın alan bir kimse, o şeyi murabaha satışı ile satabilir mi, satamaz mı? Şayet satabiliyorsa, satın aldığı aynı cins eşya ile mi satması gerekir, yoksa-onun kıymetiyle de satabilir mi?" diye ihtilaf etmişlerdir. Ibnu'l-Kasım «Satın aldığı aynı cins eşya üzerinden satması caizdir» demiştir. Eşheb de «Herhangi bir şeyi eşya ile satın alan bir kimseye, o şeyi murabaha satışı ile satması caiz değildir. Çünkü eğer murabaha saüşi ile onu satarsa alıcıdan, satış bedeli olarak verdiği eşyanın cinsinden aynı nitelikte eşya isteyecektir. Aynı nitelikte eşya.ise, çoğunlukla alıcının elinde bulunmadığı için, kişinin mülkiyetinde bulunmayan bir şeyin satışı kabilinden olur» demiştir. imam Mâlik ile İmam Ebû Hanife de, bir şeyi altın para ile pazarlık ettikten sonra para yerine eşya veyahut gümüş para verenin -alıcıya, pazarlık ettiği altın para yerine eşya veyahut gümüş para verdiğini söylemeden- o şeyi murabaha satışı ile satabilip satamadığında ihtilaf etmişlerdir.

İmam Mâlik, «Alıcıya durumu bildirmeden o şeyi ona murabaha satışı ile satamaz», İmam Ebû Hanife de «O şeyi satın alırken verdiği eşya veyahut gümüş para üzerinden satması caiz değildir. Fakat pazarlık ettiği altın para üzerinden satabilir» demiştir.

İmam Mâlik'e göre bir şeyi vade ile satın alan kimsenin o şeyi -vade ile satın aldığını söylemeden- murabaha satışı ile satması da caiz değildir. İmam Şâfİî de «Şayet satarsa, alıcı da o şeyi o kadar vade ile satın almış olur» demiştir. Ebû Sevr de «Bu da kusurlu görülen mal gibidir. Alıcı, isterse onu geri verebilir» demiştir.

İmam Mâlik'in mezhebinde bu babın daha birçok meseleleri vardır. Fakat o mes'eleler bizim için maksut değillerdir. [2]

[2] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/295-296.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın