Cumanın şartları

3.Cum'anın Şartları:

Cum'a namazının vücub ve sıhhatine has olan şartlara gelince: Fukaha-nın hepsi, Cum'a namazının şartlanndan birinin cemaatle kılmak olduğunda müttefiktirler. Fakat, cemaatin gereken miktan hakkında ihtilâf etmişlerdir:

Taberî, «îmam'dan başka, bir adamın bulunması kâfidir» demiştir. Kimisi: «İmamdan başka en az iki kişinin bulunması gereklidir». İmam Ebû Hanife de «İmamdan başka en az üç kişinin bulunması gereklidir» demişlerdir. Kimisi de otuz kişinin bulunmasını şart koşmuştur. Kimisi de «Kırk kişiden aşağı bir sayı ile Cum'a namazı kılınamaz» demiştir. Bu da, İmam Şafii ile İmam Ahmed'in görüşleridir. Kimisi de belli bir sayıyı şart koşmamış, ancak «Cum'a namazını kılanlann bir köy meydana getirebilecek sayıda olma-lan lâzımdır. Bunun için, her ne kadar kırk kişiden aşağı kimselerle Cum'a namazı kılınabiliyorsa da, üç dört kişi gibi az bir sayı ile kılınamaz» demiştir. Bu da İmam Mâlik'in görüşüdür.

Bu ihtilâfın sebebi; 'CEMÎ kelimesi en az kaç kişiye, üçe mi, dörde mi, yoksa ikiye mi denilir? Hangisine deniliyorsa buna imam da dahil midir, değil midir? Sonra, bu kelime en az kaç kişiye deniliyorsa, o sayı mı, yoksa -çoğunlukla- bu kelimenin kullanıldığı üç veya dörtten az olmayan bir çokluk mu şarttır? diye ihtilâf etmeleridir.

«Bu kelime en az kaç kişiye deniliyorsa o sayı şarttır ve bu kelime en az iki kişiye denilir» diyenlerden, imamı, şart olan bu sayıdan sayanlar «İmamdan başka bir adamın bulunması kâfidir» demişlerdir. Saymayanlar «İmamdan başka iki adamın bulunması gereklidir» demişlerdir.

Cem'i kelimesinin en az üç kişiye denildiğini söyleyenlerden de kimisi, imamı bunlardan sayar, kimisi saymaz. Sayanlar, -bu kelime en az iki kişiye denilir ve imam bunlara dahil değildir diyenler gibi- «imamdan başka en az iki kişinin» saymayanlar ise, «imam ile beraber en az dört kişinin bulunması şarttır» demişlerdir.

«Bu kelimenin -çoğunlukla- kullanıldığı bir çokluk şarttır» diyenler de bu çokluk için bir miktar tayin etmemişlerdir. Ancak bunlara göre Cum'a'nm şartlarından biri de istîtân (Cum'a namazını kılanlann aynı yerde oturmalan) olduğundan bu çokluğun bir köy meydana getirebilecek miktarda olmasını şart koşmuşlardır. Böyle diyenler İmam Mâlik ile tabi'leridir.

Kırk kişiyi şart görenler ise, ilk Cum'a namazını kılanların kırk kişi olduğuna dair rivayet olunan hadise [325] bakmışlardır. İşte bu, Cum'a namazının hem vücub, hem de sıhhat şartlanndan biridir. Zira şartlardan kimisi yalnız vücub şartlan, kimi de hem vücub hem sıhhat şartlandır.

Cum'a namazının vücub ve sıhhat şartlanndan ikincisi olan istîtan (yolcu olmayişa)'e gelince:

İslâm fukahası «Cum'a namazı yolcuya vacib değildir» dedikleri için bunda müttefiktirler. Ancak Zahirîye mezhebi müctehidleri buna katılmamışlardır. Çünkü onlara göre yolcuya da Cum'a namazı vacibtir.

İmam Ebû Hanife aynca Cum'a namazının kılındığı yerin şehir olmasını ve Cum'a namazına Sultan'ın izin vermesini de şart görmüş, fakat bir şehirde birden çok yerde Cum'a namazının kıhnmamasını şart görmemiştir.

Bu ihtilâfın sebebi şudur: Peygamber (s.a.s) Efendimiz Cum'a namazını hep şehirde, cemaatle ve bütün şehir halkını içine alan camide küdır-mışür. Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in hep böyle yapması, acaba Cum'a namazının sıhhat veya vücubu için bunların şart olmasından mı idi? Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in hep böyle yapmasından bunlann şart olduğu mânâsını çıkaranlar bunlan şart görmüşlerdir. -Camide kılınmayı şart görüp de şehirde kılınmayı ve sultanın iznini şart görmeyen İmam Mâlik gibi- bunlardan bir kısmının şart olduğunu zannedenler sadece zannettiklerini şart koşmuşlardır. Bu zandan dolayıdır ki -bir beldede birden çok yerde Cum'a namazının kılınıp kılınamayacağı mes'elesi gibi- bu babın daha birçok mes'elelerin-de ihtilâf etmişlerdir. Bunun sebebi de bunlar içinde bazılarının namaz ile ilgisinin diğerlerinkinden daha çok olmasıdır. Bunun içindir ki Cum'a namazını cemaatle kılmanın şart olduğunda ittifak etmişlerdir. Zira cemaatle kılmak, Cum'a namazının vasıflanndan biri olduğu şeriatça bildirilen bir şeydir.

İmam Mâlik, şehirde ve sultanın izni ile kılmayı şart görmemiş fakat camide kılmayı şart görmüştür. Çünkü şehirde ve sultanın izni ile kılmak, namazın vasıflan ile ilgisi bulunmayan şeylerdir. Fakat camide kılmak, namazın vasıflan ile yakından ilgilidir. Ulema bu ihtilâflarda o kadar ileri gitmişlerdir ki, İmam Mâlik'in tabi'lerinden sonrakiler, üstü açık veyahut içinde beş vakit namaz kılınmayan camilerde Cum'a namazı kılınır mı, kılınmaz mı diye bile ihtilâf etmişlerdir. Bu ise -tahmin ederim ki- mes'eleyi çok derinleştirmektir. Halbuki Allah'ın dini, kolaylık dinidir. Kaldı ki eğer bu gibi şeyler namazın sıhhati için şart olsaydı Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in bunlan müslümanlara söylemesi ve açıklaması lâzım gelirdi. Zira Cenâb-ı Hak,-insanlara açıklayasin diye biz Kur'an'ı sana indirdik" [326] ve: "Kendilerine ihtilâf ettikleri şeyi açıklayasin" [327]diye buyurmuştur. Doğruya yol gösteren ve doğruyu bulma gücünü veren Cenâb-ı Allah'tır. [328]

[325] Ebû Dâvûd, Salât, 2/216, no: 1069.

[326] Nahl, 16/44.

[327] Nahl, 16/64.

[328] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 1/326.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın