Kölenin kısmen azatlanması

B- Kölenin Kısmen Azatlanmasi:

Kişi, tamamına sahip olduğu kölenin bir kısmını azatladığı zaman, Hicaz ve İrak ulemasının cumhuru İmam Mâlik, İmam Şâfîî, Süfyan Sevrî, Ev-zaî, İmam Ahmed, îbn Ebî Leylâ, Muhammed b. Hasan ve îmam Ebû Yûsuf, «Kölenin hepsi azatlanmış olur» demişlerdir. îmam Ebû Hanife ile Zahirîler ise «Yalnız azatladığı miktar azatlanmış olur. Geriye kalan kısmının azatlanmasi için köleye, çalışıp efendisine kıymetini vermesi gerekir» demişlerdir, ki Tavus ile Hammâd da bu görüştedirler. Cumhur, «Kişinin müşterek olan köledeki hissesini azatladığı zaman, ortağına ait olan hissenin de azat-landığına göre, tamamı kendisine ait olan kölenin bir miktarını azatladığı zaman, diğer miktarın da azatlanmasi evleviyetle lazım gelir» demiştir. Buna göre ihtilafın sebebi, bu hükmün sebebi, hürriyetin parçalanmayışı mı, yoksa, bir ortağın kendi hissesini azatladığı zaman diğer ortağın bundan zarar görmesi midir diye ihtilaf etmeleridir. Hanefîler ayrıca, İsmail b. Ümme-ye'nin babasından, babasının da dedesinden, «Bir kölemin yarısını azatladım. Peygamber Efendimiz yadırgamadı» [9]mealinde rivayet ettiği hadise de dayanmışlardır. Cumhurun dayandığı delillerden biri de, Nesaî ile Ebû Davud'un Ebû Müleyh tariki ile Ebû Müleyh'in babasından, «Hüzeyl kabilesinden biri bir köledeki hissesini azatladı. Peygamber Efendimiz bunu öğrenince kölenin tamamını azatlayarak,

'Allah'ın ortağı olamaz' buyurdu» [10] diye rivayet ettikleri hadistir. Buna göre Peygamber Efendimiz cumhurun dayandığı sebebi nassen bildirmiştir. Bunun için cumhurun dayandığı sebeb daha kuvvetli olur. Çünkü nassen bildirilen sebep, istinbat edilen sebebten daha kuvvetlidir. Şu halde ihtilafın sebebi, bu konuda varid olan hadislerle kıyas arasında bulunan çelişmedir. [11]

2. İşkenceci Efendi:

Burun, kulak ve benzeri organlarını kesmek suretiyle efendisi tarafından kendisine işkence edilen köleye gelince: îmam Ebû Hanife ile îmam Şafiî «Azatlanmaz» demişîerse de, îmam Mâlik, Leys b._ Sa'd ve Evzâî, «Efendisi tarafından bur tür işkenceye uğrayan köle azatlanmış olur» demişlerdir. Hatta Evzâî şâzz bir görüşte bulunarak, «Bir yabancı tarafından dahi işkenceye uğrayan köle, o yabancının hesabından azatlanmış olur» demiştir. Cumhur ise, «Yabancı, kölenin kıymetinde meydana gelen eksilmeden sorumludur» demiştir. İmam Mâlik ile onun görüşünde olanlar, Amr b. Şu-ayb'ın babasından, babasının da dedesinden rivayet ettiği, «Zimbâ' adında biri, bir kölesi ile bir cariyeyi kötü durumda görerek kölesinin zekerini ve burnunu kesti. Köle de Peygamber Efendimiz'e başvurarak Zimbâ'yı şikayet etti. Peygamber Efendimiz Zimbâ'a

'Bunu niçin yaptın?' diye sordu. Zimba 'Şöyle, şöyle yapmıştı' diye cevap verdi. Peygamber Efendimiz köleye 'Git, sen hürsün' buyurdu» [12] hadisine dayanmışlardır. Diğer grubun dayanağı da, Peygamber Efendimiz'in îbn Ömer'in hadisinde geçen, «Kim kölesini tokatlar veyahut döverse, onun kejfareti o köleyi azotlamaktır» [13]sözüdür. Derler ki:, Peygamber Efendimiz «Bu köle azatlanır» dememiş, ancak efendisini onu azatlamaya teşvik buyurmuştur. Bunlar aklî yönden de, «Şeriatta asıl şudur ki: Hiçbir kimse, kölesini azatlamaya zorlanamaz. Meğer o aslı tahsis eden bir şer'i delil bulunsun. Amr b. Şuayb'ın hadisleri ise, sıhhatlarında ihtilaf edildiği için böyle asılları tahsis edebilecek güçte değillerdir» diye delil getirmişlerdir. [14]

[9] Abdürrezzak, 9/148, no: 16705; Ahmed, 3/412.

[10] Nesaî, (Münziri, Muhtasaru Süneni Ebî Dâvûd, 5/396, no: 3779); Ebû Dâvûd, İtk, 23/4, no: 3933.

[11] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 4/172-173.

[12] Ebû Dâvûd, Diyât, 33/7, no: 4519.

[13] Müslim, Eyman, 27/8, no: 1657.

[14] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 4/173.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın