Kısıtlılığın kaldırılması

130. Kısıtlılığın Kaldırılması

Bu baba dair konuşmamız -çocuklar ve ölçüsüz masraf yapan büyükler ne zaman hacir altından çıkarlar diye- iki konu hakkındadır. Şu halde biz deriz ki:
Çocuklar -erkek ve kız olmak üzere- iki kısımdır. Bunlardan her birinin de ya babası, ya vasisi bulunur, ya başıboş olup ne babası, ne de vasisi bulunur. Bunlar da, ergenlik çağma vardıklannda ne babalan, ne de vasileri bulunmayan çocuklardır. Bunlar hakkında şu hükümler uygulanır:
Babalan bulunan erkek çocuklann, ergenlik çağına varıp kendilerinde olgunlaşma görülmedikçe hacir altından çıkmadıklannda bütün ulema -her ne kadar olgunlaşmanın mahiyetinde ihtilaf etmişlerse de- müttefiktirler. Zira yukanda geçtiği üzere Cenab-ı Hak, "Yetimleri, evlenme çağma gelene kadar deneyin. Eğer evlenme çağına geldiklerinde onlarda olgunlaşma görürseniz mallarını kendilerine teslim edin" buyurmuştur.
Babalan bulunan kız çocuklan hakkında ise ihtilaf etmişlerdir. Cumhur her ne kadar kız çocuğun da erkek çocuk hükmünde olduğu, yani ergenlik çağma vardığı zaman eğer kendisinde olgunlaşma görülürse, hacir altından çıktığı görüşünde ise de, meşhur olan rivayete göre İmam Mâlik «Kızlar evlenip kocalan kendileriyle temas etmedikçe babalarının velayeti altından çıkmazlar» demiştir. Diğer rivayete göre ise İmam Mâlik de cumhur gibi söylemiştir. İmam Mâlik'in tabileri de, her biri bir şey söylemiştir. Kimisi «Kız evlendikten sonra, aradan bir yıl», kimisi «İki yıl», kimisi «Yedi yıl geçmedikçe babasının velayeti altından çıkmaz» demiştir.
İmam Mâlik «Çünkü kadın, erkekler tarafından denenmedikçe olgunlaşıp, olgunlaşmadığı bilinemez» diye delil getirmiştir. Tabilerinin görüşleri ise, zayıf olup hem nassa, hem kıyasa aykırıdırlar. Kadında olgunlaşmayı şart koşmadıkları için nassa, kadın, söyledikleri süreler geçmeden de olgun-laşabiidiği için de kıyasa aykırıdırlar.
Ergenlik çağma erip de olgunlaşıp olgunlaşmadığı bilinmeyen erkek çocuklar hakkında ise, İmam Mâlik'ten değişik rivayetler gelmiştir. Bir rivayete göre İmam Mâlik, «Olgunlaştığı belirinceye kadar ona, ölçüsüz hareket ediyormuş gibi bakılacaktır» demiştir, ki meşhur olan rivayet budur. Bir rivayete göre de «Ölçüsüz hareket ettiği belirinceye kadar ona olgunlaşmış gibi bakılacaktır» demiştir.
Vasisi bulunan çocuklara gelince: îmam Mâlik'ten gelen meşhur rivayete göre eğer vasisi babası tarafından tayin edilmiş ise, vasisinin «Bu çocuk olgunlaşmıştır» demesi ile hacir altından çıkar. Bunda ihtilaf yoktur. Eğer vasisi babası tarafından tayin edilmemiş ise, o zaman vasinin hakimden izin alarak onu serbest kılması ile hacir altından, çıkar. Fakat bunda ihtilaf vardır. Kimisi de « Çocuğun olgunlaşmış olması herkes tarafından bilinmedikçe babasının vasisi tarafından söylenmekle hacir altından çıkmaz» demiştir. Kimisi de «Baba ile vasi arasında fark yoktur. Baba nasıl çocuğunda olgunlaşma gördüğü zaman onu hacir altından çıkarabiliyorsa vasi de öyledir» demiştir 4. Vasisinin, durumunu bilmediği çocuk da, babasının, durumunu bilmediği çocuk gibidir. Îbnu'l-Kasım'a göre çocuğun olgunlaştığı sabit olduğu zaman velayetin sübutu, ölçüsüz hareket ettiği sabit olduğu zaman da velayetin sükutu (bitişi) muteber değildir. İmam Mâlik'ten de gelen bir rivayet bu yoldadır. Bu iki görüş arasındaki fark şudur: Velayetin muteber olduğunu söyleyenlere göre, çocukta olgunlaşma görülse bile, hakim tarafından üzerindeki velayet kaldırılmadıkça bütün harcamaları geçersizdir. Halbuki bu zayıf bir görüştür. Zira harcamayı geçerli kılan, hakimin hükmü değil, olgunlaşmanın kendisidir.
Olgunlaşmanın mahiyeti hakkındaki ihtilaflarına gelince: îmam Mâlik'e göre çocuğun olgunlaşması, sadece malını koruyup nemalandırabilmesidir (çoğaltmak). İmam Şafiî ise, bununla birlikte, çocuğun dindar olmasını da şart koşmuştur. Bu ihtilafın sebebi de, dindar olmayan kimseye «Olgun» denilebilir mi, denilemez mi diye ihtilaf etmeleridir. Vasisi bulunan kız çocuk da vasisi bulunan erkek çocuk gibi -eğer fazla bekâr kalmış geçkin bir kız değilse- kendiliğinden ve hakimin karan bulunmaksızın velayet alandan çıkamaz. Kimisi «Bu da babası bulunan kız gibidir» demiştir. Bunu da İb-nu'l-Mâcişûn söylemiştir.
Ne babası, ne de vasisi bulunmayan sahipsiz çocuğa gelince: Meşhur olan görüş şudur: Çocuk -ister ölçüsüz hareketleri bulunmuş olsun ister bulunmasın, bulunduğu zaman da ister aşikâr olup herkes tarafından bilinsin, ister bilinmesin- ergenlik çağına erdiği zaman bütün harcamalan geçerlidir. İbnul-Kasım'a göre ise, eğer bir harcamada bulunduğu zaman, o harcama ölçüsüz bir hareket olmayıp yerinde olan bir harcama ise geçerlidir, yoksa değildir. Aynı durumda olan kız çocuk hakkında ise iki görüş vardır. Bir görüşe göre, ergenlik çağına vardıktan sonra bütün harcamalan geçerlidir. Diğerine göre de -eğer fazla bekâr kalan geçkin bir kız değilse- harcamalan geçersizdir, ki meşhur olan görüş budur. 5

4 Hanefi mezhebine göre, çocuğun rüşdü sabit olunca hacir kalkar.
5 İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/423-424.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın