Kardeşlerle baba bir kardeşlerin mirası

6. Ana-Baba Bir Kardeşlerle Baba Bir Kardeşlerin Mirası:

Cenâb-ı Hakk "De ki: Allah size ikinci dereceden mirasçılar hakkında bilgi veriyor: Çocuğu olmayıp bir kız kardeşi bulunan kimse ölürse, bıraktığının yarısı kız kardeşine kalır. Fakat kendisi, kız kardeşinin çocuğu yoksa ona tamamen varis olur. Eğer kalan kız kardeşler iki tane olurlarsa, bıraktığının üçteikisi onlarındır. Eğer erkek kadın, karışık kardeşlerse, erkeğe iki kadının hissesi kadar düşer" [17] buyurduğu içir ulema, ana baba veyahut yalnız bababir kardeşlerin varis olduklarında ve bir kız kardeşe terekenin yansı, birden çok olan kız kardeşlere -ölünün kızları birden çok olmaları halinde olduğu gibi- terekenin üçteikisi ve erkek kadın, karışık kardeşlere de -Ölünün çocuklan içinde erkek ve kadının bulunması halinde olduğu gibi- bir erkeğe iki kadının hissesi kadar düştüğünde müttefik iseler de, âyet'te geçen ve «ikinci dereceden mirasçılar» diye terceme ettiğimiz KELALE kelimesinin anlamı ile ilgili olarak birkaç mes'elede ihtilaf, birkaç mes'elede de -geleceği üzere- ittifak etmişlerdir.

ittifak ettikleri mes'elelerden biri şudur: Eğer bir kimse öldüğü zaman ya babası, ya bir erkek çocuğu veyahut torunu bulunursa kardeşleri -ister erkek, ister kadın olsunlar- kendisinden miras alamazlar ihtilaf ettikleri mes'elelere gelince: Biri, ana baba bir kız kardeşler ölünün bir veyahut birden çok kızlan ile beraber bulunduklan zaman miras alırlar mı, alamazlar mı diye ettikleri ihtilaftır. Cumhur, «Kız kardeşler kızlarla beraber bulunduklan zaman asabedirler, kızlardan arta kalan miktar ne ise,-onlara kalır» demiştir, imam Dâvûd ile bir cemaat ise, «Ölünün kızı bulunduğu zaman kız kardeşine birşey düşmez» demişlerdir. Cumhurun bu husustaki dayanağı, Ibn Mes'ud'un, «Birisi ölmüş, bir kızı, bir oğlunun kızı ve bir kızkardeşi kalmıştı. Peygamber Efendimiz, terekenin yarısı, kız toruna -terekenin üçteikisini tamamlamak için- altıdabiri düşer. Geri kalanı ise, kız kardeşindir' buyurdu» [18] mealindeki hadisidir. Cumhur aklî yönden de, "Erkek kardeşler, ölünün kızlarıyla beraber bulundukları zaman varis olduklarında icma' bulunduğuna göre, kız kardeşlerin de ölünün kızları ile beraber bulunduklan zaman varis olmaları lazım gelir» diye ihticac etmişlerdir. Diğer grubun dayanağıda, yukarıda metni geçen «Çocuğu olmayıp bir kız kardeşi bulunan kimse ölürse..."[19] âyet-i kerimesinin zahiridir. Zira âyet'in zahirinden, kızkardeşe miras düşmesi için ölünün çocuksuz olmasının şart olduğu anlaşılmaktadır. Cumhur ise bu âyet'te geçen "Çocuk" kelimesini erkek çocuklara hamletmiştir.

Ulema, ölünün oğullan ile erkek torunlannın bir arada bulunmalanna kıyas ederek, «Ana baba bir kardeşler, yalnız baba bir kardeşlerle beraber bulunduklan zaman onları hacb, yani mirastan mahrum ederler, diye icma' etmişlerdir»

Ulema -ölünün öz kızları terekenin üçteikisini aldıklan zaman nasıl oğlunun kızîanna mirastan bir şey düşmüyorsa- ölünün ana baba bir kız kardeşleri de terekenin üçteikisini aldıktan sonra, yalnız baba bir kız kardeşlerine bir şey düşmediğinde de müttefiktirler. Ancak eğer ölünün ana baba bir kız kardeşi yalnız bir tane olursa, ona terekenin yansı düştüğü için -terekenin üçteikisini tamamlamak üzere- altıdabiri de -kaç tane olurlarsa olsunlar- yalnız baba bir kardeşlere kalır. Fakat eğer ölünün ana baba bir kız kardeşleri terekenin üçteikisini aldıktan sonra, yalnız baba bir kız kardeşlerinin beraberinde bir erkek kardeş de bulunursa, ihtilaf etmişlerdir. Cumhur; «Öz kızlarla torun kızlar beraber bulunduklan zaman eğer torun kızlar arasında bir erkek torun bulunursa, nasıl onlan asabe kılıyorsa, erkek kardeş de, kız kardeşlerini asabe kılar ve terekenin geri kalan üçtebirini onlarla ikili birli olarak paylaşır» demiştir. Ancak İmam Mâlik, kız torunlarla erkek torunun aynı derecede olmalannı şart koşmuştur. Ibn Mes'ud ise, «Ana baba bir kız kardeşler terekenin üçteikisinin tamamını aldıktan sonra, terekenin geri kalan üçtebiri, yalnız baba bir erkek kardeşlere kalır, yalnız baba bir kız kardeşlere arak bir şey düşmez» demiştir, ki Ebû Sevr de bu görüştedir. İmam Dâvûd da ölünün Öz kızları ile kız torunları mes'elesindc Ibn Mes'ud'ıın görüşüne katıldığı halde, bu mes'elede ona muhalcfer etmiştir. Fakat eğer ana baba bir kız kardeş yalnız bir tane olursa -İbn Mes'ud'a göre- terekenin geri kalan yarısını, yalnız baba bir erkek ve kız kardeşler ikili birli olarak paylaşırlar. Meğer -ölünün öz kızı ile kız torunlan meselesinde olduğu gibi- kız torunların hissesi terekenin altıdabirini aşarsa, altıdabirden fazlası onlara verilemez. Her iki tarafın da-yanaklan da yukarıda geçenlerin aynısıdır.

Ulema -ölünün öz çocuklan bulunmadığı zaman oğlunun çocuklan nasıl öz çocuklan yerine geçiyorlarsa- ana baba bir kardeşleri de bulunmadığı zaman yalnız baba bir kardeşlerin, ana baba bir kardeşlerin yerine geçtiklerinde müttefiktirler. Yani eğer baba bir kardeşler de aralannda bir erkek bulunursa, o erkek vasıtasıyla asabe olurlar. Eğer varisler arasında pay sahipleri varsa, pay sahiplerinin paylan verildikten sonra geri kalan miktarı aralannda ikili birli olarak bölüşürler.

Ulema kardeşler hakkında yalnız, kendisinden kocası, annesi ve ana baba bir kardeşleri ile yalnız ana bir kardeşleri kalan kadının mirasında ihtilaf etmişlerdir.

Hz. Ömer, Hz.Osman ve Zeyd b. Sabit, kocaya terekenin yansını, anneye altıdabirini ve ana bir kardeşlere de üçtebirini verirlerdi. Ancak ana baba bir kardeşlere bir şey kalmadığı için onlan da, yalnız ana bir kardeşlerin hissesine onak kılarlardı. Ana baba bir kardeşler de, kendilerine düşen miktan -erkeğe iki kadının hissesi kadar verilmek suretiyle- aralannda bölüşürlerdi. Fukahadan îmam Mâlik, îmam Şafiî ve Süfyan Sevrî de bu görüştedirler.

Hz. Ali, Ubey b. Ka'b ve Ebû Mûsâ el-Eş'arî ise, ana baba bir kardeşleri ana bir kardeşlere ortak kılmaz ve ana baba bir kardeşlere bir şey vermezlerdi. İmam Ebû Hanife, îbn Ebî Leylâ, imam Ahmed, Ebû Sevr, îmam Dâvûd ve bir cemaat da bu görüştedirler.

Birinci grup, «Ana baba bir kardeşler de, yalnız ana bir kardeşlere miras sebebinde ortaktırlar. Zira ölünün yalnız ana bir kardeşleri nasıl annesinin çocuklan iseler, ana baba bir kardeşleri de keza annesinin çocuklandırlar. Miras sebebinde ortak olup da, mirasta ortak olmamak ise, mantığa sığmayan bir şeydir» demişlerdir.

İkinci grup da, «Ana baba bir kardeşler asabedirler. Asabelere ise, ancak pay sahiplerinden arta kalan miktar düşmektedir. Şayet pay sahipleri terekenin tamamım alırlarsa asabelere bir şey düşmez. Nitekim kocasını, annesini ve yalnız ana bir, bir kardeşiyle ana-baba bir, on kardeşini bırakan kadının yalnız ana bir kardeşine terekesinin altıdabiri kaldığı halde, ana baba bir on kardeşine ise, sadece arta kalan altıdabirinin düştüğünde icma' vardır. Bu ise, o demektir ki ana baba bir kardeşler asabe olup eğer pay sahiplerinden bir şey artarsa onlara kain-, bir şey artmadığı zaman ise, mahrum kalırlar» demişlerdir. O halde miras mes'elelerinin çoğundaki ihtilafın sebebi kıyaslar arasında bulunan çelişme ile, nasslarda geçen deyimlerin birden çok mânâlarda kullamlmalandır. [20]

[17] Nisa, 4/176.

[18] Buhârî, Ferâid, 85/8, no: 6736; Ebû Dâvûd, Ferâid, 13/4, no: 2890.

[19] Nisa, 4/176.

[20] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 4/135-137.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın