İş hacmi

C- İş Hacmi:

Ortaklann gördükleri iş hacminin, sermaye miktarlarına göre olmasının şart olup olmadığına gelince: İmam Mâlik -yukarıda da söylediğimiz gibi- işin hacmine önem vermeyip sermayenin miktarına itibar etmektedir. İmam Ebû Hanife ise, sermaye miktanndan başka, işin hacmine de değer vermiştir. Zannedersem ulemadan kimisi, işin hacmine değer verdiği için sermaye miktarlannın eşit olmadığı ortaklığı caiz görmemiştir. Zira bunlara göre ortaklar -çoğunlukla- aynı derecede çalışırlar. Eğer sermayeleri de miktar bakımından aynı olmazsa, o zaman sermayesi az olan ortak, diğeri kadar çalıştığı halde, sermayesine göre kârdan hisse aldığı için fazla olan çalışması boşa gitmiş olur. Bunun içindir ki Îbnu'l-Münzir, «Eğer ortaklardan her birinin koyduğu sermaye diğer ortağın koyduğu sermayenin hem cinsinden ve hem de onun kadar olursa ve sermayelerini birbirinden aynlamayacak derecede birbirine katıp karıştırdıktan sonra birbirlerine, 'Sen alım satımda tamamen serbestsin. İstediğini istediğin zaman ve istediğin fiyatla alabilirsin ve istediğini istediğin zaman ve istediğin fiyatla satabilirsin. Kârda da, zararda da eşit olarak ortağız' derlerse, bu ortaklığın cevazında ulema müttefiktirler ve eğer ortaklar birbirlerinin huzurunda alım-satım yaparlarsa kârda da, zararda da ortaktırlar» demiştir. Fakat İbnu'l-Münzir'in, birbirlerinin huzurunda alım satım yapmalannı şart koşması, birbirlerinin gıyabında yaptıklan alım-satımm cevazında ihtilaf bulunduğunu göstermektedir. Oysa, meşhurdur ki cumhura göre birbirlerinin huzurunda alım-satım yapmalan şart değildir. [10]

2.Yetki Ortaklığı Şirketü'l-Müfavaza:

Ulemanın, caiz olup olmadığında ihtilaf ettikleri bu ortaklığın bazı şartlarında îmam Mâlik ile İmam Ebû Hanife her ne kadar ihtilaf etmişlerse de, caiz olduğunda müttefiktirler. İmam Şafiî ise «Caiz değildir» demiştir.

Yetki ortaklığının mânâsı: Ortaklardan herbirinin kendi malında diğerine, gerek gıyabında ve gerek huzurunda tasarruf yetkisini vermesi demektir. Bu ortaklığı caiz görenlere göre, ortaklar bu akidle ortaklarının bütün mallarında tasarrufa yetkili olurlar.

İmam Şafiî «Ortaklık demek, sermayelerin birleşmesi demektir. Zira kâr, sermayeye tabidir ve sermayede ortaklık olmayınca kârda ortaklık olamaz. Ortaklardan herbirinin kendi malından gelen kâra, diğerini ortak kılması ise, gararlı ve caiz olmayan bir iştir. İşte yetki ortaklığı denilen şey, budur» demiştir. îmam Mâlik ise «Bu ortaklığı kuranlardan herbiri, bu akdi yaparken kendi malının bir kısmını ortağının malının bir kısmı ile satmış ve kendine kalan kısımda da tasarruf etmesi için ona vekalet vermiş olur» demiştir, îmam Şafiî de «Ortaklık, ortaklıktır. Ne satış, ne de vekâlettir» demiştir. .

Bu ortaklığın, îmam Mâlik ile îmam Ebû Hanife'nin ihtilâf ettikleri şartlarına gelince:

İmam Ebû Hanife «Bu ortaklığın sıhhati için sermayelerin aynı miktarda olması şarttır» demiştir. İmam Mâlik ise, bu ortaklığı sermaye ortaklığına kıyas ederek, «Bu ortaklığın sıhhati için, sermayelerin miktar bakımından eşit olması şart değildir» demiştir. [11]

3. İş Ortaklığı (Şirketü'I-Ebdân):

İş ortaklığı, İmam Ebû Hanife ile Mâlikîlere göre caiz ise de, İmam Şafiî «Caiz değildir» demiştir.

Şâfiîlerin delili şudur: Ortaklık mallara has olup işlerde olamaz. Zira işlerin sının yoktur. Bunun için işte ortaklık gararlı bir akidtir. Çünkü her birinin ne yapacağını ve ne kadar çalışacağını diğeri bilemez. Mâlikîlerin delili de, savaşlarda ganimet elde edenlerin elde ettikleri ganimette ortak olmalarıdır. Zira bunlar ganimete, ortaya sermaye koymakla değil, savaşa katılmakla ortak olurlar. Ayrıca rivayet olunmaktadır ki, Bedir savaşında Abdullah b. Mes'ud ile Sa'd onak olmuşlar ve Sa'd iki at kazanmış da Abdullah b. Mes'ud hiçbir şey kazanamamıştır. Bunu öğrenen Peygamber Efendimiz de onlara, «Sizin bu ortaklığınız caiz değildir» dememiştir [12]. Mâlikîlerin delillerinden biri de Kırâd akdidir. Zira Kırâd akdinde, sermayeyi işleten kimse bedenî çalışması ile kârda hisse sahibi olmaktadır.

Şâfiîler ise «Kırâd akdi kaideye aykın bir akid olduğu için ona herhangi bir şey kıyas edilemez» diyebilirler. Ganimet malının hükmü de ortaklığın dışında bir hükümdür, denilebilir.

îmam Mâlik'e göre iş ortaklığının sıhhati için orakların aynı işi yapmaları şart ise de, îmam Ebû Hanife «Şart değildir. Her biri ayrı bir iş de yapsa, meselâ: terzi ile marangoz ortak olabilirler» demiştir. Fakat İmam Mâlik'e göre sanatları ayrı olan bu iki kişi ortak olamazlar. îmam Mâlik «Ortaklar ayrı ayn işler yaptıkları veyahut ayrı ayrı yerlerde oturdukları zaman garar daha fazla olur» diye düşünmüştür. îmam Ebû Hanife ise «îş ortaklığı caiz olduktan sonra işlerin ayrılığı sakıncalı değildir» demiştir. [13]

4. Kredi Ortaklığı (Şirketü'l-Vücûh):

îmam Mâlik ile îmam Şafiî'ye göre kredi ortaklığı batıl ise de, İmam Ebû Hanife «Caizdir» demiştir.

Kredi ortaklığı, ortada hiçbir iş, sanat veyahut sermaye bulunmaksızın sırf zimmete taalluk eden bir ortaklıktır.

İmam Mâlik ile İmam Şâfıî «Ortaklık ya sermayede, ya işte olur. Kredi ortaklığında ise, bunların ikisi de yoktur. Üstelik bu ortaklıkta büyük ölçüde garar vardır. Zira ortaklardan her biri, belli bir sanat veyahut özel bir işe sahip olmadığı için, diğerini hayalî bir kazanç ile oyalar» demişlerdir.

İmam Ebû Hanife ise, «îşin mahiyeti belli olmasa bile kişi, herhangi bir işe istekli olduktan sonra ortaklık caizdir» demiştir. [14]

121. Sahîh Ortaklığın Sonuçlan

Ortaklık akdi -satış, kiralama ve benzeri akidler gibi- bozulanlar akidlerden olmayıp ortaklardan her birinin, istediği zaman bozabileceği bu akidtir. Bu akid ayrıca, ortaklardan birinin ölümü ile ölenin varislerine geçmez

Ortakların yemek ve giyim masrafı -nüfus sayılan birbirine yakın olmak ve her biri kendi sosyal mevkiine göre masraf yapmak şarü üe- ortaklık malından çıkar.

Ortaklardan her biri, diğerinin muvafakatini almadan ortaklık malından -işletmek üzere- başkasına sermaye verebilir. Ortaklık malını, bir zorunluluk duyduğu zaman başkasının yanma emanet bırakabilir. Fakat bir kimseye ortaklık malından herhangi bir şeyi bedava veremez ve ikisi için de faydalı olmayan bir tasarrufta bulunamaz. Şayet ortaklık malından -herhangi bir kimseye şahitsiz olarak bir şeyi verip de o kimsenin o şeyi inkâr etmesi gibi-kusur veya ihmali yüzünden bir şeyi zayi olursa sorumlu olur. Çünkü, verirken şahid tutmadığı için ^sur işlemiştir. Kusurlu olan bir malı satın alabilir. Fakat kendi menfaati için yalan söylediğinden şüphe edilen bir şey hakkında ikrarı makbul değildir. Yaptığı bir alım veya satımdan sonra karşı tarafın duyduğu pişmanlığı kabul edebilir. Satın aldığı bir şeyi, aynı fiatla başkasına devredebilir.-Ortaklık malından bir şey zayi olduğu zaman ortakların ikisi de o şeyin zayi olmasından sorumlu değillerdir. Fakat YETKÎ ORTAKLI- ortaklardan herhangi biri, diğerinin muvafakatim almadan onun malından -işletmek üzere- bir kimseye sermaye veremez. Ortaklardan her biri -lehte olsun, aleyhte olsun- bütün tasarruflarda diğerinin vekilidir.

Bu babın ayrıntıları daha çoktur. [15]

[10] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/370.

[11] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/371.

[12] Ebû mvnd,Buyû\ 17/30, no: 3388; Beyhâkî, 6/79.

[13] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/371-372.

[14] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/372.

[15] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/373.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın