Hutbede imamı dinlemek

3. Hutbede İmamı Dinlemek:

Cum'a günü imam hutbe okurken susup hutbeyi dinlemenin hükmü hakkında üç görüş vardır. Kimisi bunu hutbenin ahkâmından görerek «Mutlaka vacibtir» demiştir. Bunu diyen; İmam Mâlik, İmam Şâfıi, îmam Ebû Hanife, İmam Ahmed b. Hanbel ve bütün îslâm fukahası (cumhûr)'dır. Bunlar da, üç gruba ayrılmaktadır.

Bir grup: «Hutbeyi dinlemek vacib ise de, hutbe esnasında aksırana: demek ve selam verenin selamını almak caizdir», bir grup da: «caiz değildir» demişlerdir.

Süfyan Sevrî ile Evzâî, caiz olduğunu söyleyenlerdendir. Bir grup da: «Selâm alınır, fakat aksırana: denilemez» demiştir.

Şa'bî, Said b. Cübeyr ve İbrahim Nehâîden rivayet olunan ikinci görüş ise, hutbede okunan Kur'an âyetlerinden başka, hutbenin diğer şeylerini dinlemenin vacib olmadığı yolundadır.

Üçüncü görüş sahipleri ise, hutbenin işitildiği ve işitilmediği haller arasında hüküm ayırımı yaparak, «Hutbeyi işiten dinlemek zorundadır. İşitmeyen, zikredebilir veya ilmî bir mes'ele hakkında konuşabilir» demişlerdir. Bunu da, İmam Ahmed, Atâ ve bir cemaat söylemiştir.

Cumhur, «Eğer kişi, hutbe okunurken konuşursa günah işlemiş olmakla beraber namazı fasid değildir» demiştir. İbn Vehb'den ise «Kim hutbe esnasında konuşursa, dört rek'at öğle namazını kılmak mecburiyetine düşer» diye söylediği rivayet olunmuştur.

Hutbeyi dinlemenin vücubunu söyleyen cumhur, Ebu Hüreyre'nin Peygamber (s.a.s):

«Cum'a günü imam hutbe okurken arkadaşına: Sus dinle (bile) desen konuşmuş olursun» diye buyurdu» [333] mealindeki hadisine dayanmıştır.

Hutbeyi dinlemenin vücubunda şüphe edenlere ise "Kur'an okunduğu zaman ona kulak verip dinleyiniz ki Allah'ın rahmet(in)e erişesiniz" [334]âyet-i kerimesinin delilü'l-hitabı'ndan başka bir dayanak bulamıyorum. Yani bunlar «Kur'an okunduğu zaman» tabirinden, «Okunan şey Kur'an'dan başkası olursa, onu dinlemek zorunda değilsiniz» mânâsını çıkarmış olabilirler, ki bu zayıf bir ihtimaldir. Akla en uygun geleni, bunların bu hadisi işitmemiş olmalarıdır.

Selâm almanın ve aksırana demenin cevazında ihtilâf etmelerinin sebebi ise, bunları emreden hadislerle hutbe okunurken konuşmayı yasaklayan hadisteki umumların çelişmesi ve bu iki umumdan birinin diğerinden müstesna tutulmuş olabilmesidir.«Selâm almakla, aksırana demek, nutbe okunurken konuşmayı yasaklayan hadisin umumundan müstesnadır» diyenler, «Hutbe okunurken bunlar caizdir» demişlerdir. Bu hadislerin umumundan, hutbe okunurken konuşmaya dair nehyi istisna edenler de, hutbe okunurken bunların caiz olmadığını söylemişlerdir. Bu iki emir arasında, yani selam almayı ve aksırana demeyi emreden hadisler arasında kuvvet bakımından fark görenler ise, selâm almaya dair emri, hutbe esnasında konuşmayı yasaklayan hadisin umumundan ve hutbe esnasında konuşma yasağını, aksırana demeye dair emrin umumundan istisna etmişlerdir.

Istisnalardaki b u görüş ayrılıklarının sebebi de; her bir grubun, kendine göre bu umumlardan birini diğerlerine nisbetle daha kuvvetli görmüş olmasıdır. Şöyle ki: Konuşmayı yasaklayan hadis, her çeşit konuşmayı içine aldığı için âmm'dır, fakat bu hadiste «Hutbe esnasında» denildiği için hadiste nehyedilen vakit hâstır. Selam almayı ve aksırana demeyi emreden hadisler ise, konuşmalar içerisinde sadece bu iki şeyi emrettikleri için, hâss ve fakat hadislerde bunlar için vakit tayin edilmediğinden vakit bakımından âmm'dırlar.

Hâss olan hutbeyi âmm olan konuşmaktan istisna edenler, hutbe esnasında selam almayı ve aksırana demeyi caiz görmemişlerdir. Hâss olan bu iki konuşmayı, âmm olan konuşma nehyinden istisna edenler ise, hutbe vaktinde bu iki konuşmayı caiz görmüşlerdir. Fakat doğrusu şudur ki: Hadislerdeki hâsslardan birinin delaleti ile umumlardan birini istisna etmeğe -delil bulunmazsa- gidilmemelidir. Ne zaman ki delil bulmak zor olursa, umum ve hususlarla, bu umum ve hususlara dair emirlerin kesinlik dereceleri incelenip aralarında tercih yapılır. Bunu tafsilatlı olarak anlatmaya kalkışırsak çok uzun olur.

Fakat özet olarak bilinmelidir ki: Eğer emirlerin kuvvet dereceleri bir olur ve umum ile hususlarda kuvvet bakımından yine birbirlerine denk olur ve hangisinin hangisinden müstesna olduğunu gösteren bir delil bulunmazsa, tabiidir ki o zaman kuvvetler arasında temanü' (denklik) olur ki buna az rastlanır. Eğer kuvvetler denk olmazsa, bu gibi yerlerdeki umum ve hususlar arasında bulunan nisbet çeşitlerine bakılır ki, bunlar da dörttür.

Birincisi olan, gerek iki umumun ve gerek iki hususun kuvvet derecelerinin denk olması halinde, birini diğerinden istisnaya -delil bulunmazsa- gidilemez.

İkincisi, bunun mukabili olup iki husustan birinin çok kuvvetli ve iki umumdan birinin çok zayıf olması halidir. Bu durumda istisnaya gitmek gerekir ve husus umumdan istisna edilir.

Üçüncüsü, iki hususun kuvvet bakımından denk olması ve fakat iki umumdan birinin diğerinden zayıf olması halidir. Bu durumda, zayıf olan umum tahsis edilir.

Dördüncüsü de, iki umumun kuvvet dereceleri bir olup iki husustan birinin diğerinden kuvvetli olması halidir. Bu durumda da, hükmü, daha kuvvetli olan hususa vermek gerekir.

Bütün bunlar, emirlerden anlaşılan kesinlik dereceleri eşit olduğu taktirdedir. Eğer bu dereceler de değişik olursa, o zaman birçok terkipler ortaya çıkar. Aynca lafız ve emirlerin kuvvetleri arasında da mukayese yapmak lazımdır, îşte bu şeyleri zaptetmenin zorluğu içindir ki «Her müctehid doğruyu bulur veyahut -hiç değilse- yanıldığı zaman günah işlemiş olmaz» denilmiştir. [335]

4. lmam Hutbedeyken Namaz Kılmak'.

îmam, Cum'a günü minber üzerinde (hutbe okur) iken camiye giren, namaz kılar mı, kılmaz mı diye ihtilaf etmişlerdir. Kimisi kılmaz, kimisi kılar demiştir. îmam Mâlik kılmaz diyenlerdendir.

Bu ihtilâfın sebebi; kıyasın buna dair hadisteki umum ile çalışmasıdır. Zira Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in

«Biriniz camiye geldiği zaman iki rek'at namaz kılsın» [336]emrindeki umum -imam hutbede bile olsa-camiye girenin iki rek'at namaz kılmasını, hutbeyi dinlemeye dair emir de -ibâdet bile olsa- hutbeyi dinlemeye mani olacak herhangi bir şeyle meşgul olunmamasını gerektirmektedir.

Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in sabit olan:

«Biriniz imam hutbede iken mescide gelecek olursa hafiften iki rek'at namaz kılsın» hadisi bu umumu te'yid etmektedir.

Müslim'in bazı rivayetlerini kaydettiği bu hadisin rivayetlerinin çoğu, Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in, hutbede iken camiye giren adama namaz kılmasını emrettiğini bildirmekte iseler de «imam hutbede iken...» ziyadesi bu rivayetlerde bulunmamaktadır. Bunun için «ilk raviden gelen rivayetler arasında tek bir ravinin rivayet ettiği bir ziyade kabul olunur mu olunmaz mı?» diye meşhur olan ihtilâf burada da geçerlidir. Eğer bu ziyade sahih olup gereği ile amel etmek gerekiyorsa o zaman ihtilâf mevzuu olan bu mes'elede nass vardır demektir. Nass'a karşı kıyas ile karşı çıkmak ise gerekmez. Fakat îmam Mâlik'in burada kıyas yapmayıp amele bakmış olması da muhtemeldir. [337]

5'. Cum'a Namazında Kıraat:

Fukahanın çoğu, Cum'a namazının birinci rek'atmda Cum'a sûresini okumanın sünnet olduğunu söylemişlerdir. Zira Müslim, Ebû Hüreyre'den «Peygamber (s.a.s) birinci rek'atta Cum'a ikinci rek'atta Münafikûn sûrelerini okurdu» [338] mealinde bir hadis getirmektedir

îmam Mâlik'e göre A'lâ sûresini okumak da iyidir.[339] Çünkü Ömer b. Ab-dülaziz'in bu sûreyi okuduğu rivayet olunmuştur. îmam Ebû Hanife ise herhangi bir sûrenin sünnet veya müstehab olduğunu söylememiştir.

Bu ihtilâfın sebebi; Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in fiili ile kıyasın çelişmesidir. Çünkü kıyas, -diğer namazlarda olduğu gibi- Cum'a namazında da devamlı olarak herhangi bir sûreyi okumanın müstehab olmadığını gerektirmektedir.

(Kadı -îbn Rüşd- diyor ki), Müslim, Nu'man b. Beşir'in «Rasûlullah (s.a.s) bayram ve Cum'a namazlarında A'lâ ve Ğaşiye sûrelerini okurdu ve hem Bayram, hem Cum'a olduğu günlerde bu sûreleri her iki namazda da okurdu» [340]buyurduğuna dair bir rivayet kaydetmektedir. Bu ise, herhangi bir sûrenin devamlı olarak okunmasının sünnet olmadığını ve Cum'a namazında Cum'a sûresinin her zaman okunmayacağını göstermektedir. [341]

[333] BuKârf, Cum'a, 11/36, no: 394.

[334] A'râf, 7/204.

[335] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 1/330-331.

[336] Müslim, Cum'a, 7/14, no: 57,59.

[337] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 1/331.

[338] Müslim,'7/16, no: 877.

[339] Müslim ,7/16, no: 63.

[340] Ebû Dâvûd, Salât, 2/242, no: 1122.

[341] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 1/331.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın