Evlilik Hakları

77. Evlilik Hakları

Ulema, kadının yiyecek ve giyeceğinin kocasına ait olduğunda müttefiktirler. Zira Cenâb-ı Hak, "Anaların uygun bir şekilde yiyecek ve giyeceğini sağlamak, çocuk kendisinin olan babalara aittir" [159] buyurduğu gibi, Peygamber (s.a.s) Efendimiz de «Kadınların yiyecek ve giyeceklerini sağlamak size aittir» ve Ebû Süfyan'ın karısı Hind'e,

«Kocanın malından sana ve çocuklarına uygun bir şekilde yetecek kadar al» [160] buyurduğu sabittir. Ancak kocaya vacib olan bu yiyecek ve giyeceğin ne zaman, ne kadar, hangi kocaya ve hangi kadın için vacib olduğunda ihtilâf etmişlerdir. îmam Mâlik «Kadının nafakası kocasına -ancak eğer koca baliğ ise ve gerdeğe girdikten veyahut- kadın davet edildikten sonra vacib olur» demiştir. îmam Ebû Hanife ile İmam Şâfıi ise, «Kadın baliğ olduktan sonra -erkek baliğ olsun olmasın- nafakası ona vacibtir» demişlerdir. Erkek baliğ ve kadın küçük olduğu zaman ise, îmam Şafii'nin iki kavli vardır: Birinde îmam Mâlik gibi, birinde de «Kadın ne durumda olursa olsun, nafakası lâzım gelir» demiştir.

Bu ihtilâfın sebebi, nafakanın vücubu, erkeğin cinsi arzusunu kadınla tatmin ettiği için midir, yoksa -kadının kocası kayıp veyahut hasta olduğu zamanlarda olduğu gibi- kadın onun nikâhı altında olduğundan başkasıyla evlenemediği için midir diye ihtilâf etmeleridir.

Nafakanın miktarına gelince: îmam Mâlik'e göre nafakanın belli bir miktarı yoktur. Kocanın durumuna, kadının durumuna, zamana, mekâna ve değişen durumlara göre değişir. îmam Ebû Hanife de bu görüştedir.

îmam Şafii'ye göre ise, belli olup zengine günde iki, orta halliye birbu-çuk ve fakire bir avuçtur.

Bu ihtilâfın sebebi, bu babtaki nafaka, yemin keffaretinde lâzım gelen yiyeceğe mi, yoksa giyeceğe mi hamlolunur diye tereddüt etmeleridir. Zira keffarette verilmesi gereken giyecek miktannın belli olmadığında ve yiyecek miktarının belli olduğunda ittifak vardır.

Bu babta, «Kadının hizmetçisine de nafaka lazım gelir mi, gelmez mi? Şayet lazım geliyorsa kaç hizmetçiye lazım gelir?» diye ihtilâf etmişlerdir. Cumhura göre, eğer kadın bizzat kendine hizmet edecek kimselerden değilse, hizmetçisinin de nafakası kocasına düşer. Kimisi de «Kendi hizmeti şöyle dursun evin hizmeti bile kadına aittir» demiştir. «Hizmetçinin nafakası da düşer» diyenler, «Kaç hizmetçiye nafaka düşer» diye ihtilâf etmişlerdir. Bir grup «yalnız bir hizmetçinin», bir grup da «Eğer kadın, iki hizmetçisi bulunan kadınlar tipinden ise, iki hizmetçinin nafakası düşer» demişlerdir. İmam Mâlik ile Ebû Sevr bu görüştedirler. Ben şahsen hizmetçiye de nafaka vermenin vücubuna -kadına hizmetçi tutmayı da, ona kalacak yer sağlamaya kıyas etmekten başka- şer'i bir delil bulamıyorum. Zira kadının kocasına, kadına kalacak yer de sağlamanın vücubunda -ric'i talak ile boşanan kadına kalacak yer sağlamanın vücubu hakkında nas [161] bulunduğu için- müttefiktirler.

Nafakanın hangi kadına düştüğüne gelince: Kocasının emrinde ve hür olana nafaka düştüğünde ihtilâf yoksa da, kocasının emrinde olmayan kadının nafakasında ihtilâf etmişlerdir. Cumhur, düşmediği görüşündedir. Kimisi de şâzz bir görüşte bulunup düştüğünü söylemiştir.

Bu ihtilâfın sebebi, umum ile mefhum arasında bulunan çelişmedir. Zira Peygamber (s.a.s) Efendimiz, «Kadınların yiyecek ve giyeceklerini sağlamak size aittir» hadisindeki umumdan, kocasının emrinde olan ve olmayan kadınlar arasında fark bulunmadığı, nafakanın, kadınla cinsî arzuyu tatmin etmenin karşılığı olmasından ise, kocası emrinde olmayan kadına nafaka düşmediği anlaşılmaktadır.

Cariyeye gelince: İmam Malik'in tabileri cariye hakkında büyük bir ihtilâfa düşmüşlerdir. Kimisi «Ona da -hür kadın gibi- nafaka düşer» demiştir ki, meşhur olan görüş budur. Kimisi «cariyeye nafaka düşmez», kimisi «Eğer kendisi kocasının yanına gidiyorsa, düşer. Eğer kocası onun yanına gidiyorsa, düşmez» kimisi «Yalnız, kocasının yanma gittiği zaman düşer» kimisi «Eğer kocası hürse, düşer, köle ise düşmez» demiştir.

Bu ihtilâfın sebebi, umumun kıyas ile çelişmesidir. Zira umum -hür kadına düştüğü gibi- ona da düşmesini, kıyas ise, nafakasının kendisini çalıştıran efendisine düşmesini veyahut efendisiyle kocasının, aralarında müştereken nafakasını vermelerini iktiza eder. Zira kocasıyla efendisinden her biri bir yönden ondan yararlanırlar. Bunun içindir ki kimisi, «Yalnız, kocasına gittiği zaman düşer» demiştir. îbn Habib «Evli olan cariyenin efendisi, dört günde bir onu kocasına göndermek zorundadır» demiştir.

Nafakanın hangi kocaya vacib olduğuna gelince: Ulema, nafakanın hür ve hazır olan kocaya vacib olduğunda müttefik iseler de köle ve hazır olmayan kocalara vacib olup olmadığında ihtilâf etmişlerdir. Îbnü'l-Münzir «Fetvasına başvurulan bütün ilim erbabı, köleye karısının nafakasının vacib olduğunda müttefiktirler» demişse de, İmam Malik'in tabilerinden Ebû Mus'ab «Vacib değildir» demiştir.

Bu ihtilâfın sebebi, umumun, köle malının hacir altında bulunuşu ile çelişmesidir.

Hazır olmayan kocaya gelince; Cumhur kendisine vacib olduğu görüşündedir. İmam Ebû Hanife de «Ancak hakimin kararıyla ona vacib olur» demiştir.

Ulemanın, kan ile kocanın nafaka konusunda anlaşamadıkları zaman hangisinin sözünün dinlendiği hususundaki ihtilâfı da -Allah izin verirse-ahkâm bahsinde gelecektir.

Ulema, birden çök karısı bulunan kimsenin, kanlarını bir tutup sıra ile yanlarında yatmasının vacib olduğunda da müttefiktirler. Zira Peygamber (s.a.s) Efendimiz «Kişinin ifa karısı olduğu zaman eğer birisine fazla meylederse, kıyamet günü o kişi mahşer yerine bir tarafı sarsak olarak gelir» [162] buyurmuştur. Ayrıca Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in, bütün kadınlarını bir tutup sıra ile yanlarında yattığı ve bir yolculuğa çıkmak istediği zaman kadınları arasında kur'a çektiği de sabittir[163].

Ulema, yeni evlenen kimsenin evlendiği kadının yanında, kız ise kaç gece, dul ise kaç gece yatmasının gerektiği ve eğer bu adamın bir başka kansı varsa, yeni kansı yanında yattığı gecelerin sıradan sayılıp sayılmadığı ve bu yatmanın vacib olup olmadığı hususlannda ihtilâf etmişlerdir. İmam Mâlik ile İmam Şafii ve bu iki imamın tabileri, «Kızın yanında yedi gece, dulun yanında üç gece kalır ve eğer başka kansı varsa bu geceler sıradan sayılmaz» demişlerdir. İmam Ebû Hanife de «Kız ile dul arasında fark yoktur ve geceler sıradan sayılır» demiştir.

Bu ihtilâfın sebebi, Enes b. Mâlik ile Ümmü Seleme (r.a-)'nin hadisleri arasında bulunan çelişmedir. Enes'in hadisi, «Peygamber (s.a.s) Efendimiz bir kızla evlendiği zaman yanında yedi, dulla evlendiği zaman üç, gece yatardı» [164] mealindedir. Ümmü Seleme'nin hadisi de şöyledir: «Peygamber (s.a.s) Efendimiz Ümmü Seleme ile evlendiği günün sabahında ona, 'İstersen senin yanında yedi gece kalayım, ondan sonra yedişer gece de onlarda kalayım. İstersen, seninyanında üç gece kalayım da, eskisi gibi dolaşmaya devam edeyim' dedi. Ümmü Seleme de 'Yanımda üç gece kal' dedi»[165]

Medineli ravilerin naklettikleri Ümmü Seleme'nin bu hadisini İmam

Mâlik, Müslim ve Buhârî [166] kaydetmişlerdir. Basralı ravilerin naklettikleri Enes'in hadisini de Ebû Dâvûd kaydetmiştir. Medine fukahası Basralıların, Küfe fukahası da Medineîilerin hadisine dayanmışlardır.

îmam Mâlik'in tabileri kızın yanında yedi ve dulun yanında da üç gece yatmanın hükmünde ihtilâf edip Ibnü'l-Kasım «Vacibtir», İbn Abdilberr «Sünnettir» demiştir.

Bu ihtilâfın sebebi, Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in fiilini kiminin vücuba, kiminin nedbe hamletmesidir.

Kocanın kan üzerindeki hakkına gelince: Ulema bu haklardan, evin hizmeti ile çocukların emzirilişinde ihtilâf etmişlerdir. Kimisi «Her kadın buna mecburdur», kimisi «Hiçbir kadın buna mecbur değildir», kimisi «Mevkii düşük olan kadınlar mecburdur. Mevkii yüksek olanlar -eğer çocuk başkasının memesini tutuyorsa- buna mecbur değillerdir» demiştir ki, İmam Mâlik'in meşhur olan görüşü budur.

Bu ihtilâfın sebebi, "Anneler, çocuklarını iki yıl emzirirler" âyet-i kerimesi, emir mânâsında olan ihbarlardan mıdır, yoksa sadece çocuğun süte muhtaç olduğu yaşl bildirmek midir diye ihtilâf etmeleridir. «Emir mânâsında olan ihbarlardandır» diyenler «Mecburdur», «Mücerred ihbardır» diyenler ise «Mecbur değildir» demişlerdir. Mevkii düşük ve yüksek olan kadınlar arasında ayırım yapanlar ise, örf ve göreneklere itibar etmişlerdir. Boşanan kadın ise, emzirmek zorunda değildir. Ancak eğer çocuk ondan başka bir kadının memesini tutmuyorsa, o zaman çocuğu emzirmek ve -Cenâb-ı Hak "Eğer boşadiğimz kadınlar çocuğunuzu emzirirlerse ücretlerini verin" buyurduğu için- kocası da ona ücret vermek zorundadır.

Cumhur, kocası boşadığında ve çocuk da küçükse hidânenin (terbiye hakkının) anneye ait olduğu görüşündedir. Çünkü Rasûlullah (s.a.s) «Kim ana ile çocuğunu ayırırsa, Allah da kıyamet günü onunla sevdiklerinin arasını ayırır» buyurmuştur. Ayrıca cariye ile esir kadının çocukları aynlama-dığma göre, hürlerinki evleviyetle ayrılamaz. Çocuk temyiz yaşma.ulaşınca ne olacağı ihtilaflıdır. İçlerinde îmam Şafii'nin bulunduğu gruba göre, çocuk seçeneklidir. Bu konudaki eserle delil getirmişlerdir. Bir grup ise asla göre hareket etmiştir. Çünkü onlara göre bu hadis sahih değildir. Cumhura göre; kadının babadan başkasıyla evlenmesi hidâne hakkım düşürür. Çünkü Rasûlullah (s.a.s) şöyle buyurmuştur: «Evlenmediğin sürece sen onda daha çok hak sahibisin». Bu hadisi sahih görmeyenler, aslı almıştır. Hidâne hakkının babadan başkasına taşınmasında güvenilir bir şey yoktur. [167]

[159] Bakara, 2/233.

[160] Müslim, Hacc, 15...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın