Sayfayı Yazdır - Asıl fitre mükellefi ve sorumluluk

44. ASIL Fitre Mükellefi ve Sorumluluk

Fıkıh âlimleri, -yukarıda geçen îbn Ömer'in hadisi sabit olduğu için- fıtır zekâtının -erkek olsun, kadın olsun, küçük veya büyük olsun, hür veya köle olsun- bütün müslümanlara vacib olduğunda müttefiktirler. Ancak Leys b. Sa'd, şâzz bir görüşte bulunup, «fitir zekâtı çadırda oturanlara lâzım gelmez» demişse de bu görüşün hiçbir dayanağı yoktur. "Fitre, yetime lâzım gelmez" diyenlerin görüşü de keza şâzzdır. Bu iki görüş dışında, hiç kimse fitrenin vü-cubunda ihtilâf etmemiştir. Kişinin kendi fitresi ile, mallan olmayan köle ve küçük çocuklannın fitrelerini vermekle mükellef bulunduğunda da ihtilâf yoktur. Bunlar dışında kalanlar hakkında ise ihtilâf etmişlerdir.

îmam.Mâlik'in -özet olarak- görüşü şudur: Kişi, -mallan olmadığı zaman- kimleri beslemekle mükellef ise onlann fitrelerini vermekle de mükelleftir. İmam Şafii de onun bu görüşüne katılmış, fakat kimlerin, mallan bulunmadığı zaman kişi onlan beslemekle mükellef bulunduğu mes'elesinde ona muhalefet etmiştir.

îmam Ebû Hanife de, evli kadın hakkında İmam Mâlik'in görüşüne katılmayıp, «Kadın kendi fitresini verir» demiştir. Ebû Sevr de, malı bulunan köle hakkında bunlara muhalefet ederek, «Kölenin efendisi, kölenin fitresini vermez, köle kendi fitresini verir» demiştir ki zahirîler de bu görüştedir. Cumhur, «Eğer küçük çocukların malı varsa, fitreleri mallanndan Ödenir» demiştir ki İmam Şafii, îmam Ebû Hanife, İmam Mâlik bu görüştedirler, Hasan Basrî ise «Fitre babaya aittir. Şayet baba, çocuğunun fitresini çocuğun malından verirse zamin (tazmin eder) olur» demiştir.

Ulemanın çoğuna göre fitrenin vücubu, ne zenginlik, ne de zekât nisabına sahib olmaya bağlı değildir. Kişinin kendi nafakası ile çoluk çocuğunun nafakasından artan bir şey varsa onu fitre olarak vermesi vacibtir. îmam Ebû Hanife ile tabileri ise «Zekât alabilen kimse, fitre vermekle mükellef değildir. Zira bir kimsede zekât almanın cevazı ile vermenin vücubu birleşemez. Bu -Allah daha iyi bilir- açık bir şeydir» demişlerdir.

Cumhur, fitre verme mükellefiyeti, -köle ve çocuklar gibi- bazı mükelleflerde -diğer ibadetlerde olduğu gibi- yalnız mükellefin şahsına inhisar etmeyip aynı zamanda başkalannın da aynı mükellefiyet altında bulunduklannda müttefik iseler de, bunun sebebi hakkında ihtilâf etmişlerdir. «Sebebi velayettir» diyenler, «Kişi kimin velisi bulunursa, fitresini vermekle mükelleftir» demişlerdir. «Sebebi, besleme mükellefiyetidir» diyenler ise, «Kişi şer'an kimi beslemek zorunda ise, fitresini de vermek zorundadır» demişlerdir.

Bu ihtilâfda, köle ve küçük çocuklarda bu her iki vasfin da bulunmasından dolayıdır. Zira bu iki sınıfın fitresinin başkaları tarafından verildiği görülünce bunun farkına varılmış ve sebebi araştırılmıştır. Bunun içindir ki birinci tezi Savunan îmam Ebû Hanîfe, «Kişi -karısı üzerinde velayet vasfına sahip olmadığı için- karısının fitresini vermekle,mükellef değildir» demiştir. İkinci tezi savunan îmam Mâlik ise, «Kişi karısını beslemekle mükellef bulunduğu için fitresini de vermek zorundadır» demiştir. Merfu olarak rivayet olunan «Beslediğiniz bütün kimselerin fitrelerini veriniz» [5] hadisi imam Mâlik'in görüşünü te'yid ediyorsa da meşhur değildir.

Biri, "Köle -malı olursa- fitresini öder mi, ödeyemez mi?" mes'elesidir kibu ihtilâfın sebebi, köle mülk sahibi olabilir mi, olamaz mı? diye edilen ihtilâfla ilgilidir.

Biri, müslüman olmayan kölenin fitresi verilir mi, verilmez mi? mes'elesidir.

imam Mâlik, imam Şafii ve îmam Ahmed, «Müslüman olmayan kölenin efendisi kölesinin fitresini vermekle mükellef değildir» demişlerdir. Küfe uleması ise mükellef olduğunu benimsemiştir.

Bu ihtilâfın sebebi; yukarıda geçen îbn Ömer'in hadisindeki «Müslümanlardan» [6] kaydının sıhhatli olup olmadığında ihtilâf etmeleridir. Zira bu hadisi rivayet eden Ibn Ömer'in kendisi Müslüman olmayan kölelerin fitresinin efendilerine vacib olduğu görüşünde idi. Bu ihtilâfın bir diğer sebebi daha vardır ki o da, kölelerin fitresinin efendilerine vacib olması, kölelerin de mükellef bunduklan için mi, yoksa mal oldukları için mi, diye ihtilâf etmeleridir. Mükellef oldukları içindir diyenler, «Fitrelerinin vacib olması için müslüman olmaları şarttır» demişlerdir. Mal oldukları içindir diyenler ise, bunu şart görmemişlerdir. Bunlar, «Fitresi verilmeyen bir müslüman kölenin azad edildiği zaman, köle iken kendisine lâzım gelen keffaretle-ri ödemek zorunda olduğu halde, köle iken verilmeyen fitresini Ödemek zorunda olmayışı bunu desteklemektedir» diyorlar.

Üçüncü mes'ele de, yukarıda tarifi geçen mükâteb olan köle hakkındadır, îmam Mâlik ile Ebû Sevr «Mükâteb kölenin efendisi fitresini verir» demişlerdir. İmam Şâfıi, îmam Ebû Hanife ve îmam Ahmed ise,.«Mükâtebe fitre düşmez» demişlerdir. Bu ihtilâfın sebebi de; mükâteb olan köle köle midir, hür müdür diye ihtilâf edilmesidir.

Dördüncü mes'ele de ticaret malı olan köleler hakkındadır. îmam Mâlik, îmam Şâfıi ve îmam Ahmed, «Ticaret malı olan kölelerin fitreleri sahiplerine lâzım gelir» demişlerdir.

İmam Ebû Hanife ile diğerleri ise, «Ticaret malı olan kölelere, fitre düşmez» demişlerdir. Bu ihtilâfın sebebi, kıyasın, köle deyiminin taşıdığı umum ile çelişmesidir. Çünkü hadiste geçen «Köle olsun hür olsun» sözündeki umum, ticaret malı olsun olmasın bütün kölelere fitrenin vacib olduğunu göstermektedir. Fakat îmam Ebû Hanife: «Bir malda iki zekât toplanamaz» diye kıyas yaparak ticaret malı olan köleleri köle deyiminin umumundan istisna etmiştir. Ulema, kölelerin kölelerinin fitresinde de ihtilâf etmişlerdir. Kısacası, bu mevzuun dallan daha çoktur. Fakat bizim maksadımızla alâkalı olanlar bunlardır. [7]

[5] Dârakutnî, 7/141, no: 12; Beyhâkî, 4/161; Şafii, Müsned, 1/251, no: 676.

[6] Buhârî, Zekât, 24^70, no: 1503.

[7] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 2/141-143.

๑۩۞۩๑ Kitap Dünyası - İlim Dünyası Kütüphanesi ๑۩۞۩๑ => Bidayetül Müctehid => Konuyu başlatan: ღAşkullahღ üzerinde 15 Şubat 2011, 15:52:04