Bir Ahlâk İhtiyacı

Bir Ahlâk İhtiyacı

Ekim 2007 106.SAYI

Ebubekir SİFİL kaleme aldı, AYIN KONUSU bölümünde yayınlandı.

Yeni zamanlarda tükettiğimiz, içini boşalttığımız kavramlardan birisi “ahlâk.”

Herhangi bir kimse hakkında “ahlâklı” ya da “ahlâksız” dediğimizde, genellikle hitap tarzını ve davranış biçimini ifade etmiş, bir anlamda “terbiyeli” ya da “terbiyesiz” demiş oluyoruz.

Oysa “ahlâk” kavramının anlam sahası ve bizim inanç ve kültürümüzdeki ağırlığı bunun çok ötesine uzanır...

Ahlâk, Arapça “huy, tabiat, seciye” anlamındaki “hulk” kelimesinin çoğuludur. Her insanın kendine mahsus özellikler taşıyan bir dış görüntüsü/sureti olduğu gibi, iç aleminin/bâtınının da kendine mahsus bir sureti vardır. İşte bu, onun ahlâkıdır. (Zebîdî, Tâcu’l-Arûs, 25/257-258.)

Güzel ahlâk, insanın derecesini yücelten bir hususiyettir ki, “ahlâk-ı hasene”, “ahlâk-ı hamîde”, “mehasin-i ahlâk”, “mekârim-i ahlâk” tabirleriyle de ifade edilir.

İlâhi hikmet ve imtihan gereği, istediği istikamette yürüme iradesiyle donatılmış bulunan insan, tercihini kötülükten, çirkinlikten, münkerattan yana kullandığında, kişiliği ve iç alemi de o doğrultuda şekillenir. Ki, “ahlâk-ı zemîme”, “ahlâk-ı kabîha”, “mesâvî-i ahlâk”, “rezail-i ahlâk” tabirleri böyle kimselerin tutum davranış ve gidişatlarını anlatmak üzere kullanılır.

Sevap ve günah, mükâfat ve azap, övgü ve yergi, insanın dış suretinden ziyade iç suretine, yani ahlâkına bağlı olduğu için, Efendimiz s.a.v.’in ahlâk konusu üzerinde ısrarlı bir şekilde durduğunu görüyoruz.

İMAN AMEL AHLÂK İLİŞKİSİ

Yüce dinimizin her emrinin, yasağının, teşvik ve yönlendirmesinin temelinde, insanı ahlâken yüceltme hedefini görmek şaşırtıcı değildir. “Müminlerin iman bakımından ekmeli (en kâmil imana sahip olanı), ahlâkı en güzel olandır.” (Ebû Dâvud, Tirmizî, Ahmed b. Hanbel...) hadis-i şerifi, bu sarsıcı ifadesiyle bize, unuttuğumuz temel gerçeği hatırlatmaktadır: İbadat ve taatimiz, zikir ve fikrimiz,
hayr ve hasenatımız bizi ahlâk-ı hamîde noktasına taşımaya yetmemişse, kat etmemiz gereken daha çok mesafe var demektir!

Bilindiği gibi “birr”, temel Kur’anî kavramlardan birisidir. Kur’an tarafı ndan, “ulaşılması gereken bir hedef” olarak tayin edilen bu kavram (Âl-i İmrân, 92), yine Kur’an tarafından şöyle tarif edilmiştir: “Birr, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Fakat birr o kimsenin halidir ki, Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere iman edip, malını yakınlara, öksüzlere, yolda kalmışa, dilenenlere ve esirleri kurtarmaya seve seve sarf eder. Namazını kılar, zekâtını verir. Bir de (birre ermiş olanlar) antlaşma yaptıkları zaman sözlerini yerine getirirler. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabr u sebat ederler. İşte bunlardır sadıklar; işte bunlardır müttakiler.” (Bakara, 177)

İlginç olan şudur ki, bu ayette ifade buyurulan imanî ve amelî hususiyetler, Efendimiz s.a.v. tarafından tek bir kavram ile ifade edilmiştir. Sahabe’den Nevvâs b. Sem’ân r.a. anlatı yor: Rasulullah s.a.v. Efendimiz ile birlikte Medine’de bir sene ikamet ettim. Beni buraya hicret etmekten alıkoyan tek şey, O’na soru sorabilme imkanına sahip olmaktı. Bizden birisi Medine’ye hicret ettiği zaman (edep ve hayasından) Rasulullah s.a.v.’e bir şey soramazdı. Kendisine “birr” ve “ism”i sordum. Rasulullah s.a.v. şöyle buyurdu: “Birr, güzel ahlâktır. İsm ise, seni rahatsız eden, insanlar tarafından görülmesini arzu
etmediğin şeydir.” (Müslim, Tirmizî, Ahmed b. Hanbel…)

Demek oluyor ki, Kur’an’da zikredilen temel imanî ve amelî yükümlülükleri hakkıyla yerine getiren kimse “birr”e ulaşmış, yani “güzel ahlâk” sahibi olmuştur. Bu durum, ahlâk ile iman ve amel arasındaki kopmaz
ilişkiyi ortaya koyması bakımından son derece mühimdir.

Efendimiz s.a.v.’in “Muhakkak ki mümin, ahlâkının güzelliği sayesinde (gündüzleri nafile) oruç tutan (ve geceleri nafile) namaz kılan(lar)ın derecesine ulaşır.” (Muvatta, Ebu Davud, Ahmed b. Hanbel…) buyurmasındaki hikmet de, “Kıyamet günü müminin mizanında güzel ahlâktan daha ağır basacak bir amel yoktur.” (Ebu Davud, Tirmizî) hadisinde ifade buyurulan düşündürücü gerçek de ancak bu şekilde idrak edilebilir.

EFENDİMİZ’İN AHLÂKINI SORMAK

Hz. Aişe r.anha validemiz, Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz’in ahlâkı hakkında soru soran kişiye, “O’nun ahlâkı Kur’an’dı.” (Müslim, Ahmed b. Hanbel) karşılığını vermiştir.

Hemen herkesin haberdar olduğu bu rivayetin arka planı üzerinde kısaca durmanın faydalı olacağını düşünüyoruz.

İki nokta önemlidir. Birincisi, yukarıdaki sorunun Hz. Aişe r.anha validemize farklı zamanlarda birkaç kişi tarafından sorulduğu anlaşılıyor. Hz. Aişe r.anha validemize “Rasulullah s.a.v.’in ahlâkı nasıldı?” diye soran kişi, Efendimiz s.a.v.’in peygamberliğinden, hadislerinden, emir ve yasaklarından elbette haberdardır. Burada merak edilen ve bilinmek istenen, bir “peygamber” olarak değil, bir “insan” olarak Hz. Muhammed Mustafa s.a.v.’dir!

İkincisi de, sorunun muhatabı, Efendimiz s.a.v.’in en sevdiği eşi, Müminlerin Annesi Hz. Aişe r.anha’dır. Bir insanın en tabii hali aile ortamında, eşinden başka kimsenin bulunmadığı anlarda ortaya çıkar.
Dolayısıyla soru sahiplerinin, Efendimiz s.a.v.’in en yakın arkadaşları Hz. Ebu Bekr, Hz. Ömer, Hz. Osman (Allah hepsinden razı olsun) gibi ileri gelen sahabîleri, hatta damadı ve amcasının oğlu Hz. Ali r.a.
efendimizi değil de Hz. Aişe r.anha validemizi seçmiş olması son derece manidardır.

Buradan ortaya çıkan sonuç şudur: Cevabı aranan soru, “Efendimiz s.a.v.’in tabiatı nasıldı?” sorusu olmalı dır. O’nun, sevindiğinde, kederlendiğinde, neşeli ve kızgın anlarında nasıl davrandığını öğrenmek,
muhtelif olaylar karşısında ne tür tepkiler verdiğinden haberdar olmak, O’nu görme bahtiyarlığına erememiş olanların gözünde canlı bir Hz. Muhammed Mustafa s.a.v. portresi
oluşması bakımından elbette büyük bir öneme sahiptir.

“O’NUN AHLÂKI KUR’AN’DI” NE DEMEK?

Hz. Aişe r.anha validemizin bu cevabını açıklama mahiyetinde ulema şöyle demiştir: “O bu sözüyle, Kur’an’ın öğütlediği adaba riayeti, güzel huy ve tutumlarla ahlâklanmayı ve Kur’an’da yer alan emir ve yasaklara sıkı sıkıya uymayı kasdetmektedir.” (Kadı Iyâd, İkmâlu’l-Mu’lim bi Fevâidi Müslim, 3/94)

Bu cevabın son derece vukufiyetle verilmiş, isabetli bir cevap olduğunu şuradan anlıyoruz:

Validemiz r.anha, muhataplarından birisine yukarıdaki gibi özlü bir cevap vermekle yetinirken, bir başkasına, “Sen Kur’an okumuyor musun? Kur’an’da O’nun hakkında ‘Şüphesiz ki sen yüce bir ahlâk üzeresin.” (Kalem, 4) buyurulmuştur.” (Ahmed b. Hanbel, 6Ğ91) demiş, bir diğerine ise, “O’nun ahlâkı Kur’an’dı. Müminûn Suresi’ni okuyorsunuz değil mi? Oku!” demiş, muhatabı aşağıda meallerini zikredeceğimiz ayetleri
okuduktan sonra, “İşte O’nun ahlâkı bu idi” (Buharî, el-Edebü’l-Müfred, 99; Hâkim, el-Müstedrek, 2/392) karşılığını vermiştir.

Bu noktayı teyit eden bir diğer husus da, Hz. Aişe r.anha validemizin bir başkası tarafından sorulan aynı soruya verdiği şu cevaptır: “O’nun ahlâkı Kur’an’dı. O, Kur’an’da Allah Tealâ’nın gazap ettiğine gazap eder, razı olduğuna razı olurdu.” (Taberânî, el-Mu’cemu’l-Evsat, 1Ğ30; Beyhakî, Şu’abu’l-Îmân, 2/154.)

Bu hikmet dolu cevaplar ve ulemanın beyanları bize şunu ihtar ediyor: Efendimiz s.a.v.’in ahlâkını, huyunu, tavır ve davranışlarını, “kişiliğini” merak edenler Kur’an’a bakmalıdır. O, Kur’an’da yer alan emir, nehiy, teşvik ve yönlendirmelere harfiyen riayet eden, böylece Kur’an’ı şahsında en ideal tarzda temsil eden bir “kul peygamber” olarak ahlâkî erdemlerin zirve noktasında bulunuyordu.

Hz. Aişe r.anha validemizin yukarıdaki cevabı, Efendimiz s.a.v.’in şu tesbitiyle ilgi çekici biçimde örtüşmektedir:

Bir gün Efendimiz s.a.v., ashabına:

- “İslâm’ın kulplarından hangisi en sağlamdır?” diye sordu.

Sahabe:

- “Namaz” diye cevap verdi.

Efendimiz s.a.v.:

- “Namaz da iyidir; ama o değil.” buyurdu.

Sahabe:

- “Ramazan orucu.” dedi.

Efendimiz s.a.v.:

- “O da güzel, fakat o da değil.” buyurdu. Sahabe bu defa:

- “Cihad..” dedi. Ama Efendimiz s.a.v.’in aradığı cevap bu da değildi. Sonunda cevabı kendisi söyledi:

- “İmanın kulplarından en sağlamı, Allah için sevmen ve Allah için buğz etmendir.” buyurdu. (Ahmed b. Hanbel)

KUR’AN’I AHLÂK EDİNMEK

Hz. Aişe r.anha validemizin, Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz’in ahlâkını soran kişiye okuttuğu ayetler mealen şöyledir: “Gerçekten müminler kurtuluşa ermiştir. Onlar ki, namazlarında huşu içindedirler. Onlar
ki, faydasız işlerden ve boş sözlerden yüz çevirirler. Onlar ki, zekâtı verirler. Onlar ki, iffetlerini korurlar. Ancak eşlerine ve maliki olduklarına (cariyelere) karşı müstesna. Çünkü (bunlarla ilişkileri konusunda) kınanmazlar. Onlar ki, emanetlerine ve ahitlerine riayet ederler. Onlar ki namazları nı muhafaza ederler.” (Müminûn, 1-9)

Bunlar bir kimseye “ahlâklı” denebilmesi için onda bulunması gereken özelliklerin zikredildiği ayetlerden sadece bir kısmıdır. İlgili rivayette sadece bu ayetlerin zikredilmiş olmasına bakarak, “ahlâklı kimsede bulunması gereken özellikler bunlardan ibarettir” diye düşünmek yanıltıcı olur. Zira Validemiz’in farklı soru sahiplerine farklı açılımlar yaparak cevap verdiğini ve fakat hepsinde de Yüce Kitabımız’ın tamamına atıf yaptığını gözden kaçırmamak durumundayız.

O halde “ahlâklı...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın