Kongre; Sözlük anlamı olarak belli bir amaca ulaşmak isteyen kişilerin bir araya gelerek sorunları görüşmeleri ve hedefe varabilmek için kararlar almaları yolunda düzenledikleri toplantı demektir.
Kongreler sadece Türkler tarafından düzenlenmiş değildir.Ateşkes öncesi anlaşma devletlerince işgal edilen arap ülkelerinde suriyenin bağımsızlığı için toplanan Genel Suriye Kongresini örnek olarak göstermek mümkündür. Kurtuluş savaşı yıllarında kimi dernekler belli ufak bir yöreyi kurtarmak için kongreler toplarken (Balıkesir Kongresi) kimi dernekler ise büyük bir coğrafi bölgeyi kurtarmak için kongreler düzenlemişlerdir( Alaşehir Kongresi) üçüncü tür kongreler isi bütün ulusu içine alacak niteliktedir.(Sivas Kongresi)

ERZURUM KONGRESİNE KADAR GELİŞİM;
Amasya tamimine kadar ülkede 8 kongre toplanmıştı bunların biri dışında diğerleri yöresel nitelikteydi. Kars’ta 4 ardahan da 2 izmirde 1 kongre toplanmıştı. Tüm ulusu birleştirici tek kongre ise Göz Hekimi Esat Paşa’nın girişimiyle istanbulda toplanan Milli Kongre idi. Kongre yurdun savunulması için bütün ulusal güçlerin toparlanması, Osmanlı devletinin ulusal kurumuna alınması için çaba sarfedilmesi gibi amaçları gerçekleştirmek istiyordu. Tüm iyi niyetine karşın milli kongrenin ömrü az oldu.
Erzurum kongresi sırasında ise ünlü Balıkesir kongresi toplandı. 27 haziran 30 temmuz tarihleri arasında toplanan kongrede , yunan işgaline karşı cephelerin kurulması ve ulusal birliklerin oluşturulması kararları alındı. Ancak bu kongre yerel bir kongre idi.

ERZURUM KONGRESİ;
Yurdun çeşitli bölgelerinde yerel kongreler toplanırken Doğu Anadolu’da durum iyi değildi. Bölgede ciddi bir Ermeni işgali tehtidi vardı.Bu nedenle İstanbul’da kurulan Vilayet-i Şarkiye Müdafai Hukuki Milliye Cemiyeti etkinliğini Doğu Anadolu’ya kaydırmıştı. 13 nisan 1919’da İngilizlerin Kars’taki ulusal kuruluşu basarak kenti Ermenilere teslim etmeleri Erzurum’da da endişe yarattı bu arada Erzurum’daki 15.Kolordu Komutanlığı’na atanan Kazım Karabekir kente gelmiş ve ermeni tehlikesine karşı gizli çalışmalara başlamıştı. Aynı günlerde Mustafa Kemal, Samsun’a çıktı ve Havza’da kurtuluş için ilk önemli adımları attı.
Mustafa Kemal, Doğu Anadolu illerinin temsilcilerinden oluşan Erzurum Kongresine katılma kararı verdi. Bu kongrenin dört açıdan yararı olabilirdi.
A) Erzurum’daki 15.kolordunun yurttaki tek derli toplu güç olduğundan hareketle Kazım Karabekir Paşa’nın yardımıyla bütün yurda örnek olabilecek bir örgütlenme modeli kurabilirdi.
B) Erzurum ve bazı önemli doğu illeri henüz işgal edilmemişti. Bu nedenle burada kongre güven içinde toplanabilirdi.
C) bununla birlikte Erzurum, Ermeni tehdidi altındaydı ve bu nedenle halktan savunma için yardım sağlanabilirdi.
D) Erzurum kongresinin başarılı olması Sivas kongresini olumlu etkileyebilirdi.

Kongre öncesinde Mustafa Kemal ile İstanbul hükümeti ilişkileri;
Mustafa Kemal, Amasya’dan ayrılıp Erzurum’a doğru giderken Osmanlı Hükümeti’nin emriyle kendisini tutuklamaya gelen Elazığ Valisi Ali Galip’in komplosunu tehlikesizce atlattı.
Bu arada Damat Ferit, Paris Barış Konferansı’na çağrılmış ve burada hiç varlık gösteremeyerek aşağılanmıştı.
Mustafa kemal Erzurum’a geldikten kısa bir süre sonra 7/8 temmuz gecesi Osmanlı hükümeti tarafından görevden alındığına dair telgrafı aldı ve kendisi de hemen tüm resmi görevlerinden istifa ettiğini açıkladı. Artık Mustafa kemal normal bir vatandaştı. Bu durumda kazım Karabekir Paşa’nın, Mustafa Kemal’in kendisinin ve ordusunun emrinde olduğunu açıklaması Mustafa Kemal’i oldukça rahatlattı.
Bundan sonra Erzurum Kongresi çalışmalarına daha da hız verildi. Kongre 23 Temmuz 1919’da toplandı.
Kongre açılınca Mustafa Kemal oybirliği ile başkanlığına seçildi.
Mustafa Kemal ilk amacı bölgesel olan kongreye ulusal bir nitelik kazandırmak oldu. Bunun için ulusu temsil eden bir kurul oluşturulmasını bu kurul içinden çıkacak bir hükümet kurulmasını ve bu hükümetin istanbul’dan ayrı olduğunu söyleyerek üstü kapalı da olsa yeni bir devletin kurulacağını sezdirmek istiyordu.
Kongrede beliren görüş, özetle yurdun bütünlüğünü sağlamak için ulusal iradenin belirmesi gereklidir. Bu ulusal iradenin ve onun çevresinde toplanan ulusal güçlerin varlığı padişahlık ve halifelik makamını kurtaracaktır. Kongrede ayrıca bölgedeki azınlıkların tam bir güvenlik içinde olduğu sömürüye yol açmaması koşuluyla dış yardım alınabileceği karara bağlandı. En önemli kararlardan birisi ise doğudaki bütün derneklerin birleştirilmesi ve Şarki Anadolu Müdafai Hukuk Cemiyeti adı altında toplanmasıdır. Bu dernegin iş görebilmesi için heyeti temsiliye kuruldu ve başkanlığına Mustafa kemal getirildi.

Erzurum kongresinin sonuçları;
1-Kongreyle direniş hareketlerinin tek çatı altında toplanabileceği ve yurtseverlerin tek amaç etrafında toplanmalarının mümkün olduğu kamuoyuna ilk kez gösterildi.
2-Sivas kongresinin toplanması kolaylaştı.
3-Gelişmelerden rahatsız olan Damat Ferit ise Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey’in tutuklanarak istanbul’a gönderilmeleri emrini verdi.

ERZURUM’DAN SİVASA YENİ KONGRELER;

İkinci Balıkesir Kongresi; birinci Balıkesir kongresi 27 haziran 30 temmuz tarihleri arasında toplanmıştı. Yunan işgalinin yayılması üzerine Egeli yurtseverler 26-30 temmuz tarihleri arasında Balıkesir’de ikinci kongreyi topladılar. Yerel niteliği ağır basan kongre sonunda Ege’deki direniş büyük ölçüde örgütlendi ve Kuvayi Milliye birlikleri güçlendirildi.

Birinci Nazilli Kongresi; Yunanlılar Aydın’dan sonra 4 haziran 1919 da Nazilli’yi de işgal etmişlerdi. Nazilli’nin kurtarılması için Yörük Ali Efe ve Mehmet Efe komutasındaki Kuvayi Milliye birlikleri kurulmuştu. Ancak bu efeler arasında uyuşmazlık vardı bu uyumsuzluğu gidermek için Mustafa Kemal ve Celal Bayar görevlendirildi. Galip hoca takma adlı Celal Bey ve arkadaşları çabalarıyla Nazillili yurtseverleri henüz işgal edilmemiş olan Muğla’da bir kongre topladılar. Kongrede Osmanlı hükümetine yardımcı olmanın yanı sora Kuvayi Milliye birlikleri arasında uyum sağlanması konularında karar alındı bu kongre oldukça yerel niteliklidir.

Alaşehir Kongresi; Egeli yurtseverlerin girişimleriyle ulaşım açısından elverişli olan Alaşehir’de 16-25 Ağustos tarihleri arasında bir kongre düzenlendi. Kongrede Nazilli ve Erzurum kongrelerinin sonuçları görüşüldü kongrede alınan karara göre yunanlılar en büyük düşmandı ve onlarla mücadele edilmeliydi ancak Yunanlıları kovmak için anlaşma devletleriyle görüşmeler yapılabileceği doğrultusunda garip bir karar alındı. Alaşehir kongresi sırasında 18 ağustos’ta Muğla’da bir başka toplantı daha yapıldı. Bu kısa kongrede yerel kuvayi milliyenin güçlendirilmesi kararlaştırıldı.

SİVAS KONGRESİ;
Erzurum kongresinin toplanmasını önleyemeyen Damat Ferit bu kez Sivas Kongresi çalışmalarını önlemek için uğraşmaya başladı. Kongrenin önlenmesini iki esas noktaya dayandıran bir taktik kullandı.
1- Mustafa Kemal ve arkadaşları ittihatçı olduğu yolunda söylentiler çıkarmak,
2- İngiltere ile anlaşarak Yunanlıların makul bir çizgide durmasını sağlamaktır.
Yunanların ilerlemesinin yurttaki direnişi arttırdığını bilen Damat Ferit, İngiliz Generali Milne’nin adı ile alınan bir hat üzerinde (Ayvalık-Akmaz-Gölmarmara-Aydın-Selçuk hattı) Yunan ordularının bir süre bekletilmesini sağladı. Amacı savaştan bıkmış insanları kendi etrafına çekerek Mustafa Kemal’in eylemini önlemekti.
Sivas kongresi hazırlık aşamasında şiddetli direnmelerle karşılaştı. Bu direnmeleri şöyle özetlemek mümkündür. Bazı kimseler Damat Ferit gibi düşünüyorlardı. Onlara göre kongrenin toplanması anlaşma devletlerinin iyice olumsuz tutum içine girmelerine neden olabilirdi. Büyük bir karamsarlık içinde bulunan bazı yurtseverler ise kongrenin yarar sağlamayacağına inanıyorlardı. Ayrıca korku ve endişe duyuyorlardı. Bazı kişiler ise girişimi Alaşehir’de olduğu gibi yerel bir hareket olarak görüyorlardı. Bir başka zorluk ise seçilen bazı kişilerin istanbul’a bağlı yöneticiler tarafından gönderilmemesiydi.
Tüm bu güçlüklere karşın Sivas kongresi 4 eylül 1919 da toplandı kongreye engellemeler yüzünden ancak 31 kişi katıldı. Alınan kararlar----- daha ilk gün Mustafa kemal başkan seçilememesi için kulis faaliyetlerine başlayan bir gurubun bulunmasına karşılık Mustafa Kemal bu faaliyetleri boşa çıkardı. Ve başkan seçildi bir diğer sorun Amerikan Mandası isteyenlerin ortaya çıkmasıydı. Manda; bir ulusun bir başka devlet tarafından yöneltilmesi anlamına geliyordu. Sivas kongresinde amerikan mandası isteyenler arasında Rafet Bey, İsmail Hami (Danişment) ve Halide Edip gibi aydınların bulunması ilginçti. Mustafa Kemal ve arkadaşları manda düşüncesiyle sonuna kadar mücadele ettiler. Sonunda Amerikan senatosuna bir mektup gönderilmesi kararlaştırıldı ve sonuçta manda reddedildi. 11 eylül’de sona eren kongrede alınan kararları şöyle özetleyebiliriz.
SİVAS KONGRESİNDE ALINAN KARARLAR
--- Yurtta dağınık bir şekilde faliyet gösteren dernekler Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti adı altında birliştirildi.
--- Bu cemiyetin kuruluş ve bağımsızlık için var gücüyle çalışması bir başka devletin güdümüne girilmemesi ve Türklerin yaşadığı yerlerin terk edilmemesi kararlaştırıldı.(Manda ve himayenin Kesinlikle Reddi)
--- Damat Ferit hükümetinin düşürülmesi ve yeni yurtsever bir hükümetin kurulması için çaba sarfedilmesi kabul edildi.
--- Osmanlı parlementosunun yeniden toplanması için çalışmalar yapılması kararlaştırıldı.
--- Mustafa kemal Sivas kongresini bir kurucu meclis gibi çalıştırmak istemişse de yeni devlet kurma fikrine henüz hazır olmayan en yakın arkadaşları bile buna karşı çıkmıştı. Bununla birlikte kongrede alınan kararları uygulamak için Heyeti Temsiliye seçildi ve başkanlığına Mustafa Kemal getirildi.

Sivas Kongresinin Sonuçları;
Her şeyden önce yurtta birbirinden habersiz ve dağınık bir şekilde mücadele veren örgütler birleşterildi.
Manda düşüncesinden kesinlikle vazgeçildi. Damat Ferit ile kesinlikle mücadele etme ve padişah üzerinde meclisi mebusanın toplanması için baskıda bulunma kararı alınmıştı. Sonuçta damat Ferit baskılara dayanamayarak 1 ekim 1919 da istifa etti yerine dürüst ve yurtsever bir asker olan Ali Rıza Paşa sadrazam oldu. Damat feritin istifası Anadolu hareketi açısından siyasi bir zaferdir.

SİVAS’TAN SONRA TOPLANAN KONGRELER;
Sivas’tan sonra toplanan kongrelerin hepsi Batı Anadolu ve Trakya da çalışmıştı. Balıkesir kongresinin Sivas Kongresi kararlarını kabul etmeme eğilimi üzerine Heyeti Temsiliye başkanı M.Kemal’in duruma müdahalesi ile üçüncü ve dördüncü kongreden sonra Anadolu ve Rumeli müdafai hukuk cemiyetine katılma kararı alındı. Bu kararın alınmasında Hacım Muhittin (Çarıklı) Beyin önemli katkıları oldu. Bu arada ikinci ve üçüncü nazilli kongreleri toplandı. Ancak üçüncü kongrede Anadolu ve Rumeli müdafai hukuk cemiyeti ile ilişki kurulması kararlaştırıldı. En olumlu toplantı Muğla’da yapıldı Muğlalı yurtseverler Sivas için Muğla kongresini toplayarak yurttaki direnişin bir bütün olduğunu kabul ettiler. Doğu trakyaya gelince, buradaki yurtseverler hiçbir zorluk çıkarmadan Sivas kongresinin sona ermesinden hemen sonra Heyeti Temsiliye kararlarına uymayı kabul etmişlerdir.

KUVAYİ MİLLİYE; Düzenli Ordunun yetersizliği, hatta yokluğu karşısında yerel halkın silahlanarak kurdukları direniş birliklerine kuvayi milliye denilmiştir. Kurtuluş savaşında ilk kuvayi milliye birliğinin İzmir’i işgali üzerine 19 mayıs 1919 da Alaşahir’de kurulmasının kararlaştırıldığı ileri sürülür. Bu birlikler sayesinde Yunan kuvvetlerine önemli kayıplar verdirilmişti. Mustafa kemal ise bu birliklerin elden geldiğince denetim altına alınması için çaba sarfetmiştir. Erzurum kongresinde Kuvayi Milliye’yi güçlendirmenin esas olduğu kararı alınmış ve dağınıklıktan kurtulmasına çalışılmıştır. Sivas kongresinin devam ettiği günlürde Kuvayi Milliye birliklerine çeki düzen verilmesi için Ali Fuat Paşa Batı Anadolu’daki Kuvayi Milliye birliklerinin komutanı olarak atanmıştı. Ali Fuat Paşa ve onun görevlendirdiği Rafet Paşa sayesinde Batı Anadolu’da düşmana zarar veren bir Kuvayi Milliye ortaya çıktı. Güney Anadolu’da ise direniş daha şiddetliydi. Fransızlar; Urfa, Maraş ve Antep’i İngilizlerden devralarak bölgedeki varlıklarını güçlendirmişlerdi. Bu durumda bölge halkı da Fransızlara karşı şiddetli bir direniş göstermeye başladı. Kurtuluş Savaşı’nın en güçlü milis birlikleri Güneydoğu’da ortaya çıktı. Güneydoğu Kuvayi Milliyesi ile Batı Anadolu’dakiler arasında şu fark vardı. Güneydoğu halkı birliklere topyekün katılmış ve Fransızlara karşı durmuşlardı. Heyeti temsileyenin otoritesini benimsedikleri için bölgeye seçme subaylar gönderilmiş ve direnişe güç verilmiştir.
Kuvayi Milliyeye Karşı Tepkiler; Kuvayi milliyenin başarıları anlaşma devletlerini rahatsız etti ve sert önlemleri gündeme getirdi. Öncelikle Damat Ferit hükümeti Muğla ve civarında sıkı yönetim ilan etti ve Kuvayi Milliyeciliği yasakladı. Kısa bir süre sonra da İtalyanlar şehri işgal ettiler. Yine Damat Ferit in kışkırtmalarıyla Konya’nın Bozkır ilçesinde heyeti temsiliyeye karşı ayaklanmalar çıktı. Bu ayaklanmalar biter bitmez Damat Ferit ve İngilizler tarafından silahlandırılan Aznavur adlı eski bir asker ayaklanmalarla Kuvayi Milliye hareketine karşı Bursa – Balıkesir yöresinde dehşet saçtı. Ayaklanmalar bastırıldı. Ancak Anzavur yakalanamadı. Yine izmit’ten Bolu’ya iç Anadolu’dan Midyat’a kadar uzanan bölgelerde zaman zaman Kuvayi Milliye’ye karşı hareketler gözlendi.

HATIRLATMALAR;
Mustafa Kemal hangi olay öncesinde tüm resmi görevlerinden istifa etti? Erzurum Kongresi öncesinde./
Kurtuluş savaşında yurtta dagınık olan direnme örgütleri hangi olayla birlişmişlerdir? Sivas Kongresi nde Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti adı altında tek çatı altında birleştirildi.
Ege’de Kuvayi Milliye’nin örgütlenmesine büyük katkı sağlayan Hacı Muhittin Bey hangi kongrede Anadolu ve Rumeli müdafai hukuk cemiyetine katılma kararı alınmasında etkili olmuştur? Balıkesir Kongresi
Sivas kongresi sürerken Batı Anadolu’daki Kuvayi Milliye birliklerine komutan olarak atanan kimdir? Ali Fuat Paşa’dır.
Kuvayi Milliye’ye karşı Damat Ferit’in kışkırtmasıyla çıkan ayaklanma Anzavur Ayaklanması’dır.
Ünlü Göz Hekimi Esat Bey’in girişimleriyle toplanan kongre Milli Kongredir.
Sivas kongresi hem katılanlar açısından hemde toplanış amacı açısından ulusal nitelik taşır.
Manda ve himaye tam anlamıyla Sivas kongresinde reddedilmiştir.
Önce İngilizlerin daha sonra Fransızlara devrettikleri üç yerleşim yeri Urfa, Maraş, Antep
Erzurum kongresi sürerken batı anadoluda Balıkesir kongresi düzenlendi.
29 kasım 1918’de istanbulda kurulan Milli Kongrenin amacı Anadolu’da yeni bir hükümetin kurulmasının sağlanmasıdır.
Yunanlıların yurtan kovabilmek için diger Anlaşma devletleri ile görüşmeler yapılabileceği kararı Alaşehir kongresinde alınmıştır.
Sivas kongresi sonrası Damat Ferit’in sadrazamlıktan alınmasından sonra yerine Ali Rıza Paşa sadrazam olarak atanmıştır.
Birinci dünya savaşı sırasındaki Suriye ve Filistin cephesindeki ordu yıldırım ordularıdır.
Ahmet İzzet Paşa’nın yerine sadrazam olan Tevfik Paşa döneminde mebusan meclisi fesedildi.
Yurtsever subayların kurduğu gizli komitalar İslam ihtilali komitasıdır.
İşgallere karşı kurulan tepki dernekleri Trakya-paşaeli müdafai heyeti osmaniyesi , vilayeti şarki … , İzmir müdafai hukuki.. , reddi ilhak cemiyeti
Yunan birliklerine karşı ilk savunma Ayvalık’ta oldu.
Havza’da Mustafa Kemal İzmir’in işgalinin protesto edilmesini istemiştir.
Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı sırasında düzenli ordu kuruluncaya kadar Kuvayi Milliye’den yararlanmıştır.
Mustafa Kemal, Samsun’a çıktıktan sonra ilk adım olarak direniş örgütlerini tek çatı altında toplamayı amaçlamıştır.
Amasya tamiminde yer alanlar: Vatanın bütünlüğü ulusun bagımsızlığı tehlikededir, İstanbul hükümeti sorumluluğunu yerine getirememektedir, ulusun bağımsızlığını gene ulusun azim ve kararı kurtaracaktır, Sivas’ta ulusal bir kurul toplanacaktır.
Amasya tamimi bir ihtilal bildirisi niteliğindedir.

Belirli bir amaca ulaşmak isteyen kişilerin bir araya gelerek sorunları görüşmeleri ve hedefe varabilmek için kararlar almaları yoluyla düzenlenen toplantıya kongre denir.
Mondros sonrası direniş amacıyla toplanan ilk kongre Kars İslam Şurası
Milli kongre’yi Esat Paşa kurmuştur. Amacı anadoluda yeni bir hükümetin kurulmasının sağlanmasıdır.
Erzurum kongresinde direniş hareketlerinin tek çatı altında birleşebileceği kanıtlanmıştır ancak bu direniş örgütleri Sivas kongresinde tek çatı altında birleştirilmiştir.
Sivas kongresinde amerikan mandası isteyenler Wilson ilkelerine güveniyorlardı.
Mustafa Kemal’e karşı ilk muhalefet Sivas kongresinde çıkmıştır.
Mustafa kemal Sivas kongresini kurucu bir meclis gibi çalıştırmak istemesi yeni bir devletin temellerini atmayı amaçlamıştı.
Sivas kongresinde alınan kararları uygulamak için Heyeti Temsiliye oluşturulmuştur.
Sivas kongresi öncesi toplanan kongrelerin hepsi Batı Anadolu ve Trakya’da toplanmıştır.
Anzavur Ayaklanması Kuvayi Milliye hareketini yok etmek için yapılmıştır.