Yahudilik ve gelenekleri

Üçüncü bölüm

YAHUDİLİK VE GELENEKLERİ

A) Taharet:

Tevrattaki ifadelerden, Yahudiler'in ibadetleri yerine getirmek için islâm'daki abdeste benzer uygulamalara sahip oldukları anlaşılmaktadır.[425] Bu husus, su ile ellerin ve ayakların yıkanmasını da içine almaktaydı. Talmud'da su bulunmadığı zaman kum kullanılmasına cevaz verildiğinden bahsedilmektedir. Bu da islâm' daki teyemmümü hatırlatmaktadır.[426] Yine Yahudiler yemeklerden önce elleri yıkayarak, temizliğe riayet etmekteydiler.[427] Ayrıca, cünüplük, hayız, lohusahk, özür ve murdarlık hallerinden ötürü guslediyorlardı. Lohusahk müddetince kadınlar murdar sayılmış ve kutsal kabul edilen şeylere dokunmaları yasaklanmıştı. Tevrat'a göre erkek çocuk doğuran kadm yedi gün murdar olmakta, otuz üç gün de lohusalık müddeti sürmekteydi. Kız çocuk doğuran kadın ise, iki hafta murdar olmakta ve altmış günde Lohusahk müddeti sürmekteydi.[428]

Yahudilerde hayız halindeki kadın murdar sayılmaktaydı. Bu sebeple hayızlı kadının dokunduğu her şey murdar sayılmaktaydı. Hayızlı kadına veya onun dokunduğu şeylere temas eden kimse de murdar sayıldığı için, kendisini ve elbiselerini yıkamak zorundaydı. Bu kişinin murdarlığı akşama kadar devam etmekteydi. Kadının hayız müddeti yedi gün kabul edilmişti. Hayızlı kadınla yatan kimse de, kadın gibi yedi gün murdar olmakta, dokunduğu her şey murdar sayılmaktaydı.[429] Hz. Peygamberin zamanında Medine ve civarında yaşayan yahudiler, Tevrâtm bu hükmünden dolayı hayızlı kadınlarıyla bir arada bulunmuyorlar, onlarla birlikte yemek yemiyorlar, hayızlı kadınlarını evlerinden çıkarıyorlardı.[430] Yahudilik'te erkek olsun, kadın olsun özürlü olanlar murdar sayılmaktaydı. Bu durumdaki kadın ve erkeğin kullandığı eşyalar ve dokundukları şahıslar murdar kabul ediliyordu. Özürlü kimseye dokunan şahsın elbisesini ve bedenini yıkaması gerekmekteydi. Murdarlığı ise akşama kadar sürüyordu. Tevrat, özürlü kadın ile hayızlı kadın arasında fark gözetmiyordu.[431] Ayrıca elbiselerine idrar bulaşmasından da şiddetle sakınıyorlardı. Onlardan herhangi birisinin elbisesine idrar bulaşsa, idrar bulaşan bu kısmı makasla kesecek derecede titizlik gösteriyorlardı.[432]

Yahudiler, cünüblükten dolayı da yıkanıyorlardı. Yıkandıktan sonra murdarlıkları akşama kadar devam etmekteydi. Tevrat meni bulaşan elbiselerin de yıkanmasını emretmişti. Cünüblükten dolayı murdar olan bir kimse mukaddes şeylerden yiyemezdi. Ekmek de mukaddes şeylerden sayılmaktaydı.[433]

Murdarlık ise; hayız, nifaz, özür, cünüblük hallerinden birine sahip olan kadın veya erkeğe, murdar sayılan bir hayvana dokunmaktan meydana gelirdi. Böyle kimselerin, bedenlerini ve elbiselerini yıkamaları gerekirdi. Murdarlıkları ise akşama kadar sürerdi. Bu kimseler de mukaddes şeylerden yiyemezlerdi.[434] Kendisine veya leşine dokunulduğu zaman murdar olunan hayvanlar ise şunlardı: Çatal tırnaklı olmayan, geviş getirmeyen hayvanlarla, dört ayaklılardan pençesi üzerinde yürüyen hayvanlar, gelincik, fare, bukalemun bunların içine dahildir.[435] Eti yenilebilen hayvanların leşinden yiyen, leşini taşıyan kimseler de murdar sayılıyordu.[436] Ayrıca zorunlu haller dışında da gusletmek iyi bir davranış sayılıyordu.[437]

B) Günlük Ve Haftalık İbadetler:

Yahudiler, ibadetlerine niyet ederek (Kavvana) başlıyorlardı.[438] İbadetlerde ise özel kıyafetler giymekteydiler. Sabah ibadetinde Tallit denilen bir örtü örtünürler, diğer vakitlerde ise, Tzizith (Saçaklı) denilen bir dış elbise giymektedüer. Ayrıca sabah ibadeti esnasında iki tane dua kayışı bağlarlar ve bu kayışlara Tefîllin denilen hamayıllar asarlardı. Bunların içinde Tevrat'tan bazı bölümler bulunurdu.[439] îbadet esnasında erkekler ve kadınlar başlarım örterlerdi.

Günde beş kere ibadet yapılmaktaydı. Bunlar Şaharit (sabah), Musaf (öğle), Minha (ikindi), Neilat Şerarim (akşam üstü) ve Maarib (Akşam) ibadetleriydi. Aslında Yahudilik'te tayin edilmiş üç ibadet vakti vardı. Bunlar, sabah, öğleden sonra ve akşamdı. Sabah ibadeti şafağın sökmesinden günün üçte bir vakti girinceye kadar, öğleden sonraki ibadet, güneşin batmasından biraz önceye kadar, Akşam ibadeti, akşam karanlığının biraz öncesinden şafağın sökmesine kadar ezberden okunarak yapılırdı.[440] Babil dönüşü Şaharit, Musaf, Minha ve Neilat Şerarim olarak, dört vakitte ibadet edilmeye başlanmış, sonraları Musaf yalnız Sebt ve Bayram günlerinde, Neiîat ise yalnız Keffaret Bayramında yapılır olmuştur. Maarib adı verilen ve akşam evde yapılan bir ibadet de bunlara eklenmiştir.[441] Talmudda ise Şaharit'in Hz. ibrahim'den, Min-ha'nın Hz. Ishak'dan Maarib'in de Hz. Yakub'dan kaldığı zikredilmiştir.[442]

Yahudilik'de günlük ibadetin özü dua ve niyazdan ibaretti. Günlük ibadette, namazdaki gibi kıyam (Amidah), rüku (Keria), secde bulunurdu. Sesli ve sessiz olarak dualar okunurdu. Dualarda Allah'ın senası ve şükrü, ihtiyaçlar için yalvarış ve îsrailoğulla-rı'mn yeniden ihtişamına kavuşması için yapılan yakarışlar yer alırdı.[443] Dini metinler haham tarafından makamla okunurdu. Bu duaların çoğu îbranice idi.[444] Toplu ibadetler Havralarda yapılır ve hahamlar tarafından idare edilirdi. Cemaatla ibadet edebilmek için en az on erkek bulunması (Minyan) gerekirdi. Erkek sayılabil-mek için ise Bar Misva olmak (on üç yaşını geçmiş olmak) icabe-derdi.[445] Yahudiler, ibadet esnasında Kudüs'e dönerlerdi.[446] Yahu-dilerde haftalık ibadet ise, Tevrat'ın emri gereğince Sebt (Cumartesi) günü yapılırdı. Tevrat'a göre, Yahova dünyayı altı günde yaratmış ve yedinci günde istirahat etmişti. Bunun için Sebt günü hiçbir şey yapmayarak ibadet edilmelidir.[447] Yahudiler Sebt gününe Cum'a'dan hazırlanırlardı. Sebt günü Cuma akşamı başlardı. Bu sebeple Cuma akşamı Havraya gitmek zorundaydılar. Sebt Günü yemek pişirmeleri de yasak olduğu için,[448] yiyecek ve ihtiyaçlarını Cuma'dan hazırlarlardı.[449]

C) Bayramlar:

Kaynağını Tevrat'tan ve eski çağlardan alan, özel Yahudi takvimine göre düzenlenen bayram ve törenleri vardı. Israiloğulları, 1 ve 2. tapmaklarının yıkılışı dolayısıyla Ab (Temmuz-Ağustos) ayının 10. gününü Milli Yas Günü ilan etmişlerdi. Bu gün, Ab ayının 9. günü güneşin batmasıyla başlar, ertesi gün gece gökte üç yıldız görününceye kadar devam ederdi. Bu süre içinde yiyip içmezler, Yeremya Kitabı'ndan ağıtlar okunurdu. Havralarda ise Eyüb Kitabı okunurdu. Bu tarihten üç hafta evvelinden itibaren oruç tutulur, bu süre zarfında düğün dernek, eğlence yapılmaz, son dokuz günde et yenilmez, şarap içilmezdi.[450] Tişrî ayının birinde ise Roş Ha Şana adlı Yeni Yıl Bayramı kutlanırdı. Bu gün, on keffaret gününün de birincisi sayılırdı. Dünyanın bu günde yaratıldığına inanılır, dua edilir, ailecek Havraya gidilirdi. Bala batırılmış ekmek gibi tatlı tatlı şeyler yenilir, Öğleyin yıkanılıp Tevrat okunurdu.[451]

Tışri ayının onuncu günü ise Yom Kippur denilen Büyük Keffaret Bayramı kutlanırdı. Yom Kippur günü oruç tutulur, arefe günü havraya gidilir, ölülerin ruhları için mum yakılırdı. Gün boyunca havrada ayin yapılır, I. Krallar Bölümünden parçalar okunarak oruç gününe son verilirdi. Yahudilerin altın buzağıya tapmaları, bu sebeple Allah'ın gazabına uğramaları ve bu suçtan bağışlanmaları sebebiyle kutlanmaktaydı.[452]

Purim Bayramı ise, Adar ayının 14. günü kutlanmaktaydı. Bu bayram, Ester adlı bir yahudi kızının, yahudileri iranlıların katliamından kurtarması dolayısıyla kutlanmaktaydı. Bu günde Kitab-ı Mukaddes'in Ester bölümü okunur, şölenler düzenlenir, yoksullara bağışta bulunulurdu. [453]Pessah (Hamursuz) bayramı ise Abib (Nisan 19) ayında başlar ve bir hafta sürerdi. Bu bayramda mayalı ekmek yenilmez, "Fısıh" adıyla anılan bir kurban kesilip eti sabaha kalmadan yenilirdi.[454] Hz. Peygamber Medine'ye hicret ettiği zaman, bir gün yahudilerin giyinip süslendiklerini ve oruç tutup bayram yaptıklarını görmüş ve bugünün ne olduğunu sormuştu. Yahudiler de "Bugün, Allah'ın Musa'yı ve kavmini Fi-ravun'dan kurtardığı büyük gündür" diye cevap vermişlerdi.[455] Asr-ı Saadette yahudilerin Medine ve civarında kutladıkları bugünün, îsrailoğulları'nın Mısır'dan çıkışları dolayısıyla düzenlenen Pessah (Hamursuz) Bayramı olduğu onlaşılmaktadır.[456]

Yahudilerin kutladığı diğer bir bayram, Kisler ayının 25. günü başlayıp bir hafta süren Hanukka Bayramı'ydı. Yeruşalim Tapmağı'mn onarılması hatırasına yalnız evlerde kutlanılır, sekiz kollu Hanukka şamdanı yakılan mumlarla dolardı.[457] Sukkoth (Çardak) Bayramı ise Yom Kippur'dan sonar Tişrî ayının löinde kutlanırdı. Bu bayramı kutlamak için gölgelik mahiyetinde çardaklar hazırlanırdı. Bayram 7 gün sürer, ilahiler, Mezmurlar okunurdu. Yemekler bu çardaklarda yenir, bu bir ibadet sayılırdı. Çardaklar îsrailoğulları'nın çölü geçişlerinde Tann'nm kendileriyle beraber olduğunu simgelerdi. Ayrıca Hz. Musa'ya on emrin verildiği gün olan Şavvot (Gül) Bayramı da kutlanırdı. Bu bayram Pessah'tan elli gün sonra yapılmaktaydı.[458]

D) Yağmur Duası:

Yahudilerde de Yağmur duasına çakma geleneği vardı. Kur'ân-ı Kerim Hz. Musa'nın Yağmur duasına çıktığından bahsetmektedir.[459] Kitab-ı Mukaddes...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın