Nazar değmesi

C- Nazar Değmesi

"Nazar", Arapça'da bakış demektir. Türkçe'de de aynı manada kullanılır. Bu umumi manasının dışında, yaygın bir inanışı dile getiren terim olarak "Nazar değmesi", az çok herkeste bulunan, belli özellikteki kimselerde daha fazla bulunduğuna inanılan ve böyle kimselerin bakışlarından fırlayan zarar verici, çarpıcı ve öldürücü güç anlamındadır.[358]

1- Cahiliyede Nazar Değmesi

Câhiliye Arapları arasında "Nazar Değmesi" son derece yaygın bir inanıştı. Nazarının değmesi konusunda bazı kimseler çok mahir idiler. Bilhassa Benî Esed içinde bu özellikteki insanlar çoktu. Hatta onlardan biri, semiz bir deve veya yağlı bir sığır gördüğü zaman, cariyesine: "Ey cariye, evden ölçeği ve paralan al, şu hayvanın etinden bize et getir"der. (o sırada) Hayvana nazar değer. Cariye, efendisinin dediklerini evden alıp ayrılmadan hayvan, yere düşer, boğazlanır. Cariye de onun etinden satın alır, getirirdi.[359] Câhiliye Arapları, bir kimse hasedlikle ve düşmanlıkla birine bakınca, o, bu bakış sebebiyle hasta olurdu. Onlar bunun için: "Falana nazar değdi" derlerdi.[360]

Rivayete göre Araplardan bir kimse, iki veya üç gün yemek yemez, aç kalır. Sonra çadırının perdesini kaldırır, beklerdi. Oradan bir deve veya bir koyun geçerken görürse: "Bu gün bu deveden daha güzel bir deve görmedim" derdi. Böyle dediği hayvan, bir kaç adım atar ve hemen düşer ölürdü.[361] Bir Arap şairi şöyle der:[362]

"Bir (toplantı) mahal(linde) karşılayınca karşılıklı nazar ederek bakışınca, basılan yer ayaklarının altında'n kayıverir."

Ibn Abbas, bir topluluğa uğrayınca bakışlarıyla kendisini tehdid edenler için şu şiiri söylemiştir:[363]

"(Onlar) bana kızarmış gözlerle, keçinin kasabın (elindeki) bıçağına baktığı gibi bana keçi bakışıyla baktılar (yani korkak ve ürkek şekilde..)"

Bunlardan açıkça anlıyoruz ki, "Nazar Değmesi", Câhiliye Araplarımn çok yakından ilgilendikleri ve tesirinden korktukları, öldürücü ve çarpıcı bir güçtür. Odlar bunu sadece bilmekle kalmıyorlar, onun etkisinden korunmak için de bir takım tedbirlere başvuruyorlardı. Bunların başında "Temâim" adı verilen[364] nazarlıklar geliyordu.[365] Ayrıca nazarı dokunan kimseye bir kap içinde ellerini, ayaklarım ve izannın altını yıkamasını söylerler, o da yıkar, bu yıkantı suyu, nazara uğrayan kimsenin üzerine dökerek, böylece nazardan kurtulunulacağma inanıyorlardı.[366]

Nazar değmesi inancı hemen bütün ülkelerde, kendine has özellikler içinde görülmektedir. Dün olduğu gibi, bu gün hala Avrupa'da özellikle İtalya'da, Balkanlar'da ve Rusya'da rastlanmaktadır.[367] Hatta Schyvab'larda (Güney Almanya) çocukların alınlarına, nazar değmesin diye insan pisliği sürüldüğü kaydedilmektedir.[368]

Ülkemizde de, her bölgede nazar inana yaygındır. Gök mavisi rengindeki gözün bakışının değmesi ihtimalinin daha büyük olduğunu inanırlır. Bunun içinde gök mavisi şeylerle nazar değmesinden korunulacağı düşünüldüğünden, mavi boncuğa Önem verilir. Mavi boncuk, nazarlık olarak kullanılır. Bundan başka ülkemizde nazar değmesinden korunmak için, yeşil kahve tanesi, eski para, kurşun, çitlenbik kabuğu ve at nalı gibi şeyler de nazarlık olarak kullanılır. Bu nazarlıklar, kullanıldıkları yere göre değişik şekillerde asılır ve dikilir. Mesela, çocukların omuzlarına dikilir, hayvanların alınlarına yahut boyunlarına asılır, evlerin veya binaların giriş kapılarına konur. Yine ülkemizde nazardan korunma adetleri arasında sıkça görüleni, nazar uğrayana kurşun dökülmesi, başının üstünden dua ile çevrilmiş tuzun ateşe atılarak patlatılması, üzerlik otunun yakılarak dumanıyla tütsülenmesi gelir. Bunlar yapılırken, kendilerine has özel tekerlemeleri de unutulmaz. Şöyle ki: Tuz patlatılırken: "Nazara bozarar Nazar edenin iki gözü bozara" denir. Üzerlik otu tütsülenirken de: "Elemtere fiş/ Kem gözlere Şiş, Üzerlik otu çatlasın? Nazar eden patlasın"[369]

Bazı yörelerde nazar değmesinden korumak için, nazarından korkulan kişi, çocuğu gördükten sonra, hemen çocuğun yüzü yıkanır, elbiseleri değiştirilir. Hatta dışarı giderken çocuğa siyah lekeler sürülür.[370]

2) Hadislerde Nazar Değmesi

Nazar değmesi olayına Rur'an-ı Kerim işaret etmektedir: "O inkar edenler, zikri (Kur anı) işittikleri zaman, neredeyse seni gözleriyle devireceklerdi....."[371] Ayetten de anlaşılacağı gibi, müşrikler, Hz. Peygambere nazar etme yoluyla zarar vermek istemişlerdi. Fakat Cenab-ı Hak Nebisini korumuştu.

Hadislerde ise, Nazar değmesi bir vakıa olarak anlatılmış ve onun, Hak (gerçek) olduğu belirtilmiştir.[372] Konuyla ilgili hadislerden bazı örnekler görelim:

"Nazar değmesi Haktır. Eğer kaderin önüne geçen bir şey olsaydı, onun önüne Nazar değmesi geçerdi."[373]

"Nazar, kişiyi kabre, deveyi tencereye sokar."[374]

"Nazar değmesi Haktır. Eğer onun önüne geçen bir şey olsa idi, Nazar değmesi geçerdi. Sizden yıkanmanız istendiğinde yıkanınız."112

Son hadiste geçen "Yıkanmanız istendiğinde yıkanınız" sözünden maksad, yukarıda zikrettiğimiz, Câhiliye Arapları arasında uygulanan ve kendisine "Nazar abdesti" de denilen bir çeşit, Nazardan korunma âdetidir. Sünnetin de" kabul ettiği anlaşılan bu adetin, nasıl yapıldığı hakkında değişik rivayetler vardır.Bu rivayetlerden biri şöyledir: "Bir kap içinde su doldurulur. Kap yere konmaz, ondan nazarı değen kimse bir avuç alarak mazmaza yapar ve suyu yine kabın içine püskürtür. Sonra aynı sudan alarak yüzünü yıkar. Sonra sol eliyle su alır, sağ elini; sağ eliyle su alarak, sol elini yıkar. Dirsekleriyle topuklarım yıkamaz, sonra bu şekilde sağ ayağım sol ayağım yıkar. Sonra gömleğinin iç tarafını (altını) yıkar. Böylece yıkama işini bitirir. Yıkantı suyu, nazara uğrayan kimsenin arkasından döker.[375]

Bununla beraber, nazarı değen kimsenin bu şekilde abdest almaya mecbur edilip edilmeyeceği hakkında ihtilaf edilmiştir. Bazıları: Bir kimsenin nazarı değdiği anlaşılırsa, ondan korunmak icap eder. O yerin halkı, onun nazarından korunmalıdır.[376] şeklinde görüş ileri sürmüşlerdir. Hatta "Onun evine kapanmasını temin etmeli, fakirse yetecek rızık vermeli" tarzında yorumlar yapılmıştır. Fakat, nazardan korunmanın en mâkul ve uygun olanı, bu konudaki me'sûr duaları okumaktır.[377] Bu duaların okunması, Hz. Peygamber tarafından bizzat istenmiş,[378] ve öğretilmiştir.[379]

Öğretilen ve okunması tavsiye edeline bu dualar, Allah'ın varlığını, birliğini yani Tevhidi içeren ve ancak O'na sığınmayı anlatan metinlerdir. Yoksa Câhiliye Araplarmm yaptığı gibi, bir takım "temâim ve nazarlıklarla, Kâhinlerin, Arrafların, Afsuncuların, Sihirle uğraşanların, Cinlerle irtibat halinde olduklarını iddia edenlerin okudukları tekerlemeler değildir. Çünkü sünnetin koyduğu her şey, Tevhid'i korumaya daima özen göstermiştir.

Nazar değmesi inancı, hemen her millette görüldüğünden, kendine has karakter ve yorumlarıyla, yeni şekillere bürünmüş olarak ortaya çıktığından, menşeinin hangi toplum olduğunu tes-bit etmek oldukça zordur. Ancak psikolojik temelleri olduğu muhakkaktır. Hatta şöyle de denilebilir: Belli bazı renklere karşı hassas olan kimselerin, o renge sahip gözleri olan kimselerin bakışlarının etkisinde kalabileceklerini düşünerek tedirgin olmaları halidir. Olay, şuur altındaki hissiyatın açığa çıkması olarak da anlaşılabilir. Hadiste geçen "Nazar Haktır" ifadesi de, bize böyle bir etki altında kalmanın mümkün olduğunu anlatmak için söylenmiş olabilir.

Maddesi ne olarsu olsun, öldürücü kudret nazara karşı, bir ara madde kullanılmaktadır. Bu madde "Mavi boncuk", "iğde dalı" vs. olabilmektedir. Bu maddenin görevi, nazarın kaynağı olan insandaki öldürücü veya hasta edici gücü, üzerine çekerek, onu taşıyan insanı veya hayvanı onlardan karumaktır. Yine nazara karşı kullanılan malzemelerde Tematik unsurların da olması mümkündür.[380]

D) Sihir

Sihir, yapılış şekli ve meydana getirdiği etki açısından, uzmanlık gerektiren bir sanattır, inanç değil de sanat olan bu olayı, Halk inançları içinde görmek her ne kadar, ilk anda yadırganacak bir husus ise de, meydana getirdiği etkinin şiddetinden dolayı, halkta uyandırdığı tepki, ona adetâ inanç hüviyyeti kazandırmıştır. Biz meseleye bu yönü itibariyle yaklaşarak sihiri, Halk inançları arasında incelemeyi uygun bulduk.

Sihir, lügatte, "ne olursa olsun sebebi gizli olan şey" demektir. Seri örfle ise, "sebebi gizli olmakla, hakikatin hilafına tahayyül olunan yaldızcılık, şarlatanlık, hud'akarlık yolunda ceryan eden herhangi bir şey demektir. "Esrarengiz gizli sebeple incelik, zahiri cazibe, hud'a kötü maksad sihirin mahiyetini teşkil eder. insafsızlık ve ahlaksızlık sihirin köküdür.[381] Ebu'1-Beka (ö. 918/1512) Külliyatında Şöyle der: "Nüfusu habisenin bir takım ef al ve ahval ile uğraşmasıdır ki, o fiillere , bazı harikulade işler terettüp eder."[382] Türkçemizde sihir: "büyü, cadılık, gözbağcılık olarak bilinir."[383] Bu işin bir çeşit illizyon (:illustion) olayı olduğu da düşünülebilir.[384]

1) Câhiliyede Sihir

Sihir, Câhiliye Araplarımn inanç dünyasında, etkin bir yere sahiptir. Onlar, görmedikleri bir şeyden ya da alışmadıkları duymadıkları şeylerden sözeden, konuştuğu konularda b...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın