Müdaheleleri gerçekleştiren devlet organı

İkinci bölüm

MÜDAHALELERİ GERÇEKLEŞTİREN DEVLET ORGANI: HİSBE

I. Hisbe Teşkilatı

A. Hisbe'nin Tarifi Ve Görev Alanı

Medine'deki İslâm Devleti'nin tesisini müteakip Hz. Peygamberi (s.a.v.) bekleyen vazifelerden birisi de yeni devletin müesseselerini yeniden şekillendirmek, davranış normları koymak ve bu normların ikame ve idamesi için gerekli düzenlemelerde bulunmaktı. Zira müşrik bir kültürden kaynaklanmaları bakımından ciddî tadilata ihtiyaç gösteren Câhiliye normları, vahdet, risalet ve âhiret temellerine dayalı İslâmî düstura adapte olamazdı. Tabiatıyla, muteber olan bazı âdet ve değerler aynen bırakılırken bazıları da tâdil ve tebdil edilerek İslâm toplumunun kültürel bünyesine uydurulmuştu. Gayet hızlı işleyen bu süreç, beşer ahvâlinin yekününe hitap edecek kadar da kapsamlı idi. Öyle ki sofra âdabı gibi en cüz'î şeylerden diplomasi ilkelerine kadar hiçbir şeyi kapsamı dışında bırakmadı.[183]

Hz. Peygamber (s.a.v.), her hususla ilgili olarak vaz' ettiği ahkamın kökleşmesi için emr bi'1-ma'ruf ve nehy anil-münker (iyiliği emretme, kötülükten alıkoyma) yapılmasının gerekliliğini de müteaddit hadisleriyle vurgulamıştır.[184]

İşte emr bi'l-maruf ve nehy ani'l-münker esasına dayalı olan hisbe teşkilâtının görev alanı da temelde üç ana başlık altında toplanabilecek birçok hususu kapsamaktadır. Bunlar:

a) ALLAH hakları,

b) Kul hakları,

c) Her ikisi.

Birinci grup ibadetlerin zamanında edasının, cuma ve bayram namazlarının ifasının, camilerin bakım-onarımının sağlanması, ibadetlerde bid'atların, alenî ihlâllerin menedilmesi, muamelâtta fâsit-bâtıl akitlerin, hile ve aldatmacaların Önlenmesi, haramların işlenmesinin engellenmesi vb. gibi dinî faaliyetleri içermektedir. İkinci grup, yol, su, cami, savunma sistemi ve benzeri alt yapı hizmetlerinin görülmesi, komşu haklarına tecavüzün önlenmesi gibi kamu işleri; ölçü-tartı âletlerinin denetimi ve muamelâtta hukuka riayetin temini gibi pazar işleriyle alâkadardır. Üçüncüsü ise, dul veya boşanmış kadınların iddetle-rinin, yetim, köle ve hayvan haklarının gözetilmesi yanında, yollarla caddelerin temiz ve geceleri aydınlık tutulması, kamu maslahatına zararlı inşaatların menedilmesi gibi belediyecilik faaliyetleriyle ilgilidir.[185]

Konumuz devletin piyasaya müdahalesi olduğuna göre, hisbe teşkilâtının görevleri arasından, bizim ilgi alanımıza girmeleri nedeniyle, hassaten ikinci ve kısmen de üçüncü grup faaliyetleri inceleyeceğiz. Ancak bu faaliyetlere geçmeden önce Hz. Peygamber (s.a.v.) dönemindeki teşkilât yapısını ele alalım. [186]

B. Teşkilat Yapısı

Halife Ömer b. el-Hattâb döneminde tam teşkilatlı bir yapıya kavuştuğu fikrinin umumi kabul görmesine rağmen hisbe müessesesinin teorik temelleri de, diğer birçok şeyde olduğu üzere daha Hz. Peygamber (s.a.v.) zamanında atılmıştır. Ancak bununla kalınmayarak, nisbeten basit görünse bile, Hz. Ömer dönemindeki muadili için örnek teşkil edecek teşkilâtlı bir yapının prototipi de oluşturulmuştur. Şimdi bu teşkilâtın elemanlarım inceleyelim:[187]

A. İlk Muhtesib: Hz. Peygamber (S.A.V.)

Vaz' ettiği iktisadî hükümlerin tatbikini yerinde denetlemek için bizzat kendisi sık sık pazar kontrollerine çıkan ve gayri meşru davranışlarda bulunanlara anında müdahale edip gerekli uyarı ve açıklamalarda bulunan Hz. Peygamber (s.a.v.), bu yönüyle, İslâm tarihinin ilk muhtesibi olarak değerlendirilmektedir.[188]

Mûtat denetimlerinden birisinde: "Hz. Peygamber (s.a.v.), bir buğday satıcısının yanına geldi ve elini buğday yığınının içine daldırdığında bir ıslaklık hissetti. Durumu sorduğunda, satıcı, yağmurdan ıslandığını söyledi. Bunun üzerine, Resûlullah (s.a.v.), insanların görmesi için alt kısmını niçin üste getirmediğini sordu ve 'bizi aldatan bizden değildir', buyurdu."[189] Konuyla ilgili hemen bütün kaynaklarda yer alan bu meşhur hadis Hz. Peygamber (s.a.v.)'in fiilî denetimlerinin en bariz misalidir. Bir başka seferinde, simsarlara uğrayan Resûlullah (s.a.v.), onlara daha güzel bir isimle hitap ederek şöyle buyurdu: "Ey tüccar topluluğu! Alış verişler esnasında çokça yemin ve boş laf edilir, bunun için sadakaya sanlınız."[190] Yine bir defasında, Şam'dan gelirken yanında ticaret maksadıyla bir tulum içki getiren şarap taciri Keysân'a: "Ey Keysân! Senin arkandan içki haram kılındı," buyurdu. Bunun üzerine, Keysân, içki tulumunun yanma giderek ayağıyla vurup döktü.[191]

Bu üç hadise de, Hz. Peygamber (s.a.v.)İn çarşı ve pazarlardaki denetimleri esnasında her meslek ehline kendi işiyle ilgili emir ve direktifler verip gerekli uyarılarda bulunduğunu göstermektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), bazı örneklerini sunduğumuz fiili denetimleri yanında, kendisine yapılan şikâyet ve müracaatları da değerlendirir, sorulan soruları cevaplandırırdı. Yukarıda zikri geçen narh hadisi bunun misallerindendir. Bir başka misal: Önceleri Hristiyan iken Medine'ye gelip Müslüman olan Seymûre (Seymâ, Sîmâ) el-Belkâvî, Belkâ'dan Medine'ye buğday getirmişti. Gerisini kendisinden dinleyelim: "(Buğdayı) sattık ve hurma satın almak istedik, ancak bize engel oldular. Bunun üzerine Resülullah (s.a.v.)'a geldik. (Şikâyetimizi dinleyen Resûlullah (s.a.v.)) bizi engelleyenlere şöyle buyurdu: "Sahip olduğunuz bu hurmanın pahalılığına mukabil şu buğdayın ucuzluğu neyinize yetmiyor? Bırakın götürsünler."[192]

Daha sonra ferdî mesuliyetleri çoğalan Hz. Peygamber (s.a.v.), teknik açıdan kalifeye bazı elemanları, muhtelif esnaf ve sanatkârların işlerini teftiş etmek üzere resmî memur olarak görevlendirdi. [193]

B. Diğer Muhtesibler

Aa. Daimî Resmî Görevliler

Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından resmen tayin edilen bu muhtesiblerden, üç erkek ve iki kadın olmak üzere sadece beşinin adını bilebilmekteyiz:

Saîd b. el-As b. Umeyye: Mekke muhtesibi.[194]

Abdullah b. Saîd b. Usayha b. el-Âs: Medine muhtesibi.[195]

Ömer b. el-Hattâb: Medine muhtesibi olarak görevlendirilen Hz. Ömer göreve çıktığı zaman elinde bir kırbaç taşır, onunla hak edene vururdu.[196]

Semra bt. Nuheyki'l-Esediyye: Medine muhtesibi olarak görevlendirilen bu hanım da çarşı pazar dolaşır, emr bi'1-ma'ruf ve nehy ani'l münker yapardı. Aksi davranışta bulunanları elinde taşıdığı bir kamçı ile menederdi.[197] Onun böyle davranması, resmen bu çeşit işlerle vazifelendirilmiş olmasına delâlet etse gerektir.[198]

Şifâ' bt. Abdillah: Resûlullah (s.a.v.) tarafından bazı pazar işlerinde görevlendirilmiştir. Bazılarına göre ise bu vazifelendirme işi Hz. Ömer'in halifeliği döneminde cereyan etmiştir.[199] Ancak Hz. Ömer'in, bu hanımı, Resûlullah (s.a.v.)'ın verdiği vazife ile görevi endii'm e ye devam etmiş olması da mümkündür.[200]

Son ikisinin görev alanı, çarşı ve pazarlara, gerek alıcı gerekse satıcı olarak gelen hanımlara yönelik olabilir. Zira o dönemde pazarcılıkla uğraşan birçok hanımın isimleri kaynaklarımızda zikredilmektedir. Meselâ: Esma' bt. Muharribe (oğlu Abbâs b. Abdillah'in Yemenden gönderdiği ıtriyatı satardı[201], Havle bt. Suveyb[202], Sâ'ib b. el-Akra'mn validesi Muleyke[203], Kayletu'l-Enmâriyye vb. gibi.[204]

Benû Kaynukâ' Pazan'mn kuyumcular çarşısında bir Müslüman hanımın namusuna yöneltilen saldırı[205], alış verişe çıkan hanımların başına gelebilecek menfur davranışların imkan dahilinde olduğuna ve emniyet içinde alış veriş yapabilmeleri için bazı tedbirlerin alınmasının gerekliliğine delâlet eden en meşhur hadiselerden birisidir.

Özellikle ihtisabla vazifelendirilmiş resmî devlet memurları yanında, valiler de, görev alanları içinde kalan çarşı ve pazarları denetlemekten ve gerektiğinde ihtisab faaliyeti yürütmekten sorumlu gibi görünmektedirler.[206]

Bb. Valiler

Resûlullah (s.a.v.)'ın, tayin ettiği valilere/emirlere verdiği bir takım talimatlar, onlarla yaptığı bazı yazışmalar ve bu idarecilerin mevzumuzla ilgili bazı uygulamaları, hisbe faaliyetlerinden sorumlu olduklarını göstermektedir. Meselâ Resûlullah (s.a.v.), Mekke'ye (vali olarak) gönderdiği Attâb b. Esîd'e, (satın alınıp da henüz) kabzedilmemiş bir malın (başkasına satılmasından kazanılan) kârı yasaklaması[207] ve Mekkeliler'i bir satışta iki şart koşmaktan... sakındırması talimatını vermişti.[208] Aynı Attâb, bütün ribevî muamelenin yasaklanmasından sonra ortaya çıkan, faiz alacaklanyla ilgili bir ihtilâf üzerine, yasaktan evvel açılmış krediler için tahakkuk eden faizin alacaklıya ödenip ödenmeyeceği hususunu bir yazıyla Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sormuştu.[209]

İbn Hanbel'in Musned'indeki meşhur bir hadisten[210] anlaşıldığı kadarıyla, Resûlullah (s.a.v.) İslâm'dan önce (Yemen'deki) Hubâşe[211] ile Abdu'l-Kayslar'm...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

[183] Akram Khan, Muhammed, Al-HishaandtheIslarricEconomy, s. 135-136.

[184] Müslim, Âmân, 83, 85.

[185] Mâverdî, s. 303 vd.; İbnü'l-Ukuvve, s. 73 vd.; Karaman, Günün Meseleleri, I, 268-269; Akram Khan, s. 138.

[186] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/451-452.

[187] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/452.

[188] İbnu'l-Uhuvve, s. 11, 36.

[189] Müslim, Âmân, 164; Ebû Dâvud, Si/yû 50; Tirmizî, Buyu 72;lbnMâce, Ticârât 36.

[190] Tirmizî Buyu 4; İbn Mâce, Ticârât 3; İbn Hanbel, III, 428, 444.

[191] İbn Hanbel, IV, 335-336.

[192] İbnu'1-Esîr, Usdu'l-gâbe fi ma'rifeü's-sahâbe, II, 498; İbn Hacer el-Askalânî, II, 104; Kettânî, II, 52-53.

[193] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/453-454.

[194] İbn Abdi'1-berr, el-İstiâb fi esmâi'l-ashâb, II, 8; îbn Hacer el-Askalânî, II, 47; Kettânî, I, 285, 287.

[195] İbnu'l-Uhuvve, s. 36.

[196] Kettânî, I, 287.

[197] İbn Abdi'1-berr, IV, 335; Kettânî, I, 285.

[198] Hamidullah,/,s/âm Peygamberi, II, 990.

[199] İbn Abdi'l-berr; IV, 341; Kettânî, I, 286.

[200] Hamidullah, îslâm Peygamberi, II, 989.

[201] İbn Hacer el-Askalânî, IV, 232; Kettânî, II, 39-40.

[202] İbnu'1-Esîr, Usdu'l-gâbe, VII, 75; îbn Hacer el-Askalânî, IV, 278; Kettânî, II, 40.

[203] İbnu'1-Esîr, Usdu'l-gâbe, VII, 270; İbn Hacer el-Askalânî, IV, 411; Kettânî, II, 40.

[204] îbn Mâce, Ticârât 29; Îbnu'1-Esîr, Usdu'l-gâbe, VII, 245; Kettânî, II, 117.

[205] İbn Hişâm, III, 48; Hamidullah, îslâm Peygamberi, I, 621.

[206] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/454-455.

[207] İbn Mâce, Ticârât 20.

[208] Serahsî, el-Mebsût, XIV, 36.

[209] Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 980

[210] İbnHanbel,IV,206.

[211] Yâkût, Mu'cem, II, 210-211

[212] Hamidullah,îslâm Peygamberi, 1,1009.

[213] Belûzurî, Ensâbu'l-eşrâf, I, 529.

[214] Hamidullah, İslâm Peygamberi, 1,1009; el-Vesâik, s. 164.

[215] Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 993.

Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/455-456.

[216] Buhâri, Buyu 49;Müslim,Buyu 33;EbûDâvud,Buyû 65; Nessâ,Buyû 57.

Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/456.

[217] Buharı, Buyu 66; İbn Hanbel, II, 72.

[218] Akram Khan, s. 139.

Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/456-457.

[219] Erkal, İslâm Hukukunda Alış-Verişte Kâr Haddi, s. 204.

[220] Semhûdî, Vefâu'l-vefâ, I, 540.

[221] A.g.e.

[222] Buhârî, Şato 67.

[223] Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 1140.

[224] Buhârî, Mezâlim 29; Müslim, Musâkât 143; Hamîdullah, İslâm Peygamberi, 11,1140-1141.

[225] Buhârî, Mezâlim 22; İstizan 2; Müslim, Libâs 114 Ebû Dâvud, Edeb 12; Tirmizî, İstizan 30.

Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/458-459.

[226] Yeniçeri, İslâm İktisadının Esasları, s. 281.

[227] lbnu'1-Esîr, Usdu'l-gâbe, II, 498; İbn Hacer el-Askalânî, II, 104; Kettânî, II, 52-53.

[228] İbn Mâce, Ticârât 29; İbnu'1-Esîr, Usdu'1-gâbe, VII, 245.

[229] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/459-460.

[230] Bkz K, 10:26; 53:31; Buhârî, Âmân, 37; Hamîdullah, islâm Peygamberi, II, 64; Yeniçeri, İslâm İktisadının Esasları, s. 384.

[231] Munzirî, II, 572; Yeniçeri, İslâm İktisadının Esasları, s. 385.

[232] Yeniçeri, İslâm İktisadının Esasları, s. 384.

[233] A.g.e.

[234] İbn Teymiyye, XXVIII, 114.

[235] Buhârî, Buyu 64, 65; Şurût 11; Müslim, Buyu 11, 16, 23, 26, 28; Ebû Dâvud, Buyu 46; Tirmizî, Buyu 29; Nesâî, Buyu 14,16; ibn Mâce, Ticârât 46.

[236] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/460-461.

[237] Hûd, 11:84-85; 83:1-3 vb. gibi; Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 993.

[238] İsrâ, 17:35.

[239] Şuarâ, 26:182.

[240] Yeniçeri, İslâm İktisadının Esasları, s. 386.

[241] İbn Mâce, Ticârât 35.

[242] Buhârî Buyu 51.

[243] Buhârî Buyu 52; îbn Mâce, Ticârât 39.

[244] Buhârî Buyu 51, 54, 55; Müslim, Buyu 29-32, 34-36, 39, 41; EbûDâvud, Buyu 65; Nesâî, Buyu 55, 56, 58, 83; îbn Mâce, Ticârât 37.

[245] Buhârî Buyu 34; Hibe, 23; Müslim, Musâkât 115; Radâ 57; Nesâî, Buyu 53; İbn Mâce, Ticârât 34.

[246] Ebû Dâvud, Buyu 7; Tirmizî Buyu 66; Libâs 12; Nesâî, Buyu 54; İbn Mâce, Ticârât 34.

[247] Nesâî, Buyu 54; İbn Mâce, Ticârât 34.

[248] Ebû Dâvud, Buyu 8; Nesâî, Zekât 44; Buyu 54.

[249] Yeniçeri, İslâm İktisadının Esasları, s. 386.

Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/461-463.

[250] Müslim, Buyu 20; Ebû Dâvud, Buyu 45; Tirmizî, Buyu 13; Nesâî, Buyu 17; İbn Mâce, Ticârât 15.

[251] Akşit, Cevat, Haksız Rekabet, s. 31.

[252] Zuhruf, 43:32.

[253] Akşit, s. 33.

[254] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/463-464.

[255] Bnhârî, Buyu 60; Müslim, Buyu 12, 13.

[256] Buhâri, Buyu 58, 64, 70; Müslim, Nikâh 51, 52;Buyû 11; Birr 30, 32; Ebû Dâvud, Buyu 44; Tirmizî, Buya 65; Nesâî, Buyu 17, 19; İbn Mâce, Ticârâî 14.

[257] Buhârî, Buyu 60. Neceşin fıkhî hükümleri için bkz. Senhûri, Mesâdiru'l-hakk, II, 73-76.

[258] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/464.

[259] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/465.

[260] Buhârî, Tefsîru Sureti Âli îmran 3; Buyu 27.

[261] Müslim, Musâkât 131-132; Nesâî, Buyu 5; îbn Mâce, Ticârât 30.

[262] Ebû Dâvud, Buyu 60; Nesâî, Buyu 6; îbn Mâce, Ticârât 30. Cihâd 42.

[263] Bu yemine fıkıh dilinde Vemin-i gamûs' denilir ki bilerek ve isteyerek yalan yere yemin etmektir. Hanefiler'e göre bu yeminin keffâreti yoktur, çünkü ancak tövbe ve istiğfar ile affolunabilir. Eğer bu tür bir yeminle kul hakkı gasbolunmuş ise helâllaşmak ve hakkı iade etmek ile sorumluluklar kurtulunur. Bkz. Zebîdî, VII, 217-219.

[264] Müslüm Buyû 47; Ebû Dâvud, Buyu 51; Nesâî, Buyu 8.

[265] Ebû Dâvud, Büyü 43.

[266] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/465-466.

[267] Muvatta, Buyu 3.

[268] Cengiz Kallek, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam, Beyan Yayınları: 3/466-467.

[269] Hâkim, el-Müstedrek, IV, 144-145.

[270] İbn Hanbel, IV, 335-336.

[271] Muvatta, Eşribe 5.

[272] Ebû Ubeyd, el-Emvâl, s. 105-106.

[273] Buhârî Buyu 112; Tefsir 6; Müslim, Musâkât 12,13,14, 74; Ebû Dâvud, Buyû64;Eşribe7;Tirmia,Bzoû 60;Nesâî,Bu,yû 93;îbnMâce,Ticârât 11.

[274] İbn Hanbel, IV, 310-311; Hamidullah, el-Vesaik, s. 265; İslâm Peygamberi, I, 471.

[275] Zebîdî, VIII, 241.

[276] Semhûdî, Vefâu'l-vefâ, II, 139; İbn Hacer, el-Askalânî, I, 540; Zebîdî, VI-II, 241; VII, 196.

[277] İbn Abdi'1-berr, III, 72; Semhûdî, Vefâu'l-vefâ, II, 139-140.

[278] Semhûdî, Vefâu'l-vefâ, II, 138-139; îbn Hacefol-Askalânİ, I, 540; Zebîdî, VII, 196; VIII, 241.

[279] İbn Sa'd, I, 506; Zebîdî, VII, 196; VIII, 240-241.

[280] Buhârî, Menâsik 28; Ebû Dâvud, Buyu 21; Tirmizî, Buyu 34.

[281] İbn Mâce, Diyât 6.

[282] İbn Mâce, Diyât 6.

[283] îbn Sa'd, VIII, 21; Zebîdî, VI, 401; Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 235.

[284] İbn Mâce, Diyât 6

[285] Tirmizî, Siyer 39.

[286] îbn Sa'd, I, 489; Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 235.

[287] Serahsî, el-Mebsût, III, 3.

[288] Müslim, Eymân 58; Nesâî, Zekât, 60; Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 236.

[289] îbn Hişâm, IV, 500; Kettânî, I, 246; Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 987.

[290] Kettânî, II, 105.

[291] Ebû Dâvud, Buyu 39; Tirmizî, Buyu 48; İbn Sa'd, I, 443.

[292] İbn Abdi'1-berr, IV, 131.

[293] Kettânî, I, 349.

[294] Buhârî, Zekât 10; îcâre 13; Tefsir 11; Müslim,Zekât 74; İbn Mâce, Zühd 12; İbn Hanbel, V, 273.

[295] Buhârî, İcâre 2; İbn Mâce, Ticârât 5; Zebîdî, VII, 29.

[296] Tirmizî, Kıyamet 15.

[297] ZebîdîX,51

[298] Ebû Dâvud, Zekât 26; Tirmizî, Buyu 10; İbn Mâce, Ticârât 25.

[299] Tirmizî, Buyu, 10; İbn Mâce, Ticârât 25; İbn Hanbel, III, 114.

[300] Hamidullah, İslâm Peygamberi II, 236.

[301] İbn Sa'd, I, 461; İbn Hacer, el-Askalânt, II, 428; Kettânî, II, 87.

[302] İbn Sa'd, IV, 65.

[303] Nesâî, Katu's-sârik 5; İbn Sa'd-1, 461.

[304] Müslim, Libâs 16; Nesâî, Zînet 90; Kettânî, II, 87.

[305] Nesâî (Suyûtî şerhi), VII, 372-373.

[306] Tirmizî, Tefsir 6.

[307] îbn Mâce, Menâsik, 4.

[308] Buhârî, Hudûd 13; Müslim, Hudûd 6; Ebû Dâvud, Hudûd 16; Tirmizî, Hudâd 16;~Nesâî,Katu's-sârik 8;îbnMâce, Hudûd 12;İbn Hanbel, 11,64.

[309] Hamidullah, İslâm Peygamberi, II, 234.

[310] İbn Sa'd, VIII, 20.

[311] Müslim, Cihâd 41.

[312] İbn Sa'd, IV, 132.

[313] Tirmizî, Buyu 7.

[314] Ebû Dâvud, Cihâd 133; Nesâî, Cenâiz 66; İbn Mâce, Cihâd 34; Muvat-...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın