Mekke ve Medine dışındaki mescidler

Üçüncü Bölüm

MEKKE VE MEDİNE DIŞINDAKİ MESCİDLER

1. Kabile Mescidleri

İslâmiyet'i kabul etmelerine paralel olarak, Medine dışındaki Arab kabileleri kendi topraklarında mescidler inşa etmişlerdir. Özellikle Mekke'nin fethinden sonra islâmiyet, Arab kabileleri arasında hızla yayılmaya başlamıştır. îbn Hişâm'm kaydettiği gibi, Mekke ile Medine arasındaki mücadelenin sonucunu bekleyen Arab kabileleri Mekke'nin fethi ile islâm'a boyun eğmek zaruretini hissetmişlerdir.[465]

Kaynaklarda, topraklarında mescid inşa eden yedi kadar kabile tesbit edebildik. [466]

a) Cuvâsâ Mescidi:

Buharî'nin kaydettiğine göre, Mescid-i Nebevî'den sonra Cuma namazının kılındığı ilk mescid, Cuvâsâ Mescidi idi.[467] Cuvâsâ, Arabistan'ın doğusunda, bugünkü Riyad ile Zahran arasında,[468] Abdu'1-Kays kabilesinin oturduğu Bahreyn'de bir kale idi.[469]

Buharî'nin vermiş olduğu bu bilgi doğru ise, Cuvâsâ halkının çok erken bir tarihte islâmiyet'i kabul ettiği ortaya çıkar. [470]Hami-dullah, Cuvâsâ halkının en geç hicretin ikinci yılında îslâm'ı kabul etmiş olduklarım kaydetmektedir.[471]

Hamidullah, Suudi Arabistan'ın bu bölgede yaptığı kazılar sonucu, Cuvâsâ Mescidi'nin kalıntılarının bulunduğunu belirtmekte ve kendisinin buraya yaptığı bir ziyaret sonundaki muşa-hadelerini şöyle anlatmaktadır: "Caminin temellerinin hâlâ mevcut olduğunu gördüm. Önce bir nevi platform (düz alan) inşa edilmiş ve bunun üzerine de cami yapılmıştır. Bu platform üzerinde üç kemer gözükmektedir; biri mihrab ve buna bağlı diğer iki kemer. Çok küçük bir minber de mevcuttur. Fakat çatısı ve sütun vs. de mevcut değildir. Eski yapıdan sadece bu platform ve üç kemer mevcuttur. Arkeologların dediğine göre, Hz. Peygamber devrine ait olduğunu öğrendiğimiz bu camiin, güneş, yağmur vs. gibi dış etkenlerden muhafazası için üzerine bir çatı yapılmıştır."[472]

b) Benî Mustalık Mescidleri:

Benî Mustalık kabilesi, Kızıl Deniz sahili üzerindeki Kudeyd yakınında ve Mekke-Medine arasındaki el-Mureysî su kaynağı mevkiinde oturmaktadırlar.[473]

îbn Hişâm'a göre, hicretin altına yılında Hz. Peygamber'in bu bölgeye yaptığı gazve sonunda, İslâmiyet buJkabile arasında yayılmıştır.[474] Vâkıdî, nisbeten erken bir tarihte islâmiyet'i kabul eden Benî Mustalık kabilesi mensuplarının kendi topraklarında mescidler inşa ettiklerim kaydetmektedir.[475]

c) Benî Sa'd B. Bekr Mescidleri:

îbn Sa'd, Benî Sa'd b. Bekr kabilesi mensuplarının islâmiyet'i kabul ettikten sonra topraklarında mescidler inşa ettiklerini kaydetmektedir.[476]

Bu kabile, islâmiyet hakkında bilgi almak üzere Dımâm b. Sa'lebe'yi Medine'ye gönderirler.[477] Medine'de Hz. Peygamber ile mescidde görüşen Dımâm, kendisine temel Islâmî esaslar hakkında sualler sormuş ve aldığı cevaplar üzerine müslüman olmuştur. Dımâm, kabilesi arasına dönünce, islâm'ı tebliğ uğrunda önemli çalışmalarda bulunmuş ve kaynakların ifadesine göre, kabilesi içinde İslâm'ı kabul etmeyen tek bir erkek ve kadın kalmamıştır.[478]

Dımam'ın Medine'ye geliş tarihi hakkında iki farklı rivayet vardır. Ibn Hişâm[479] ve Taberî[480] olayı hicri dokuzuncu yıl ile tarihlerken, îbn Sa'd hicri beşinci yılın Receb ayını kaydetmektedir.[481]

Ibn Sa'd'ın verdiği bilgi doğru ise, Benî Sa'd b. Bekr kabilesinin nisbeten erken bir tarihte müslüman olup mescidler inşa ettikleri ortaya çıkmaktadır.[482]

d) Benî Cezîme Mescidleri:

Benî Cezîme kabilesi, Kinane kabilesinin bir kolu olup Mekke'nin güneyinde bir gecelik mesafedeki Yelemlem adını taşıyan bölgede oturmaktadırlar.[483]

Benî Cezîme kabilesinin, müslüman olduktan sonra, topraklarında mescidler bina ettiklerini ve bu mescidlerde ezan okuduklarını, Mekke'nin fethinden sonra buraya gönderilen bir seriyye hakkında Vakıdî ve Ibn Sa'd'm vermiş olduğu bilgilerden öğrenmekteyiz.[484]

Mekke'nin fethinden sonra Hz. Peygamber, Halid b. Velid kumandasında Muhacir, Ensâr ve Benî Süleym'den teşekkül eden bir askeri birliği islâm'a davet amacıyla söz konusu bölgeye gönderir. Halid'in birliği bu bölgeye varınca ahalisi "Biz müslüman olduk, namaz kıldık, Hz. Muhammed'i tasdik ettik. Topraklarımızda mescidler bina edip ezan okuduk." dedikleri halde Halid sırf silahlarını kuşanmış olarak kendisini karşıladıkları için onları, silahlarını bıraktıktan sonra tutsak ederek askerleri arasında taksim eder.[485]

Benî Cezîme mensuplarının bu beyanlarını müslümanlıkları için yeterli görmeyen Halid, sabah olunca askerlerine, ellerindeki esirlerin boyunlarını vurmalarını emreder.[486] İş bu noktaya va-nnca askerlerin arasında fikir ayrılıkları meydana gelir Muhacirler ve Ensâr, müslüman olduklarına hükmettikleri bu insanları öldürmeyip salıverirler. Sadece Benî Süleym'e mensup olan askerler emri uygularlar.[487]

Vakıdî'nin eserinde bu noktada daha fazla ayrıtıya rastlıyoruz. Bu müellifin kaydettiğine göre, Halid, emrini yerine getirmeyen askerleri azarlayınca, içlerinden Ebû Usayd es-Saidî kalkarak Halid'e "Allah'tan kork ya Halid! Allah'a yemin ederim ki müslüman bir kavmi öldürmemiz asla mümkün değildir." demiştir. Bunun üzerine Halid, onların müslüman olduklarına nasıl hükmettiğini sorunca, Ebu Usayd şöyle cevap vermiştir: "Onların İslâm'ı ikrar ettiklerini hepimiz işitiyoruz; işte gördüğün şu mescidler onların topraklarında bulunmaktadır."[488]

Durumdan haberdar olduğu zaman, Hz. Peygamber "Ey Allah'ım, Halid'in yaptığından beriyim" diyerek Halid'in hareketini tasvip etmemiş ve öldürülenlerin diyetlerini Ödemek üzere Hz. Ali'yi görevlendirmiştir.[489]

e) Taif Mescidleri:

Hz. Peygamber devrinde, Taif teki Sakif kabilesinin, islâm'ı kabul etmelerini müteakip topraklarında mescidler inşa ettiklerini tesbit ediyoruz.

Bu mescidlerden birinin inşa edilmesi hususundaki emri bizzat Hz. Peygamber vermiştir. Elçiler yılında Medine'ye gelen Sakîf heyetinin en genç ve Kur'ân-ı ve nkhı Öğrenmeye en istidatlı üyesi Osman b. Ebi'1-As'ı Hz. Peygamber kavmine imam tayin ederek[490] ona, Taif Mescidini put (muhtemelen Lat kasdedilmek-tedir)'un bulunduğu yerde inşa etmesini emretmiş[491] ve namazı hafif tutmasını tavsiye etmiştir.[492] Sonrası kaynaklarda zikredilmemekle beraber Osman b. Ebi'l-As aldığı emri yerine getirmiş olmalıdır.

ikinci mescid Amr b. Umeyye b. Vehb b. Muattıb b. Mâlik tarafından inşa edilmiştir. Muhasara sırasında Hz. Peygamber Taîf surları önünde, eşleri Umm Seleme ve Zeyneb bint Cahş için iki ayrı çadır kurdurmuş ve namazları bu iki çadır arasında eda etmiştir.[493] Taifîiler müslüman olunca, adı geçen şahıs, Hz. Peygamberin namaz kıldığı yerde bir mescid inşa etmiştir.[494] Anlatıldığına göre bu mecsidin direklerinden biri, güneşin ışıkları vurdu-ğ-u zaman gıcırtı ve çatırdı sesleri çıkarıyordu.[495]

f) Yemâme Mescidi:

Yemâme Necd sınırlan içinde bulunmaktadır.[496] Burada oturan Benî Hanîfe kabilesi, hicri dokuzuncu yılda[497] on'dan fazla kişiden oluşan bir heyeti Medine'ye gönderirler.[498] Medine'de Hz. Peygamber ile görüşerek İslâm'ı kabul eden heyet üyeleri, Yemâme'ye dönmek istediklerinde Hz. Peygamber'e, memleketlerinde bir kilisenin mevcudiyetini haber verirler. Bunun üzerine Hz. Peygamber su dolu bir testiyi onlara vererek, "Kilisenizi yıkınız ve suyu üzerine dökünüz; sonra kiliseyi mescid ittihaz ediniz." demiştir.[499]

Hz. Peygamberin bu ifadesinden kilisenin tamamen yıkılarak yerinde bir mescid inşa edilmesi anlaşılmamalıdır. Muhtemelen kilisede mevcut ve namaza mani olan heykel ve resim gibi unsurların tahrib edilerek kilisenin camiye tahvil edilmesi kasdedil-miştir. Nitekim Nesâî (303/915), aynı rivayeti "Kilisenin cami edinilmesi" başlığı altında kaydetmektedir.[500]

Hz. Peygamber'in talimatının yerine getirilmesi suretiyle meydana getirilen bu mescidde ilk ezanı, Medine'ye giden heyet üyelerinden Talk b. Ali okur. Kaynakların kaydettiğine göre, ezanı işiten kilisenin rahibi "Doğru bir söz, hak bir davet." demiş fakat hemen oradan uzaklaşmıştır.[501]

g) Becile Mescidleri:

Becîle ve Has'am kabilelerinin oturdukları bölge Necran'm kuzeyine düşmektedir.[502]

Becîle kabilesinin, İslâmiyet'i kabul ederek bölgelerinde mes-cidler inşa etmeleri hakkındaki bilgileri îbn Sa'd'a borçluyuz.[503]

Hicri onuncu yılda Cerîr b. Abdillah el-Becelî, Becîle kabilesinden yüz elli kişilik bir heyet ile, Hz. Peygamber ile görüşmek üzere Medine'ye gelmiştir.[504] Hz. Peygamber kendisine biat eden Cerîr'e[505] kabilesinde İslâmiyet'in durumunu sorduğu zaman, o şöyle c...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın