Medinedeki mescidler

İkinci Bölüm

MEDİNE'DEKİ MESCİDLER

1. Es'ad B. Zurâre Mescidi

Hazrec kabilesinin Benî Mâlik b. Neccâr sopuna mensup ve Medineli ilk Müslümanlardan Ebu Umâme Es'ad b. Zurâre'nin[99] hicretten önce Medine'de kendi kabilesi içerisinde bir mescid inşa ettiği ve bu mescidde Müslümanlara cum'a ve vakit namazlarım kıldırdığı kaydedilmektedir.[100]

Es'ad b. Zurâre, bu mescidi, daha sonra Mescid'i Nebevî'nin inşa edileceği Mirbed (hurma kurutulmaya mahsus yer)'in bir yerine inşa etmiştir. [101]Kaynakların bildirdiğine göre, bu mescid et-rafi duvarlarla çevrili bir alandan ibaret olup tavanı bulunmuyordu; kıblesi ise Beytu'l-Makdis'e doğru idi.[102]

Es'ad'm hicretten önce inşa ettiği bu mescidin inşa yılı kesin olarak malum olmamakla birlikte birinci Akabe biatından önce inşa edilmesi muhtemeldir. Zira Belazurî'nin kaydettiği bir rivayete göre Es'ad, bu mescidde Mus'ab b. Umeyr'in Medine'ye gelişine kadar namaz kıldırmıştı.[103] Ibn Hişam'a göre, Musab b. Umeyr birinci Akabe biatında bulunan Müslümanlar ile birlikte Medine'ye geldiğine göre,[104] Mescid'in inşasının bundan Önce olması gerekir.

Es'ad bu mescidde bir rivayete göre Musab b. Umeyr,[105] diğer bir rivayete göre ise Hz. Peygamberin [106]Medine'ye gelişine kadar Müslümanlar'a cum'a ve vakit namazlarını kıldırmıştır.

Bu mescidde hicretten önce cum'a kılındığı kesin olmakla beraber, ilk cum'anın kim tararından ve nerede kıldırıldığı konusunda iki ayrı rivayet vardır. Medine'de, ilk cum'ayı Es'ad b. Züra-re'nin kıldırdığım söyleyen rivayete, Ibn Hişam "Medine'de kılınan ilk cum'a namazı" başlığı altında yer vermektedir. Ka'b b. Mâlik'in oğlu Abdurrahman anlatıyor: "Babam gözlerim kaydetmişti. Ben ona kılavuzluk ediyordum. Onunla Cumaya çık-tım.Ezam işitti ve Es'ad b. Zurare'ye dua etti. Uzun bir süredir ezanı eşittikçe ona böyle dua ve istiğfar ediyordu. Sonunda dayanamadım sordum." Babacığım her cum'a ezam dinlediğin zaman niçin Ebu Umâme'ye dua ediyorsun." "Evladım", dedi, "Medine'de Hezmu'n-Nebit'de Beni Beyaza arazisinde bizleri ilk olarak cuma için toplayan o idi." Bunun üzerine ben, "O sırada kaç kişi idiniz?" diye sordum. "Kırk kişi idik" şeklinde cevap verdi."[107]

ikinci rivayete göre ise Medine'de ilk defa Müslümanlar'a cuma namazını kıldıran şahıs Mus'ab b. Umeyr'dir. îbn Sa'd'm zikrettiği bu rivayete göre; "Mus'ab Hz. Peygambere bir mektub yazarak Müslümanlar'a cum'a kıldırmak için kendisine izin vermesini ister. Bunun üzerine Hz. Peygamber O'na bir mektub gönderir. Mektubunda Hz. Peygamber "Yahudilerin cumartesi için hazırlık yaptıkları günü[108] gözet ve o günde güneş zevale erince, iki rekat ile ALLAH'a yaklaş ve onlara hitab et" demiştir. Bundan sonra Mus'ab b. Umeyr Müslümanlar'a Sa'd b. Haysame'nin evinde cuma namazı kıldırır. Oniki kişinin iştirak ettiği bu namaz islâm'da kılman ilk cuma namazıdır."[109]

Es'ad b. Zurare'nin inşa etmiş olduğu bu mescidde hicretten sonra bir müddet, muhtemelen Mescid-i Nebevî'nin inşasına kadar, Hz. Peygamber'in Müslümanlarla birlikte namaz kıldığım, Belâzu'nin kaydettiği bir rivayete dayanarak söylemek müm kündür.[110]

Yine aynı rivayetten, Es'ad'm mescidinin Mescid-i Nebevî'niı inşa edildiği arsaya ilhak edildiği anlaşılmaktadır.[111]

2. Kubâ Mescidi

Kubâ Mescidi'nin ne zaman ve kim tarafından inşa edildiğ hususunda kaynaklarda farklı rivayetlere rastlamaktayız.

Bazı müelliflere göre: "Hz. Peygamber Hicrette Mekke'der Küba'ya varınca burada Amr b, Avf oğıollan arasında dört gün misafir olmuş ve bu esnada onlar için Kubâ Mescidini tesis etmiştir."[112]

Belâzurî ise Ensâb ve Futuh adh her iki eserinde bunun aksini kaydetmektedir. Buna göre "Hz. Peygamber'den önce Medine'ye hicret eden sahabiler Küba'da Ensâr ile birlikte kıblesi Bey-tu'1-Makdis'e doğru olan bir mescid inşa etmişler ve içinde namaz kılmaya başlamışlardı. Hz. Peygamber Küba'ya varınca, burada kaldığı müddet zarfında, Müslümanlar'a bu mescidde namaz kıldırdı; daha önce burada Ebû Huzeyfe'nin mevlası Salim muhacirlere imamlık ediyordu."[113]

Belazurî'nin bu kaydına rağmen birinci rivayeti destekleyen ve Kubâ mescidinin inşası sırasında Hz. Peygamberi iş başında gösteren başka rivayetler vardır. Abdurrahman es-Suheylî (581/1185)'nin Ibn Ebî Haysame'den rivayet ettiğine göre, "Hz. Peygamber Kubâ Mescidinin kıblesini tesbit etmiş ve ilk taşı koymuştur. Sonra Ebu Bekir bir taş alıp koymuş, arkasından da Ömer diğer bir taş alarak Ebu Bekir'in taşının yanına koymuştur. Daha sonra da diğer insanlar inşaatı sürdürmüşlerdir.[114]

Aynı müellifin Hattabî'den rivayet ettiğine göre Ensâr'dan Şemus bint Nu'man adh bir kadın Resûlullah'ı Küba Mescidini bina ederken bizzat görmüştü. "Hz. Peygamber bir taş alıyor ve gereken yere koyuyordu. Biri kalkıp Hz. Peygamberin elindeki taşı almak isteyince, Hz. Peygamber ona kendisininkini bırakmasını bir başka taş almasını istiyordu."[115]

Biraz farklı olmakla beraber, Hz. Peygamber'in Kubâ Mescidinin inşasında hazır bulunduğunu gösteren bir haber de, Cabir b. Semure'den rivayet edilmiştir. Buna göre "Hz. Peygamber, Medine'den kalkıp Küba'ya gelmişti; Kendisim karşılayanlara "Ey Küba ahalisi şu tepeden biraz taş getirin" hitabıyla bir tepeye işaret ettiler. Kübalılar kafi miktarda taş hazırlayınca, Hz. Peygamber elindeki harbesiyle mescidin kıblesini çizip mihrab olacak noktaya ilk taşı koyduktan sonra Ebu Bekir, Ömer ve Osman'a birer taş da kendilerinden koymalarım söyledi.[116]

Bu rivayet, inşa tarihinde Ibn Hişam'ın rivayeti ile çelişmekle beraber Kubâ mescidinin te'sisinde Hz. Peygamberin mevcudiyetini açıkça göstermektedir.

Bu rivayetlere göre, ister hicrette Küba'ya vardıktan sonra, ister Medine'ye gittikten sonraki bir zamanda olsun, Kubâ mescidinin inşasına önayak olan ve hatta kıblesini tesbit ederek temelini atan kimse Hz. Peygamber olmuştur diyebiliriz.

Bu mescidin inşa edildiği alan, Küba'da Hz. Peygamber'i konuk eden Kulsûm b. Hidm'in mirbedi (Hurma kurutmaya mahsus alan) idi.[117]

Bir rivayete göre, mescid inşa edilirken Abdulah b. Revana "Mescidlerin inşasında çalışanlar ile Kur'an okuyanlar felah buldular" anlamında şiirler söylüyor, Hz. Peygamber de son kelimeleri tekrar ediyordu.[118]

Kaynaklarda Hz, Peygamber'in namaz kıldığı umuma şamil ilk mescid[119] olarak kaydedilen Kubâ mescidinin Hz. Peygamber devrindeki boyutları hakkında bilgi sahibi değiliz. Semhudî, Ibn Zabale'den naklen, bu mescidin yedi direk üzerine inşa edildiğini ve Ömer b. Abdilaziz (101/720) devrine kadar bu şekilde kaldığını kaydetmektedir.[120]

Kur'ân'da zikredilen "Takva üzerine bina edilen mescid'm,[121] Kubâ mescidi olduğunu söyleyen rivayetler olduğu gibi, bu mescidin Mescid-i Nebevi olduğunu ifade eden rivayetler de vardır.[122]

Taberî bu konudaki rivayetleri kaydettikten sonra, "Bana göre bu kavillerin en doğrusu, "takva üzerine bina edilen mescid"in Mescid-i Nebevi olduğunu söyleyen kavildir." Demektedir.[123]

Suheylî ise şöyle demektedir: "Aslında bu iki rivayet arasında bir çelişki yoktur. Her iki mescid de takva üzerine bina olunmuştur. Şu kadar var ki ayetde kastedilen Küba mescididir; çünkü ayetin devamındaki "Orada arınmak isteyenler vardır" ifadesi Kübalılar hakkında nazil olmuştur. Bu ayet nazil olunca, Hz. Peygamber Kubâ ahalisine "ALLAH'ın sizi övdüğü temizlik nedir?" diye sormuş, onlar "Biz isticmar ettikten sonra su ile istinca ederiz." şeklinde cevap vermişlerdir.[124] Ayrıca Ayetde yeralan "Ta ilk günde" ifadesi, bu Mescid'in Kubâ Mescid'i-olmasım gerektirir. Zira Kubâ Mescidi'nin tesisi, Hz. Peygamber'in Medine'ye girdiği ilk günde gerçekleşmiştir."[125]

Hz. Peygamberden rivayet edilen birçok hadiste "Kubâ Mes-cidi'nde namaz kılmanın, Umre yapmağa bedel olduğu" belirtilmiştir.[126]

Ayrıca Hz. Peygamber'in yaya veya binitli olarak[127] Kubâ Mescidi'ne gelerek namaz kıldığı[128] ve bu ziyaretlerini daha ziyade pazartesi ve cumartesi yaptığı rivayet edilmektedir.[129]

Vâkıdî'nin kaydettiğine göre, bir defasında, Hz. Peygamber'in ölüme mahkum ettiği bir katilin idam cezası, Kubâ Mescidi'nin önünde infaz edilmiştir.[130]

Hz. Peygamber Kubâ Mescidi'ne Sa'd el-Karaz adıyla meşhur Sa'd b. Aiz'i müezzin olarak tayin etmiş, O'da bu hizmetini Ebu Bekir veya Ömer'in hilafetine kadar sürdürmüştür.[131] îbnu'l-Esir, Hanzala b. Ebi Hanzala'nın Kubâ Mescidi'nin imamı olduğunu kaydetmektedir.[132]

3. Benî Salim Mescidi

Hazrecliler'in bir dalı olan Beni Salimlerin[133] inşa ettikleri Mescid hakkındaki bilgilere, ilk kaynakların, Hz. Peygamber'in hicretine tahsis ettikleri sayfalarda rastlıyoruz. Bu bilgilere göre, Hz. Peygamber pazartesi, salı, çarşamba ve perşembe günlerini Küba'da geçirdikten sonra, cuma günü Medine'ye hareket eder;[134] Kubâ ile Medine arasındaki[135] Beni Sâlimler'in arazisine gelince cuma vakti girer; bunun üzerine Hz. Peygamber, Ramına[136] adlı bir vadide, Beni Salimlerin mescidinde, yanındaki yüz kadar müslüman ile cuma namazını kılar.[137] Hz. Peygamber'in kıldığı bu namaz, O'nun kıldığı ilk cuma namazı olmaktadır.[1...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

'l-Hâris kabilemi mensuplarına[427] ait olan bu mescid, Hz. Peygamber'in namaz kıldığı mescidler arasında yer almaktadır.[428]

Ibn Şebbe, Sunh mescidi adıyla diğer bir mescidden bahset-ektedir.[429] Bu mescidin ayrı bir mescid olmayıp, Beni'l-Hâris escidinin, bulunduğu yere izafeten aldığı bir adı olması da düşü-ilebilir.

9) Benî Haram Mescidi:

Benî Selime'nin bir dalı olan Benî Haram kabilesi[430] mensup-rına ait olan bu mescidde Hz. Peygamber'in namaz kıldığı kaydedilmektedir.[431]

10) Benî Hudre Mescidi:

îbn Şebbe, Hz. Peygamber'in, Benî Hudre mescidinin yanında yer alan bir evde namaz kıldığım kaydetmektedir.[432]

11) îtbân b. Mâlik'in Mescidi:

Benî Salim kabilesi mensuplarına imamlık eden Itbân b. Mâlik,[433] artık gözlerinin görmemesinden dolayı kabilesinin mescidine gitmesi mümkün olmayınca, evinin bir yerini namazgah edinmek için Hz. Peygamber'e başvurur. Bunun üzerine Hz. Peygamber, Itbân'ın evine gelerek namazgah edinmek istediği yere namaz kılar.[434]

Bundan böyle îtbân b. Mâlik, yağmurlu günlerde kabilesi fertlerine burada namaz kıldırır olmuştu.[435]

c) Evsliler'e Ait Mescidler

Benî Muaviye Mescidi:

îbn Şebbe'nin dışında, Müslim'in de eserinde bahsettiği[436] bu mescid, Mescid-i îcâbe[437] adı ile de anılmaktadır.

Bu iki müellifin kaydettiğine göre, Hz. Peygamber bir gün Aliye bölgesindeki Benî Muaviye mescidine gitmiş, iki rek'at namaz kalmış akabinde uzun bir duada bulunmuş, daha sonra sahabile-rine dönerek şöyle demiştir: "Allah'tan üç şey istedim; bunlardan ikisini verdi, birini vermedi. Rabbimden ümmetimi kıtlık ve sel âfeti ile mahvetmemesini niyaz ettim kabul etti; Ümmetimin arasında harp çıkmaması için niyazda bulundum, kabul etmedi."[438]

Diğer Mescidler: Diğer mescidler ise şunlardır:

Benî Vâil Mescidi, Benî Hatme Mescidi, Benî Umeyye Mescidi.

Benî Udayye Mescidi : İbn Şebbe, Medine Tarihi'nde, bu mescidlerin her birinde Hz. Peygamber'in namaz kıldığım gösteren rivayetlere yer vermektedir.[439]

Benî Vâkıf Mescidi: Semhudî, îbn Zabâle'ye dayanarak Hz. Peygamber'in bu mes-cidde namaz kıldığını kaydetmektedir.[440]

10. Mescid-İ Dırar Ve Yıkılması

Hz. Peygamber devrinde, Medine'de münafıkların bir mescid inşa ettiklerine şahit oluyoruz. Kur'ân'da, inşa ediliş gayesine uygun olarak "Dırar" kelimesi ile birlikte zikredildiği için, bu mescid, Mescid-i Dırar olarak anılmıştır.[441] Bunun dışında, bu mescid kaynaklarda, Mescid-i Nifak [442]ve Mescid-i Şikak[443] olarak da anılmıştır. Kur'ân, Mescid-i Dırar'm inşa ediliş gayesine yer vermekte ve şöyle demektedir: "Şunlar ki mü'minlere karşı zarara kalkışmak, kâfirlik etmek, mü'minler arasına tefrika düşürmek ve bundan önce Allah ve Resulüne harbe kalkmış olan kimseyi beklemek üzere bir mescid ittihaz ettiler."[444]

Kaynaklar, âyet'de geçen "Allah ve Resulüne bundan önce harbe kalkışan kimse"nin Ebû Amir er-Râhip olduğunu ve münafıkları böyle bir teşebbüse bunun teşvik ettiğini kaydederler. Şöyle ki, Ebu Amir, Hz. Peygamber Medine'ye hicret ettiği zaman kıskançlığa kapılarak elli kadar taraftarı ile Mekke'ye firar etmiş ve orada ikâmet etmeğe başlamıştır. Uhud savaşında taraftarlarıyla birlikte Müslümanların karşısında yer almıştır. Mekke fethedilince Taife kaçmış[445] Taiflüer müslüman olunca da Şam'a giderek hıristiyanlığa girmiştir.[446] Buradan Medine'li Münafıklara bir mektup göndermiştir. Ebu Amir mektubunda, "Kendinize ait bir mescid bina edin. Elinizden geldiği kadar silah ve kuvvet biriktirin. Ben Rum Kayzer'ine gidiyorum. Rumlar'dan teşekkül eden büyük bir ordu ile Medine'ye geleceğim."[447]

Ebû Amir'in bu mektubundan da büyük cesaret alan Evs'in bazı kollarına mensup[448] münafıklar, Küba'da Küba Mescidinin yakınında[449] görünüşte bir mescid, gerçekte ise, Küba mescidinde veya Mescid-i Nebevi'de Müslamanlar'ın rahatsız edici bakışlarından kurtulmuş olarak[450] toplanabilecekleri ve Müslümanlar arasında tefrika ve bozgunculuk çıkarmak şeklindeki gayelerini[451] tahakkuk ettirecekleri bir merkez bina ettiler.[452]

Mescid-i Dırar'ı inşa edenlerin isimleri ve kabileleri kaynaklarda zikredilmektedir. Sayıları on iki olan bu şahıslar şunlardır:[453]

1. Nizâm b. Hâîid

2. Salebe b. Hâtıb

3. Mu'attıbb. Kuşeyr

4. Ebu Habibe b. el-Ez'ar

5. Abbâd b. Huneyf (Sehl b. Huneyfin kardeşi)

6. Câriye b. Amir

7. Mucemmî b. Câriye

8. Zeyd b. Câriye

9. Nebtel b. el-Hâris

10. Bahrac

11. Bicâd b. Osman

12. Vedia b. Sabit

Bunlardan Sa'lebe b. Hâtıb ve Vedia b. Sabit Benî Umeyye b. Zeyd'e, Abbâd b. Huneyf, Benî Amr b. Avfa diğerleri ise Benî Zubeya'ya mensubtur.[454]

Mescid-i Dırar'ın banileri, görünüşte müslüman olmaları sebebiyle, nıescidlerinin Hz. Peygamber tarafından tanınmasını sağlamak için gerçek gayelerini kamufle edecek şekilde bir takım masumane gerekçeler ileri sürdüler.[455]

Vakıdî'ye göre, Muattıb b. Kuşeyr, Sa'lebe b. Hizam, Hizam b. Hâlid, Ebû Habibe b. el-Ez'ar ve Abdullah b. Nebtel'den teşekkül eden bir heyet ile[456] o sırada Tebük seferine çıkmak üzere, Medine'ye bir saatlik mesafedeki Zî Evan'da bulunan Hz. Peygambere başvurdular ve şöyle dediler:[457] "Ey Allah'ın Resulü! Hasta ve muhtaçlarımız için, yağmurlu ve kış mevsimi geceleri başka mes-cidlere gitmek zor olduğundan kendimize bir mescid inşa-ettik. Sizden mescidimize gelerek namaz kılmanızı istiyoruz." Hz. Peygamberin bunlara vermiş olduğu cevab "Şimdi sefere çıkmak üzere bulunuyorum, meşgulüm; inşaallah dönüşümüzde kılarız." şeklinde olmuştur.[458]

Mescid-i Dırar'a, çok genç olmasına rağmen Kur'ân'm büyük bir kısmını ezbere bilen Mücemmi b. Câriye'nin imamlık yaptığı kaydedilmektedir.[459] Fakat Mücemmi'nin aslında bilmiyerek bu işe kalkıştığını ve kalben Münafıklar'm düşüncelerini paylaşmadığım gösteren ifadeler ile karşılaşmaktayız.[460] îbn Hişam'm kaydettiğine göre, Hz. Ömer devrinde Mücemmi'nin Amr b. Avf kabilesi mensuplarına imamlık etmesi söz konusu olduğu zaman, Hz. Ömer "O münafıkların imamı değil miydi?" diyerek buna karşı çıkınca, Mücemmi, "Ey mü'minlerin emiri! Allah'a yemin ederim ki, onların gerçek niyetlerini bilmiyordum. Ben Kur'ân'ı iyi okuyan bir çocuktum. Onlar ise Kur'ân'ı bilmiyorlardı; maksatlarının iyi olduğunu zannetmiştim." şeklinde cevap vermiş ve Hz. Ömer'de onun bu beyanını kabul ederek, Kubâ Mescidinde imametine razı olmuştur.[461]

Kaynakların ittifakla belirttiğine göre, Hz. Peygamber, Tebük dönüşünde Zi Evan'a varınca Mescid-i Dırar ile ilgili âyet[462] nazil olmuş ve bunun üzerine Hz. Peygamber derhal Benî Salim b. Avf dan, Mâlik ed-Duhşum ve Maan b. Adî (veya kardeşi Âsim b. Adî)yi çağırarak onlara şu emri vermiştir: "Gidiniz, ehli zalim şu mescidi yıkınız ve yakınız." Onlar hemen hareket ederek Benî Salim mahallesine gelirler. Mâlik, Maan'a "Evden ateş alıncaya kadar beni burada bekle." diyerek eve gider ve kurumuş bir hurma dahvüarak tutuşturur; daha sonra birlikte Mescid-i Dırar'a gelirler. Bu sırada Münafıklar mescidde bulunmaktadırlar. Hemen mescidi ateşe verirler ve tahrib ederler. Tabi mescidde bulunanlar hemen dağılmışlardır.[463]

Böylece, Medine islâm toplumu için fevkalade zararlı bu teşebbüs, Hz. Peygamber'in hadiselere zamanında müdahale etmek şeklindeki isabetli siyaseti ile bertaraf edilmiş oldu. [464]

[99] İbn Hişâm, II, 86; îbn Sa'd, III, 608; tbn Abdi'1-Berr, I, 80.

[100] îbn Sa'd, I, 239; III, 609; Belâzurî, Ensâb, s. 266; Futâhu'l-Buldân, Mısır 1350/1932, 20; es-Semhûdî, Nureddin Ali b. Ahmed el-Mısrî, Vefâu'l-Vefâ bi Ahbarî Dari'l-Mustafa, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Beyrut 1374/1955,1, 326.

[101] îbn Sa'd, III, 609.

[102] îbn Sa'd, I, 239; Belâzurî, Ensâb, s. 266; Semhûdî, I, 326.

[103] Belâzurî, Ensâb, s. 239-40, 266.

[104] îbn Hişâm, II, 76-77.

[105] Belâzurî, Ensâb, s. 266.

[106] İbn Sa'd, I, 239.

[107] îbnHişâm, II, 77.

[108] Yahudiler cumartesi günkü ibadetleri için bir gün önce hazırlığa başlarlar, bütün yiyecek ve ihtiyaçlarını cuma günü hazırlarlar. Çünkü onlar cumartesi günü yemek dahi pişirmezier. bkz. Hamidullah, îslâm Müesseselerine Giriş, s. 66.

[109] İbn Sa'd, III, 118.

[110] Belâzurî, Futüh, s. 20.

[111] Belâzurî, Futüh, s. 20.; Hamidullah, îslâm Peygamberi, 1,193.

Dr. Ahmed Güner, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, Beyan Yayınları: 4/169-171.

[112] îbn Hişâm, II, 138-39; Taberî, II, 383.

[113] Belâzurî, Ensâb, s. 264; Futûh,"ks. 18.

[114] Suheylî, Abdurrahman, er-Ravdu'l-Unf, thk. Abdurrahman el-Vekil, Kahire 1389/1969, IV, 254.

[115] Suheylî, IV, 254. Ayrıca bkz. Semhûdî, I, 252-53; Halebî, II, 237.

[116] Semhûdî, 1,251.

[117] Semhûdî, I, 250; Halebî, II, 236.

[118] İbn Şebbe, Ebu Zeyd Omar en-Nemîrî, Tariku'l-Medîneti'l-Munavvara, thk. Fehîm Muhammed Şeltut, Cidde 1393,1, 52; Semhûdî, I, 254-55.

[119] Semhûdî, III, 798; Halebî, II, 236.

[120] Semhûdî, III, 809.

[121] Tevbe, 9/108.

[122] Belazurî, Futûh, s. 18; Taberî, Cami, XI, 26-28; Suheylî, IV, 254-55; Semhûdî, III, 798-99.

[123] Taberî, Cami, XI, 26-28.

[124] Bu hadisin farklı varyantları için bkz. Ibn Şebbe, 1,47-50.

...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın