Muhakeme usulü

Dördüncü Bölüm

MUHAKEME USULÜ

Hz. Peygamber muhakeme esnasında tatbik ettiği kaide ve şekilleri, çeşitli vesilelerle nazari olarak ortaya koyuyor, dolayısıyla tarafların ve hakimlerin her zaman uymaya mecbur olacakları kaideleri gösteriyordu.[301] Resûlullah'm tatbik ettiği muhakeme usulüne göre mahkemelerde davayı ispat etmek davacıya düşmektedir.[302] Hakimler davacının getireceği delillere bağlı kalarak hüküm vermek mecburiyetindedir.[303] Ayrıca islâm muhakeme usulünde tek taraflı olarak icra-i kaza yasaklanarak davalıya da müdafaa hakkı tanınmıştır.[304]

A- Dava

Ceza davalarında, davanın açılması ve takip edilmesi hukuk-davalanndan farklı bir manzara arzeder. Ceza davalarında, hakkı ihlal edilen fert veya onun varisleri dava açabileceği gibi bir ihbar üzerine hakimler de amme davası açabilirler ve mahkemeyi faaliyete geçirebilirler.[305] Hz. Ömer,[306] bir ölüm haberinin kendisine gelmesi üzerine, katili bulmak ve gereken cezaya çarptırmak için hukuku amme davası açarak mahkemeyi harekete geçirdi. Bu davanın tahkikatı tam bir sene devam etti.

Basra valisi Mugire b. Şu'be'nin zina ettiği haberi Hz. Ömer'e gelince, hemen onun hakkında hukuki amme davası açtı ve mahkemeyi faaliyete geçirerek zanlı hakkında gerekli soruşturmayı

yaptırdı.[307]

Hz. Osman'a Küfe valisi Velid b. Ukbe'nin şarap içtiği ihbar edildi. Hz. Osman bu ihbar üzerine hukuku amme davası açarak zanlı hakkında gerekli soruşturma ve tahkikatı yaptırdı.[308]

Amme hukukunu ilgilendiren davalarda, kadılar gibi her müslüman da taraf olabilir ve hukuku ammeye tecavüz durumunda, ihbar haberini götüren şahıs hukuku amme davası açmış sayılır ve o davayı taraf olarak takib eder.[309]

B- Müdafaa

Muhakeme usulüne göre davacının mücenred iddiasıyla isteği hemen yerine getirilmez, iddia edilen şey (müddeabih) hakkında davalının görüşü sorulur. Bu onun en tabii hakkıdır. Çünkü haklar davacının mücerred iddiasıyla tek taraflı verilmiş olsa çok zaman haklar kaybolur ve hak sahipleri mağdur olurdu. Resülul-lah'm bir hadisi bize bu hususta yol göstermektedir: O,

«Şayet hakimler insanlara tek taraflı beyan ve iddialara meb-ni hak tevzi edecek olsalar, karı (ceza mahkemeleri) ve şahısların mallan (hukuk mahkemeleri) üzerinde doğru ve adil olmayan hükümler verilirdi» diyor.[310] Hz. Peygamber Ali b. Ebi Talib'i Yemen'e kadı olarak tayin ederken tek taraflı hüküm vermekten sakınmasını,

«iki taraf senin karşında yerlerini alınca; birini olduğu gibi diğer tarafı da dinlemeden aralarında hükmetme. Bu alınması gerekli karan tayin etmede sana daha elverişlidir.» sözüyle ifade etmişlerdir.»[311]

C- Davaya Son Veren Taraf Muameleleri

1. Feragat Ve Af

Feragat ve af daha ziyade hukuk davalarında bahis konusu olabilir. Bir kimse kişisel hakkından feragat ederek davaya son verebilir. Peygamberimize sunulan bir davada,taraflardan biri hakkından feragat etti ve böylece dava son buldu.[312]

Gerçekten Hz. Peygamber devrinden itibaren kısas ve diyet davalarında af ve hakdan feragat kabul edilmiş olduğu halde,[313] hudud davalarında hiçbir zaman af ve feragat kabul edilmemiştir.

Mekke fethedildiği gün, asil aileye mensup bir kadın hırsızlık yapmış ve dava Hz.Peygamber'e götürülmüştü. Hz. Peygamber de deliller muvacehesinde hırsızlık suçunun işlendiğini tesbit etti ve hırsızı el kesme cezasına çarptırdı. Birisi Hz. Peygambere müracaatla hırsızın elinin kesilmemesini istedi. Hz. Peygamber bu teklife müthiş kızdı ve böyle davalarda affın bahis konusu edilemeyeceğini bildirdi.[314]

Safvan b. Umeyye'nin elbisesini çalan hırsız yakalanarak Hz. Peygamber'e götürüldü. Hz. Peygamber, hrısızı el kesme cezasına çarptırdı. SafVan, hırsızı affettiğini ve hakkından feragat ettiğini söylemesi üzerine, Hz. Peygamber:

«Mahkemeye gelmiş bir hırsızlık davası neticesi cezaya çarptırılmış bir suçluyu ben affetsem bile Allah affetmez» diyerek Saf-van'm af isteğini reddetmiştir.[315] Çünkü bu gibi cezalar cemiyetin selameti amme (kamu) menfaati ve sosyal adalet düşünceleriyle konulmuştur. Bunlar mağdurun veya onun varislerinin affetme-siyle yahut haklarından feragat etmeleriyle düşmez.

Hz. Peygamber (s.a.v.):

«Taraflar, ihtilafları mahkemeye intikal ettirmeden önce ceza (hudud) davalarında haklarından vaz geçebilirler, birbirlerini affedebilirler.Ancak dava mahkemeye geldikten sonra af bahis konusu olamaz, gereken cezalar verilir ve verilen ceza tenfiz (infaz) edilir» diyerek ceza davalarında (hudud) af ve feragatin ne zaman kabul edileceğini, ne zaman kabul edilmeyeceğini seraha-ten belirtmiştir.[316]

Burada hatırlatalım ki, Hz. Peygamber, ispat edilemeyen veya ispatı mümkün olamayan ceza davalarında;

«Elinizden ne kadar imkan gelirse müslümanların cezalarını kaldırmaya çalışınız, şayet elinizde beraati için bir yol, bir delil varsa, maznunu serbest bırakınız, zira başkanın afta yanılması cezalandırmasında yanılmasından daha evladır»[317] ve «şüpheli hal sebebiyle cezaları kaldırınız»[318] hadisleriyle maznunun lehine olarak af cihetine gidilmesini tavsiye edilmiştir.

Burada siyasi suçluların cezalarının umumi bir surette affedilip affedilemeceği bahis konusu olabilir. Hz. Peygamber Mekke'nin fethinde müşriklerin cezalarını affedip umumi af ilan etmişti.[319] Bu tatbikatın umumi bir af için delil kabuledilip edilmemesi münakaşa konusu olabilir. [320]

2. Sulh

Taraflar, gerek duruşmadan evvel ve gerekse muhakeme esnasında, aralarında niza ve ihtilafı sulh ve anlaşma suretiyle çözüme kavuşturabilirler.

Hz. Peygamber'den rivayet edilen bir hadisde, «müslüman-lar arasında helali haram, haramı helal etmemek şartıyla sulh makbuldür» diyor.[321]

Hz. Peygamber, kendisine gelen bazı davalarda sulh olmala-rı,uyuşmaları için taraftan bu yola sevketmiştir.[322]

D- Deliller Ve İspat Yükü

1. Şahitlik (Şehadet)

a) Kavram:

Şehadet delili, islâm hukukunda en önemli delillerden biridir. Kur'an-ı Kerim'in birçok yerinde bu delile temas edilmektedir.[323] Hatta Kur'an bazı davaların ispatının şahadet deliliyle mümkün olabileceğini ifade etmiştir.[324] Hz.Peygamber de kendisine dava geldiği zaman taraflardan önce şahit getirmelerim istiyordu.[325] Yine O, nazari olarak da islâm adliye teşkilatında onların Önemli bir yeri olduğunu «şahitlere ikram ve hürmet ediniz. Çünki, Allah onlar sayesinde hakları yaşatır, korur» sözüyle ifade etmişlerdir.[326]

Kur'an adaletle şahitlik etmeyi[327] ve bir kimsenin şahit olarak gösterildiğinde şehadetten kaçınmayarak gördüklerini ve bildiklerini anlatması mecburiyeti (farz-ı ayn ve farz-ı kifaye) üzerinde[328] İsrar eder. [329]

b) Şehadet-İ Hisbe:

Amme hukukunu ilgilendiren davalarda her müslüman hasım olabileceğinden ihbar anında dava hükmen açılmış kabul edilir ve o şahsın şehadeti dinlenir. Bu şehadete Şehadet-i Hisbe denir. [330]Hz. Peygamber «şahitlerin en iyisi kendisinden şehadet etmesi istenmediği halde şehadet eden,kimsedir» diyerek şehadet-i hisbeye temas etmiştir.[331]

Ehl-i zimmilerin biribirleri arasında yapacakları şehadet kabul edilir. Bir hadiste, «Her şahıs, kendi dinine mensup şahıs aleyhinde şahadet edebilir. Yahudi, Hristiyan'ın aleyhinde şahadette bulunamaz, Hristiyan da Yahudinin aleyhinde şahadette bulunamaz. Sadece müslümanlar diğer dinlere mensup şahıslar aleyhinde yapacakları şahadet kabul edilir» diye rivayet edilmektedir.[332] Hz. Peygamber, yahudilere mensup iki şahıs zina edince onlardan dört şahit istemişti.[333]

Hz. Aişe'den rivayet olunan bir hadisten akrabalığın şahadetin kabul edilmesine engel olan bir durum olduğu anlaşılıyor.[334]

c) Şahadette Nisab:

Kur'an ceza davalarında iki adil ve namuslu erkek şahit getirme mecburiyeti üzerinde ısrarla durur[335] ve hatta gayri meşru münasebetler (zina) gibi en ciddi vak'a ve durumlarda ise dört erkek şahit şart koşar.[336]

Beyhaki de, «kadınların ceza (hudud) ve talak davalarında şahadetlerinin kabul edilmediğini» zikrediyor.[337] Zühri de aynı şekilde «kadınların Peygamber (s.a.v.) ve ondan sonraki halife (Ebu Bekir ve Ömer) zamanlarında, ceza davalarında şahid kabul edilmediğini» rivayet ediyor.[338]

Yukarıda vermiş olduğumuz izahatten anlaşılacağı üzere ceza dav...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın