İktisadî ahlâk

D. İKTİSADÎ AHLAK

1. İslâm İktisadının Ahlâkî Niteliği

A) Îslâm İktisadında Maddî Ve Manevî Kıymetler Dengi

İslâm Dini, insanın fıtratı konusunda gerçekçidir. Buna göre insan bir ruh-beden varlığıdır ve böylece ihtiyaçları da çift kutupludur. insanın, bunlardan yalnızca birine ağırlık vermes: kendi tabiatına aykırıdır. Kur'ân-ı Kerim'e göre insanlar, gene! ..arak cinsî hayat, çocuk edinme, mal sahibi olma gibi «dünya hacının metaı»'na düşkün olarak yaratılmışlardır.[290] «O, mal sevisine çok düşkündür.»[291] Bu gerçeği göz önüne alan Kur'ân-ı Kerim, insana şöyle der;

«Ey Âdemoğlu! Her mescidde (ibadet ve toplantı yerinde) zi-netinizi takının (temiz ve güzel elbiseler giyinin); yiyin için fakat israf etmeyin. Çünkü ALLAH müsrifleri sevmez. (Ey Resulün. De ki: ALLAH'ın kulları için ortaya çıkardığı zinetleri, temiz ve hoş rızıklan kim haram etti? De ki: Bunlar dünya hayatine: nan edenler içindir; kıyamet gününde ise yalnız ve yalnız onlara mahsustur.»[292]

Fakat islâm Dini, yalnız maddi kıymetlere alaka göster': manevi kıymetlerin ihmalini de elbetteki doğru bulmaz. Eniydi, bu kıymetler alanının ikisi ile de alakalanmak ve bu kıymet: arasında mutlu bir birleşmeyi sağlamak, zor olan bu işi bakabilmektir.

«İnsanlardan kimi (sadece) "Rabbimiz! Bize dünyada ver" diye yalvarır. Böylesinin ahirette bir nasibi yoktur. Onlardan kimi de "Rabbimiz! Bize dünyada da güzellik ver, ahirette de güzellik ver ve bizi ateşin (cehennemin) azabından korur der. İşte bunların kazandıklarından nasipleri vardır.»[293]

«Yemek yiyip şükreden, oruç tutup sabreden kimse gibidir.»[294]

Bütün peygamberlerin ve daha başka yüksek manevi şahsiyetlerin birer meslek sahibi oldukları şeklindeki Islâmî telakki, islâm düşüncesinin maddî kıymetler ile manevî kıymetler arasında gerçekleşmesi beklenen mes'ud birleşime verdiği önemin ifadesidir.

Hz. Peygamber şöyle buyurdu:

«—ALLAH'ın gönderdiği bütün peygamberler çobanlık yaptılar. »

Dostları sordular:

«— Sen de mi ya Resûlallah?»

«—Evet, ben'de...» dedi, vaktiyle birkaç kuruşa Mekke'lilerin koyunlarını gütmüştüm.»[295]

îslâm dini, insanın bütün zamanın ahiret işlerine ayrtmasını uygun bulmaz. «ALLAH, dünyadaki her şeyi sizlerin yararlanması için yaratmıştır.»[296] der. iktisadî faaliyetlerden uzaklaşarak, gece-gündüz namaz kılıp oruç tutan ve bu yüzden kendisinin ve ailesinin geçimini ihmal eden bazı sahabeler Peygamber (s.a.v.) tarafından ikaz edilmiştir.

Bununla beraber islâmiyet, insanın dünya işlerine bakışına ve yönelişine bir itidal getirmiştir. Esasen, aşırılığın hiçbir türlüsünü uygun bulmayan islâm, maddî ihtirası elbette kınayacaktır. Hz. Peygamber şöyle buyurur: «Altına ve gümüşe kul olan sürünsün!»[297] Çünkü bu ihtirasın birçok kötülüklere ve haksızlıklara sebep olduğu aşikardır. [298]

B) Îslâm İktisadında Ferdî Ve İçtimaî Menfaatlar Dengesi

İslâm dini, ferdin mülkiyet hakkına ve teşebbüs kabiliyetine saygı gösterir. Sosyal hayatın diğer sahalarında olduğu gibi iktisadî alanda da ferdî şahsiyete ve onun maddî ve manevî haklarına değer verir. Ferdlerin teşebbüs ve tasarruuf hürriyetleri ile mülkiyet hakları Kur'ânji Kerim tarafından teminat altına alınmıştır. [299]

2. İktisadî Faaliyetlerde Ahlakî Vazifeler

İslâm'da her hak ve imkan, bir sorumluluk ve vazifenin karşılığıdır. Hz. Peygamber bunu, verdiği şümullü örneklerle şöyle ifade etmiştir.

«Ahirette insan, hayatını nerede tükettiğinden, servetini nasıl kazanıp nerede harcadığından, ne gibi işler yaptığından, bedenini nasıl yıprattığından ve bildiklerini yaşayıp yaşamadığından sorguya çekilmedikçe ALLAH'ın divanından ayrılamaz.»[300]

A) Kazanma Ve Üretim İle İlgili Vazifeler

1. Kazanma Faaliyeti Sırasında Halis Bir Niyet Taşımak.

Bu, egoist arzu ve kaprisleri tatminden öte; şahsî, ailevî ihtiyaçları karşılama, genel olarak insanların refahlarına, maddî-manevî gelişmelerine katkıda bulunma, nihayet ALLAH'ın rızasını kazanma niyetidir. [301]

2. Meslekî Bilgi Ve Ehliyet

Müslümânı, «diğer müslümanlarm, elinden ve dilinden zarar görmediği kimse» şeklinde tarif eden ve insanın, kendisine yapılmasını istediği şeyi, kendi de başkasına yapmadıkça gerçek bir mü'min sayılamayacağını belirten islâm ahlâkı için mesleki bilgi ve ehliyetin önemi açıktır. [302]

3.ALLAH'ın Haram Kıldığı Şeylerin Üretim Ve Ticareti İle Meşgul Olmamak.

İslâm, ülke ve toplum yararına olmayan şeylerin üretim ve ticaretini haram kılmıştır. Bunlardan bir kısmı, islâm hukuku tarafından açıkça yasaklanmıştır ki, aşağıdaki hadiste bunlardan bir kaçına işaret edilmiştir:

ALLAH ve Resulü içkinin, (usûlüne uygun olarak kesilmeden veya avlanmadan önce) kendiliğinden ölmüş hayvan etinin, domuzun ve putların alım-satımını haram kılmıştır. »[303]

Diğer bir hadiste de şöyle denilmektedir:

«ALLAH bir şeyin kullanımını haram kılmışsa, ondan edinilen kazanç da haramdır.»[304]

4. ALLAH'ın, Yasaklayarakgayr-İ Meşruluğunu İlan Ettiği Yollardan Kazanç Aramamak.

Müslümanın temiz ve yüksek şahsiyeti, üstün hizmet anlayışı, kumar, hırsızlık, dolandırıcılık, zimmet, faizcilik, tefecilik, spekülasyon (ihtikar), rüşvetçilik ve kaçakçılık gibi toplum zararına olan ve insanlık şerefi ile bağdaşmayan yollardan kazanç sağlama zilletine izin vermez. [305]

5. İşçinin Haklarını Gözetmek

İşverenin işçiye, islâm'ın ölçüleri içerisinde, zamanın ve örfün icaplarına göre makul bir ücreti zamanında ödemesi ve diğer maddi ve manevi haklarına riayet etmesi gerekir. Bir kudsî hadiste ALLAH Teâlâ şöyle buyurmuştur:

«Üç zümre vardır ki, kıyamet gününde onlarla hesaplaşacağım! Beni şahit tutarak söz verdikten sonra sözünde durmayanlar, hür insanı satarak bedelini yiyenler ve işçi çalıştırıp ondan yararlandığı halde ücretini vermeyenler.»[306]

Peygamber (s.a.v.) de şöyle buyurdu:

«işçinin ücretini, teri kurumadan (aksatmadan zamanında) ödeyiniz.»[307]

tslâm ahlâkı, daha ahlâkî ve insanî olarak, işçi-işveren arasında hayat düzeyinin eşit olmasını öğütler:

«Hizmetinizde kullandığınız kimseler, sizin ancak kardeşlerinizdir. ALLAH onları sizin elinize emânet etmiştir. Bu sebeple onlara yediğinizden yedirin, giydiğinizden giydirin... »[308]

6. Îşverenin Haklarını Gözetmek

Kur'ân-ı Kerim, müslümanların usulsüz yollarla birbirlerinin haklarını yemelerini prensip olarak-yasaklamıştır. Bu sebeple işçi, kendi haklarına, karşı taraftan beklediği saygıyı, aynı şekilde kendisi de göstermeli; işveren gibi o da bu konuda hakkaniyete, karşılıklı rıza ile düzenlenmiş sözleşme esaslarına ve şartlarına uymalıdır. Hz. Peygamber, «Müslümanlar, kabul ettikleri şartlara uymak zorundadırlar. »[309] buyurmuş ve sözleşme yapıldığı halde buna uymamayı "münafıklık alâmeti» olarak nitelemiştir.[310]

Kur'ân-ı Kerimde de sözleşme ile verilen ahidlere uymanın gerekliliği ısrarla belirtilmiş ve müslümanların belli-başlı özelliklerinin sayıldığı uzunca bir ayetin bir yerinde «onlar anlaşma yaptıklarında ahidlerini yerine getirirler.»[311] denilmiştir.

Kur'ân-ı Kerim'deki bir ayet, işçinin işi ile ilgili aslî görevlerini belirtmektedir:

Senin iş verdiğin kimselernin en iyisi, güçlü ve emniyetli , olandır.»[312]

Şu halde işçinin iki aslî-görevi vardır:

a) Fizik gücünü kullanmak yani kurallara göre yapması geredan ve emeğini esirgemeden yapmak,

b) Emniyetli olmak yani işyerini ve oradaki araç-gereçleri birer emanet kabul ederek esirgemek, zarar vermemek, tahrip etmemek, buna izin vermemek. [313]

B) Harcama Ve Tüketim İle İlgili Ahlâkî Vazifeler

1. Toplumun Zararına Tüketim Ve Harcamalarda Bulunmamak

İslâm kardeşlik dinidir ve ferdlerin, genel olarak, kendilerine yapılmasını istemedikleri işleri, kendilerinin de başkaları aleyhine yapmamalarını emreder.

îslâm o günkü hayat şartları içinde toplumun zararına olan harcamaları bildirmiş ve bunları hususiyle yasaklamıştır ki, içki, ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın