Hz.Peygamberin tefsirinin bazı kısımları

Üçüncü Bölüm

HZ. PEYGAMBER (S.A.V.)'İN TEFSİRİNİN BELLİ BAŞLI KISIMLARI

1- Kur'ân'ı Kur'ân'la Tefsiri

Bilindiği gibi tefsir yollarının en güzeli ve en doğrusu, Kur'ân'ın yine Kur'ân ile açıklanmasıdır.[61] Zira Kur'ân'ın bir yerinde umumî olan, bir başka yerinde tahsis edilir. Herhangi bir ayette mücmel olan husus, bir başka ayette mufassal olarak zikr edilmiş olabilir. Bunlara ait misaller çoktur. Kur'ân'ın açıklanmasında bu yola baş vurmanın ilk numunelerini de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in tefsirinde buluyoruz.

«îman edenler, bununla beraber imanlarını zulümle de bulaş-tırmayanlar, işte ancak onlardır ki emin olmak hakkı kendilerinindir. Onlar doğru yolu bulmuş kimselerdir»[62] ayeti inince, «İçimizde nefsine zulm etmeyen kim var?» diyerek, bu durum Resûlullah (s.a.v.)'m ashabına ağır gelmişti. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v.) dedi ki: «Zannettiğiniz gibi değil, buradaki zulüm Lokman'm oğluna dediğidir: «Evladım sakın ALLAH'a ortak koşma. Çünkü şirk elbette büyük bir zulümdür»[63] (Lokman, 13).

Böylece Peygamberimiz (s.a.v.), başka bir ayete dayanarak, umumî bir manayı tahsis etmiş ve yanlış anlamamn önüne geçmiştir. [64]

2- Mücmeli Beyan Etmesi

Kur'ân'da «... bir hak olmadıkça ALLAH'ın haram ettiği cana kıymayın...»[65] buyurulmuştur. Resûlullah (s.a.v.) bir hadisiyle ayetteki «bir hak olmadıkça» kısmını açıklamış, hangi hallerde öldürmenin haklı olacağını şöyle vuzuha kavuşturmuştur: «Allah1 dan başka tanrı olmadığına ve benim ALLAH'ın resulü olduğuma iman eden hiçbir müslüman kişinin kanı helal olmaz. Ancak şu üç şeyden birini yaparsa (kanı helal olur): Adam öldürmek, evli iken zina etmek, dinden çıkıp müslümanlardan. ayrılmak.[66]

3- Peygamber (s.a.v.)'in Kur'ân'in Manasını Tekid Suretiyle Beyanı

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kur'ân'ı açıklama tarzlarından biri de Sünnetin, Kitabın manasına muvafık bir tarzda varid olması şeklinde görülür. Beyanın bu tarzından maksad, hükmün takviye edilmesidir. Yoksa aynı mana, ayette de ifade edilmiştir. Ayetin ifade ettiği hüküm ve mana, farklı vesilelerle belirtilmek suretiyle kuvvet kazanmakta ve böylece Hz. Peygamber hatırlatma vazifesini yerine getirmektedir.

Resûlullah (s.a.v.): «Din hususunda aşırılıktan sakının; çünkü sizden öncekiler dinde mübalağa ve aşırılıkları yüzünden helak olmuşlardır.»[67] buyurmak suretiyle «De ki: 'Ey ehl-i kitab, dininizde haksız yere haddi aşmayın...'» [68] ayetinin manasını, te'kid ederek açıklamaktadır. [69]

4- Umumu Tahsis Etmesi

Hasredilmeyen (sınırlandırılmayan) müsemmalarm hepsine birden şamil olan lafza umum lafzı denir. Umumî lafızlar bazan tahsis olunur. Kur'ân, Kur'ân ile tahsis edildiği gibi Sünnet ile de tahsis edilebilir. Nitekim bunun aksi, yani Sünnetin umumiyetinin Kur'ân ile de tahsis olunduğu vakidir. Resûlullah (s.a.v.)'m bütün dinî beyanatı vahy ve ilhama istinad ettiğinden, Sünnetin Kur'ân'ı tahsis etmesi caiz olur.

Ebû Hureyre dedi ki: Birisi Resûlullah'a şöyle bir soru sordu: «Ey ALLAH'ın Resulü, biz deniz seyahatına çıkıyor ve yanımıza az mikdar su alıyoruz. Bununla abdest alsak, içecek su sıkıntısı çekiyoruz. Deniz suyu ile abdest alabilir miyiz?» Resûlullah buyurdu ki: »Denizin suyu pak, meytesi (ölüsü) ise helaldir»[70]

5- Mutlakı Takyid Etmesi

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kur'ân'ı açıklama şekillerinden biri de, ondaki bazı mutlak lafızları takyid etmek suretiyle olmuştur.

Mesela «Hırsızlık eden erkek ve kadının, yaptıklarına karşılık, ALLAH'tan bir ceza olarak ellerini kesin»[71] ayetinin ıtlakı, sünnet tarafından «sağ el» olarak takyid edilmiştir.[72]

6- Müşkili Tavzih Etmesi

Kur'ânın müşkilinden murad, herhangi bir ayetin,ilk bakışta diğer bir ayete muarız olduğu zannını uyandırmasıdır.[73] «Onlar hâlâ Kur'ân'ı gereği gibi düşünmeyecekler mi? Eğer o, ALLAH'dan başkası tarafından olsaydı elbet içinde birbirini tutmayan bir çok şeyler bulurlardı.»[74] ayetinin tasrih ettiği gibi, Kur'ân1 da tearuz olması mümkün değildir. Tearuz ettiği sanılan hususların izale edilmesi gerekir. Sahabe ve sonradan gelen bazı âlimlerin bu nevi izahları bulunduğu gibi, Hz. Peygamberin de bazı müşkilleri tavzih ettiğini görmekteyiz.

«... Altını ve gümüşü yığıb ve biriktirip de onları ALLAH yolunda harcamayanlar (yok mu?) işte bunlara pek acıklı bir azabı muştu-la!» (Tevbe, 34) ayeti nazil olunca, bu müslümanlara ağır geldi. Çünkü bu ayetin mirasa mani olduğunu sanmışlardı. Ömer b. el-Hattab müslümanları temsilen Hz. Peygamber (s.a.v.)'den isti-zahda bulundu. Resûlullah (s.a.v.): «ALLAH zekatı sadece mallarınızın geriye kalan kısmını temizlemek için farz kılmıştır. (Ölümünüzden) sonraya bırakacağınız mallarda ise mirası farz kılmıştır.» buyurdu.[75] Böylece bu ayetin meşru yollardan kazanıp biriktirmeye mali olmadığı, ayet-i kerimedeki tehdidin ancak mallarının zekatını vermeyenler hakkında olduğu anlaşılmıştır. [76]

7- Mübhemi Beyan Etmesi

Semure'den rivayete göre Resûlullah şöyle demiştir: «es-Sela-tu'l-vusta, ikindi namazıdır.»[77]

Bu hadis «Namazları ve es-salâtu'l-vustayı devamlı olarak yerine getirin.»[78] ayetindeki «as-salâtu'l-vusta»nın ikindi namazı olduğunu bildirmektedir.

Başka bir misal: Bakara, 249 ayeti, Talut ile birlikte nehri geçen müminlerden bahsederken onların sayısını bildirmez. Hadis-i şerif "üç yüz on kadar, Bedir ashabı kadar", olduğunu bildirmiştir. (Buharı, Megazî, V, 5). [79]

8- Neshi Beyan Etmesi

Kur'ân-ı Kerimdeki ayetlerden herhangi birinin hükmünün mensuh olduğuna dair, Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından söylendiği rivayet olunan bir habere rastlamadık. Hatta nesh kelimesini selef-i salihinin geniş manada kullanımında dahi, bu kelimenin Hz. Peygamberden nakledildiğini görmedik. Usul kitaplarında, sünnetin vazifelerinden ve Kur'ân'ı açıklama şekillerinden birinin nasih ve mensuhu beyan etmek olduğu belirtilir. Şu halde sünnetin neshi beyan etmesi, neshe delâlet etmek suretiyle olmalıdır. Kur'ânm nüzulünü müşahede eden sahabîler, aynı mevzua dair olan ayetlerden hangisinin önce, hangisinin sonra indiğini bildikİeri için Resûlullah (s.a.v.)'m tasrihine lüzum kalmadan, her iki manasına göre neshe muttali oluyorlardı. Nitekim ayetlerin nüzul sebeplerine de bu şekilde vakıf oluyorlardı. Binaenaleyh nüzul sebeplerini öğrenmekte olduğu gibi, nasih ve mensuhu Öğrenmek için de başlıca kaynak sahabenin beyanından ibarettir. Fakat Resûlulah (s.a.v.)'m bazı hadisleri mensuh ayetlere delâlet etmektedir. Buna dair misallere de az rastlanmaktadır.

«Sizden birinize Ölüm gelip çattığı vakit -eğer mal bırakacak-sa- anaya, babaya, yakın akrabaya meşru bir suretde vasiyyetde bulunmak, takva sahipleri üzerinde bir hak olarak farzedildi.»[80] ayeti en sahih kavle göre, Nisa sûresinin 11 ve 12. ayetlerindeki miras hükümleriyle nesh edilmiştir.

Ebû Ümame diyor ki: «Veda haccı sırasındaki hutbesinde Resûlullah'm şöyle dediğini duydum: «ALLAH, her hak sahibine hakkını verdi. Artık varis için vasiyyet yoktur»[81]

Bu hadis-i şerif, vasiyyet hükmünü neshetmekte, veya Şafiî mezhebinin izahı ile miras hükümleriyle neshedilmiş olduğunu beyan ve te'kid etmektedir. [82]

9- Amelî Olarak Tefsir Etmesi

Hz. Peygamber (s.a.v.) birçok ayetlerde emrolunan hususları, bizzat tatbik ederek göstermiş, böylece o ayetlerden ilâhî muradın ne olduğunu iyice açıklamıştır.

Cabir, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in haccını tafsilatlı olarak anlatan uzun hadisinin bir yerinde diyor ki: «Nihayet onunla birlikte Beytullaha geldik. Hacer-i esvedi istilam etti. Üç defa koşar adımlarla, dört defa da mutad yürüyüşle tavaf yaptı. Sonra da Makam-ı Ibrahime geçti ve hemen: «Siz de Makam-ı İbrahim'den bir namazgah edinin» (Bakara, 125) ayetini okudu. Makamı, kendisiyle Beyt arasına alarak iki rekat namaz kıldı»[83] Resûlullah (s.a.v.)'m bû tatbikatından «Siz de ibrahim'in makamından bir namazgah edinin...» emr-i ilahisinden neyin murad edildiğini, nerede ve ne şekilde yapılacağı anlaşılmaktadır. [84]

10- Takrirî Olarak Beyanı

Misallerine az rastlanılan bu kısımda, herhangi bir ayetin Resûlullah'm yanında izah edilmesine karşı, onun sükut etmek suretiyle, bu izahı tasvip ettiği anlaşılır.

Amr b. el-As, Zatu's-selasil gazvesinin cereyan ettiği hicrî 7. yılda Peygamber (s.a.v.) tarafından gönderildiği bir sefer...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın