Dehr inancı

F- Dehr İnancı

1. Câhiliyede Dehr İnancı:

"Dehr" kelimesi, aslolarak âlemin yaratılışından yokoluşuna kadar geçireceği z&mânâ isim olmuştur.[151] Ezherî (Ö.370/980) ye göre, Araplar katında, uzun zamânâ "Dehr" denildiğinden, dünyanın Ömrüne de, aynı isim verilmiştir. Bazı kimseler de, belalar ve musibetleri "Dehr'"e isnad ederek, "Dehr"den şikayet ve nefret etmişlerdir.[152] Bu izaha göre "Dehr", büyük bir güç olarak bilinmektedir.

Câhiliye Araplarına göre, insan, varlığını Allah'ın yaratmasına borçludur. însan yaratılınca, yaradamyla bütün bağlarını keser. Yeryüzüne geldiği andan itibaren, varlığım, hayatını, çok daha kuvvetli bir başka gücün eline koyar. Onun yönetimine girer. Bu diktatör gücün yönetimi de insanın ölümüne kadar sürer. Ölüm de hayatı boyunca zulmü altında inlediği bu gücün son dar-besidir. Bu gücün adı "Dehr" dir. [153]Hayatın akışı "Dehr"'m kontrolünde kabul edilmiştir. Bu düşünce Kur'an-ı Kerim'de inkarcı Arapların ağzından şöyle anlatılır: "....Biz yaşarız, ölürüz. Bizi Dehr'den başkası helak etmiyor."[154]

Câhiliye Araplannın hayat görüşü, merkezinde "Dehr" adı ile bilinen karanlık ve esrarengiz bir düşünce taşır. Tabiat yaratıcı, Dehr öldücüdür."Kozmolojik alanda, rızık, ecel, saadet ve şekavet gibi insan hayatını ilgilendiren bir çok yönün "Dehr" veya "Eyyam" diye adlandırılan kaçınılmaz bir kuvvet tarafından, daha başlangıçta tayin edildiği düşüncesi bu hayat görüşünün en belirgin vasfıydı. "Dehr", ibadet edilecek bir ilah değil, dikkate alınması gereken kozmolojik bir kuvvet idi".[155] Watt, bu ifadeleriyle "Dehr" i kozmolojik bir kuvvet olarak tarif etmektedir. Gerçekten "Dehr" kozmolojik bir kuvvet midir yoksa, Câhiliye Araplannın muhayyilesinde ürettikleri bir Tanrı mıdır? Kur'an'm yaklaşımı bize "Dehr'i, Tanrı olarak kabul ettiklerini haber vermektedir.[156] islâm öncesi Arap şiiri insan hayatının "Dehr" ile kontrolü veya tayin ve tesbiti ile ilgili atıflarla doludur. Bir kimsenin başına gelen hep, "Dehr" tarafından ortaya konur. Onun başarısı, daha ziyade bahtsızlığı "Dehr"'den gelir. "Dehr", hedefim hiç şaşırma-yan oklar atar.[157] Arap atasözleri arasında, "Dehr'den daha şiddetli" cümlesi meşhurdur.[158]

Türkçemizdeki "Felek" kavramının çağrıştırdığı mânâ da "Dehr'"in manâsıyla ortaktır. Ancak "Felek" inancı, yaratıcı mânâsında olmayıp, genelde kötülüklerin kendisine nisbet edildiği bir kavram olarak görülmektedir. [159]

2.Hadislerde Dehr İnancı

Kur'an-ı Kerim'de sadece iki yerde geçen "Dehr" kelimesi,[160] "zaman" veya "çok uzun zaman" mânâsına kullanılmıştır. Hz. Peygamber'in hadislerinde de aynı mânâda kullanıldığı gibi,[161] "Allah" mânâsında da kullanılmıştır.[162] Kuran ayetleri ve hadisi şerifler ışığında konu incelendiği zaman, insanın rızkının, ecelinin, saadet ve şekâvetinin önceden tayin ve tesbit edilmiş olduğu fikrinin, îslâmi anlayışta "kader" kavramıyla izah edildiği görülür. Bu anlayış içinde, birbirine yakın mânâda iki müteradif kelime olarak ifade edebileceğimiz "Dehr(ve Kader" kelimelerini, bütün bunların ifade ettiği mânâdaki, herşeyi yaratan Allah olarak da anlayabiliriz. Zaten bahsimizle ilgili bir kısım hadisler de, bu mânâyı ifade etmişlerdir. Hz. Peygamber: "Vay şu dehr'in mahrumiyet ve hüsranına!" diye sebbetmeyiniz, çünkü dehr, Allah'tır" buyurmuştur. Başka bir hadiste: Rasûlüllah (s.a) şöyle buyurdu: Allah şöyle buyurdu: "Adem oğulları, Dehr'e hareket ederler; oysa Ben, dehr'im; gece ve gündüz benim elimdedir."[163] Bu bir hadis-i kudsî ve buna rağmen mevsukiyeti şüpheli ise de, bunun, adı birden fazla isnad zincirinde görülen ez-Zühri'nin (125/742) zamanında yaygın olduğu görünmektedir. Sonraki alimler, Allah'ın Dehr'le bu tarzda aynîleştirilmesinden dolayı şaşırmışlar ve bundan kaçınmak için muhtelif yolları denemişlerdir. Bu yollardan birifarkh bir okuyuşla ve okuyuş şekline "Ben Ebediyim" mânâlarını vermekti. (Goldhizer Zâhiriten, [164]vd. nakli s. 11), İbn Kuteybe şu örneği ele almayı tercih etti: "Zeyd Feth'dir" cümlesi, Zeyd kölesi Feth'e, o işi yapmasını emrettiği için, kati'den dolayı sorumludur anlamına gelmektedir; bu şekilde Dehr, her zaman olduğu gibi Allah'ın bir vasıtası olmaktadır.[165]

Bu hadislerde açıklandığı gibi, Hz. Peygamber, Câhiliye Araplarının sahip oldukları "Dehr" inancını, onların anladığı manâsıyla reddetmiş, ve "Sakın sizden biriniz, dehr'e sövmesin, Allah dehr'dir." buyurmuştur. Bunun mânâsı şöyledir: Kainatta cereyan eden hadiseleri, dehr'in işi sanıp da dehr'e sövmeyiniz, bütün olayların yaratıcısı Allah'tır. Binaenaleyh, ölüm gibi hoşa gitmiyen şeylerden dolayı, onun halikını dehr sanıp da ona sövdüğünüzde, o sövmeniz, hoşlanmadığınız şeyleri yaratan Allah'a gider demektir.[166]

Bu konuda Kuran ve Sünnetin getirdiği esas, yukarıda da görüldüğü gibi, islâm kadar kavramını, nihâî kontrolün gayr-i şahsi ve duygusuz "Dehr'"e değil, bağışlayıcı olan Allah'a dayandığı şekliyle değiştirilmiştir.[167]

G-Gayb Bilgisi

1. Câhiliyede Gayb Bilgisi

"Gayb" kelimesi, gözden kaybolan şeye denildiği gibi, duyularla idrak edilmeyen, insan bilgisi dışında kalan şeye denir.[168] Gayb iki türlüdür: Biri, Peygamberler tarafından insanlara bildirilen âlem, diğeri, yalnız Allah'a malum olan âlemdir ki, Kur'an'da zikredildiği üzere [169]bu gayb âleminin anahtarları (yani bilgileri) O'nun nezdindedir.[170]

Fıtrî olarak her insan, bilinmeyeni Öğrenme ve araştırma duygusuna sahiptir. Bu sebebten Câhiliye Arapları da gayb âlemi hakkında bilgi sahibi olabilmek için, kendilerinin Cinlerle ve Şeytanlara münasebet halinde olduklarına inandıkları bilgilere sadakatle bağlanıp saygı duyuyorlardı. Bu olağanüstü güce sahip bilge kişiler: "Kahinler ve Arrâflar" idi.[171] Kâhinler daha çok geçmişe ait bilgileri haber verme konusunda mütehassıs iken, Arrâflar, geleceğe ait ahvalden haber verme konusunda otorite idiler.[172] Onların zihinlerinde cinlerin, dahî ve seçkin kimselerle ilişki kurduğu imajı, eskiden beri hakimdi.[173] Bu imajı onlarda, gayba ait bilgilerin de belli kimseler tarafından bilinebileceği düşüncesini doğurmuştu. Bunun için de Kâhinler ve Arrâflara koşuyorlar, problemlerini çözüyorlardı.

Gayba ait bilgileri elde etmek konusunda Kâhin ve Arrâflardan başka, kendileri de ferdî olarak değişik metodlar uygulayarak gayb hakkında bilgi ediniyorlardı. Mesela kuş uçurmak suretiyle, onların uçuş istikametlerinden bilgiler çıkarıyorlardı. Kendisinden haber alınamayan kimsenin ölü mü, diri mi olduğu hakkında bilgi almak için şöyle yaparlardı: Derin ve karanlık bir kuyunun başına varırlar orda: Yâ fülan, diye üç defa seslenirlerdi. Hiç ses duymazlarsa aradıkları kişinin ölmüş olacağına, herhangi bir ses duyarlarsa aradıkları kişinin hayatta olduğuna hükmederlerdi. Bir Arap şairi böyle bir tatbikatı şöyle anlatır:

"Ebu'l-Miğvar'ı (bir) çukurda çağırdım, fakat çağırdığım sesim bana geri dönmedi. Ebu'l-Miğvar'ı kabirde zannediyordum. Rüzgarlar onun üstündeki toprakları da düzlemiştir (yani yeri de kaybolmuştur)."[174]

2. Hadislerde Gayb Bilgisi

Kur an ve hadisler, gayba ait tüm bilgilerin Allah'a ait olduğunu, Allah'tan başka hiç kimsenin bilemiyeceğini haber vermektedirler. Bu konudaki ayetlerden bazılap. şöyledir:

"Gayb'ın anahtarı (bilgileri) O'nun katındadır, onları ancak Allah bilir."[175]

"Ben göklerde ve yerde görünmiyeni (gaybı) biliyorum."[176]

"Ey Muhammed, onlara de ki; Gaybı bilmek Allah'a mahsustur."[177]

"Her şeyi O yaratmıştır. Her şeyi O bilir. "[178]

Hz. Aişe (r.a), Ibn Cerir et-Taberî'nin (Ö.310 h. ) rivayetine göre şöyle buyurmuştur: "Allah'tan başka her kimin gaybı bileceğini söyliyen kimse, yalan söylemiş. Allah Teala kendisi: "Göklerde ve yerde olanların hiç biri gaybı bilemez, yalnız Allah bilir." buyuruyor."[179]

Hz. Peygamber de gaybı Allah'tan başka kimsenin bilemiyeceğini pek çok hadislerinde haber vermiş,[180] kendilerinin ancak Allah'ın bildirmesiyle bilebileceğini ifade etmiş, uygulamalarında bizzat göstermiştir. Gerek devlet idaresiyle ilgili uygulamalarında gerekse şahsi uygulamalarında istişarede bulunması, bize bunu açıkça göstermektedir. Uhud savaşı, Hendek savaşı Öncesi istişareleri, hurmaların aşılanması hakkındaki görüşlerinin, şahsi düşünceleri olduğunu beyan etmeleri, ifk hadisesinde sahabenin ileri gelenleriyle istişarede bulunması gibi bir çok Örnekler, gayb hakkındaki bilgileri Allah'tan başka kimsenin bilemiyeceğini gösteren delillerdir. [181]

H- Mekke Ve Kabe Kutsallığı

1. Câhiliyede Mekke Ve Kabe Kutsallığı

Câhiliye Arapları arasında, Mekke ve Kabe'nin saygın bir yeri vardı. Rivayete göre: Hz. Adem, yeryüzüne indirilince, Mekke'ye geldi, (yalnızlıktan dolayı) Korkmaya başladı. Allah cc. onu korumak için, melekler gönderdi. Melekler her taraftan, Harem taşlarının bulunduğu yerlerde durdular....
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın