Asr-ı saadette suffa ashabı

ASR-I SAADETTE SUFFA ASHABI

Yrd. Doç. Dr. Akif Köten

(Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, Bursa)

Akif Köten 1951 yılında Samsun'un Ladik ilçesinde doğdu. 1969 yıhnda Çorum I.H.L.nden, 1973 yılında İzmir Yüksek îslam Enstitüsünden mezun oldu. 1977-1982 yıllan arasında Bursa Yüksek İslâm Enstitüsünde Hadis Asistanlığı ve öğretim üyeliği yaptı. 1982 yılında Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis öğretim görevliliği yaptı. 1983 yılında "Kadı İyaz'ın Hayatı, Eserleri ve Hadis Şerh Metodu" konusunda tez vererek doktor oldu. 1992 yılında yardımcı doçent oldu. Halen aynı fakültede Hadis anabilim dalında öğretim üyeliği görevine devam etmektedir. Eserleri:

- Hz. Peygamber'in Devlet Başkanlığı

- Hz. Peygamber Döneminde Şaka ve Bazı Şakacı Sakabiler [1]

Giriş

Peygamberlere ilk inananlar genellikle, toplumun alt kesimlerini oluşturan köleler, fakirler, güçsüzler, kimsesizler... olmuştur Kur'ân'm "mustaz'aflar"[2] diye belirttiği bu zayıf insanlar, bir de çeşitli sebeplerle peygamberlere karşı direnen zengin ve güçlüler tarafından dışlanıp horlanınca, çok daha büyük zorluklara, hatta işkencelere maruz kalmışlardır. Peygamberlerin böyle insanlara sağladığı maddî ve menevî destek hem onları korumuş, hem de, benzer durumdakilerin yeni dine girmelerine imkân sağlamış, hatta onları buna teşvik etmiştir.

Her hak dinde olduğu gibi[3] islâm'ın yayılmasında da aynı durum görülmüş, Mekke'nin ileri gelenleri (Kureyş) kölelerin, azad-hlarm ve sıradan insanların, Hz. Peygamber'in yakınında bulunmalarına tahammül edememişler, hatta onların yakınlığını, yem dine girmelerini engelleyen bir mazeret olarak ilen sürmüşlerdir, îlk müslümanlardan olan Abdullah Ibn Mes'ud, Bılâl-ı Habeşi, Süheyb-i Rûmî, Habbâb b. Erett, Ammâr b. Yâsir, Mıkdat b. Es-ved gibi zayıf ve güçsüz, çoğu Mekke dışından olan mu mmler, sık sık Hz. Peygamberle buluşuyor, O'nunla oturup kalkıyorlardı ileri gelen müşriklerin hiç hoşuna gitmeyen bu durum, itirazlarına sebep oldu, şöyle dediler: "Biz gelince onları uzaklaştır, bizi yanına al, seninle oturup konuşalım, belki sana tâbi de Hz. Peygamber onların bu teklifini düşünürken —ki, Hz.Omer de böyle düşünüyordu— şu âyet nazil oldu:

"Rablerinin rızasını isteyerek sabah-akşam O'na dua edenleri yanından kovma. Onların hesabından sana,senın hesabından [4] onlara bir sorumluluk yoktur ki, onları kovarak zulmedenlerden olasın."[5]

Bu âyet-i kerîme, güçsüz müslümanların Hz. Peygamber nez-dindeki mevkiini daha da güçlendirdi ve onlarla daha fazla ilgilenmesini sağladı. Yukarıda ismi geçen sahâbiler, daha sonra Medine'de teşekkül eden Ashâb-ı SufFa'nm ileri gelenlerinden olmuş, hatta, benzer bir hâdise de Medine'de yaşanmıştır. Selmân-ı Fârisî ve Habbâb b. Erett'in naklettiğine göre, başta Uyeyne b. Hısn ve Akra' b. Habis olmak üzere, Müellefe-i Kulûb'dan[6] birkaç kişi Rasûlullah'a (s.a.v.) gelerek:

"Bize özel bir oturum tahsis etmeni istiyoruz ki, Araplar bizim üstünlüğümüzü görüp anlasın. Sana gelen heyetlerin bizi bu kölelerle beraber göi'melerinden utanıyoruz. Biz senin yanına gelince onları gönder, bizden uzaklaştır. Biz kalkıp gidince, onlarla istediğin kadar otur"[7] dediler. Onların şöyle dediği de nakledilir; "Yâ Rasûlallah! Sen meclisin baş tarafina otursan, (Selmân ve Bilâl'ı kasdederek) bunları ve pis kokularını (başka giyecek bulamadıkları için sadece yün hırkalar giyiyorlar, bunlar da kokuyordu) bizden uzaklaştırsan, biz de senin yakınma otursak ve seninle daha rahat konuşsak ve senden dini öğrensek (daha iyi olur)."[8] Bunun üzerine şu âyetler indi:

"(Ey Muhammedi) Rabbinin kitabından sana vahyolunam oku. O'nun sözlerini değiştirebilecek hiçbir kimse yoktur. O'ndan başka bir sığınılacak da bulamazsın. Sabah-akşam Rablerinin rızasını dileyerek O'na yalvaranlarla beraberliğe sen de sabret. Dünya hayatının güzelliklerini isteyerek, gözlerini o kimselerden ayırma. Bizi anmasını kendisine unutturduğumuz ve işinde aşırı giderek hevesine tâbi olan kişiye uyma. De ki; Gerçek, Rabbiniz-den (gelen)dir, dileyen inansın, dileyen inkar etsin. Şüphesiz zalimler için, duvarları çepeçevre onları içine alacak bir ateş hazırlamışızdır..."[9]

Bu âyetler nazil olunca Hz. Peygamber, onları aramak üzere kalktı ve onları mescidin arkasında, —SuftVda— Allah'ı zikrederlerken buldu ve; "Ümmetimden (zayıf) bir gurupla beraberliğe sabretmeyi nefsime emretmeden beni öldürmeyen Allah'a ham-dolsun. Ölüm de sizinle, hayat ta sizinledir" dedi.[10]

islâm'a gönülden bağlanmış olan bu fakir sahâbîler, aç da kalsalar başkalarından birşey istemez, asla dilenmezlerdi. Onlar hakkında Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

"Sadakalarınızı, kendilerini Allah yoluna adayıp, ticaret için yeryüzünde dolaşmayanlara, hayalarından dolayı, kendilerini tanımayanların zengin sanacakları yoksullara verin. Onları yüzlerinden tanırsın, yüzsüzlük ederek insanlardan birşey istemezler. Şüphesiz ki Allah, yaptıklarınızı bilir."[11]

Birinci Bölüm

SUFFA'NIN KURULUŞU VE ASHÂBI'NIN OLUŞUMU

I. Suffa Ve Ashâb-I Suffa

Evin önünde veya etrafında bulunan avlu, gölgelik ve benzeri mekanlar için kullanılan Suffa kelimesi,[12] hicretin hemen akabinde inşa edilen Mescid-i Nebevî'nin avlu kısmı, üzeri hurma dallarıyla Örtülmek suretiyle meydana getirilen gölgelik bir bölümün adı olmuştur. Medine'de yanlarında kalacak akrabaları veya evleri olmayan kimsesiz, fakir muhacirler burada barındıkları için, buranın sakinlerine Ashâb-ı Suffa, Ehl-i Suffa, fakirlikleri sebebiyle ihtiyaçları, Hz. Peygamber (s.a.v.) ve diğer müslümanlar tarafından karşılandığı için de, Edyâfu'l-Islâm, Edyâfu'l-müslimîn; müslümanların misafirleri denilmiştir.[13]

II. Suffa'dan Önce Kimsesiz Muhacirlerin Barındığı Yerler

Mescidin yapılması ve avlunun Suffa haline getirilmesinden önce kimsesiz muhacirlerin kalabilmesi için Medine'nin herhangi bir yerinde bulunan muhtelif evler kullanılmıştır. Peygamberimizin hicretinden önce gelen muhacirleri ensar, imanlarına göre ağırlıyordu. Genellikle aile halinde gelenler ailelerin yanına alınırken, bekâr, kimsesiz olanlar bir yerde toplanıyordu. Ibn Cübeyr Rıhle'sinde Ammâr, Selmân ve arkadaşlarının birlikte kaldığı, Kuba'daki bir evden bahseder.[14] Abdullah Ibn Ümmi Mektûm'un Medine'ye ilk geldiğinde yerleştiği bir Dâru'l-kurrâ'dan da bahsedilir.[15]

Bu bilgiler bize, Rasûlullah'm (s.a.v.) hicretinden önce veya sonra Medine'ye gelmiş olan kimsesiz muhacirlerin Önceleri, geçici olarak, muhtelif yerlerdeki bazı evlerde, yurtlarda barındırıldıklarını gösterir. [16]

III. Suffa'ya Duyulan İhtiyaç Ve Suffa'nın Teşekkülü

Hicretin başlamasıyla Medine'de büyük bir nüfus yığılması meydana geldi. Rasûlullah (s.a.v.) Ensar ile Muhacirler arasında kardeşlik (muâhât) kurmak suretiyle Mekkeli her bir muhaciri Medineli bir ailenin yanına yerleştirdi. Evli olan muhacirler genellikle sığınabilecek bir yer bulabilirken bekâr, kimsesiz ve fakir olan muhacirlerin yerleştirilmesi pek kolay olmuyordu. Yukarıda da belirtildiği gibi, değişik yerlerde barınan kimsesiz bu muhacirlerin çeşitli ihtiyaçlarım karşılamak da zor oluyordu, tşte bu dağınıklık, onların Suffa gibi merkezî bir yerde toplanması zaruretini doğurmuştur. Beyhakî'nin (v.h.458) naklettiğine göre, Medine'de barınağı ve hiçbir yiyeceği olmayan muhacirler çoğalınca Hz. Peygamber (s.a.v.) onları mescide yerleştirdi ve onlara "Ashâb-ı Suffa" ismini verdi. Zaman zaman Rasûlullah (s.a.v.) onlarla oturur, sohbet eder, namaz kıldırdıktan sonra Suffa'ya uğrar ve onlara şöyle derdi; "Eğer Allah (cc) katındaki değerinizi bilseydiniz, her zaman, bugün olduğu gibi fakr ve ihtiyaç halinde rızıklandırıl-mak isterdiniz.[17]

Rasûlullah (s.a.v.), Abdullah Ibn Mes'ud'un gece mescidde yattığını görünce, niçin burada yattığını sorar, "yatacak başka bir yerim yok" cevabını alınca buna izin verir.

Böylece, kimsesiz sahâbîlerin ibatesi (barınması) için Mescid'in avlusu tahsis edildi, üzeri hurma dallarıyla Örtülerek güneş, yağmur ve soğuktan korundu. Çeşitli zaruretler sebebiyle

bir araya toplanan bu insanların maddî ihtiyaçları merkezî bir şekilde hal yoluna konulmuş oldu.

Bilindiği gibi Mescid-i Nebevî inşa edildiğinde Kıble, Kudüs'teki Mescid-i Aksa idi. Hicretin onyedinci ayında kıble Mescid-i Haram'a çevrilinceye kadar Ashâb-ı Suffa mescidin arka tarafında, yani güney kısmında kalıyordu. Zehebî'nin (v.h.774) ifadesine göre, kıble değişince, daha önce kuzey tarafta yapılmış olan yüksek kıble duvarının olduğu taraf Suffa haline getirildi.[18] Böylece Suffa, başlangıçta mescidin güneyindeki avluda iken, kıblenin değişmesiyle kuzey tarafa geçmiş oldu.

Hadisçiler ve tarihçiler genellikle Suffa'yı, mescidin avlusunda gölgelik bir yer olarak tarif ederler.[19] "Suffa'nm yeri hakkında ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın