İctimaî ve kürtürel hayat

III. İÇTİMAÎ VE KÜLTÜREL HAYAT

1. Sosyal Yapı

Cahiliye döneminde toplumda üç sınıf halk vardır. Hürler Esirler ve Mevâli'dir. Hürler cemiyetin birinci sımf vatandaşıdır Kâhinler, şairler ve savaşta ün yapmış insanlarla Kusay haneda nından olan insanlar ve Onlar Meclisi üyelerinin de toplumda ayr bir yeri ve değeri vardı. Köle ve cariyelerden teşekkül eden Esirler ise, pazarlarda alınıp satılan kimselerdir. Bazan hediye, bazan mehir olarak değerlendirilen köleler sanat ve ticaretle meşgul olurlar ve harplere iştirak ederlerdi. Köleler hürlerden aşağı kabul edildiğinden ona hürlerin cezasının yansı kadar ceza verilir. Cariyelerden doğan çocuklar da esir olarak kabul edilir. Köle ve cariyeler efendisi elinde her türlü muameleye duçar olurlar. Sonunda sahiplerine hiç bir sorumluluk yüklenmezdi.[98]

Mevâli ise, azad edilmiş kölelere verilen, hür ve köleler arasında bulunan bir sınıftır. Efendisinin hürriyete kavuşturduğu köle sahibinin mevlâsı olur. O aileye mensup olur ve o ailenin akrabası sayılır. Bunlar köleler gibi alınıp satılmazlar, ancak hür kadınla veya kızla da evlenemezdi. Mevlâ da hürün cezasının yarısı kadar cezalandırılırdı.[99]

islâm öncesi dönemde kadının durumu son derece vahim idi. Cemiyette horlanan, fikirlerine başvurulmayan, adet günlerinde bile eve sokulmayan kadınlar miras hakkından da mahrum idiler.[100] Cariyeler Kur'an'da da beyan edildiği üzere [101]fuhşa zorlanırdı. Abdullah b. Übey gibileri cariyelerini fuhşa zorlayarak para kazananlar arasındaydı.[102]

Mekke, Medine ve Taif gibi şehir kadınları ile eşrafın kızları ve kadınları daha imtiyazlı idiler. Bu dönemde bazı bölgelerdeki kız çocuklarının durumu enşide verici durumundaydı. Erkek çocuğuna sevinen baba, kız çocuğu olunca ondan utanır, Yaşamasını istemiyorsa toprağa gömerek hayatlarına son verirlerdi.[103]

2. Örf, Adet Ve Önemli Kurumlar

islâm öncesi dönemde evlilik, kızı babasından veya yakınlarından istemekle başlar. Kızı almak için başlık veya mehir kızın babası veya yakınlarına verilirdi. Babası kızını verirken hiçbir zaman kızının görüşünü almazdı.

islâm Öncesi dönemde iki kız kardeş ile aynı anda nikah edilmesi, üvey anne ile evlilik, para karşılığı cariyeleri fuhşa zorlamak örften idi. Erkek birkaç kadınla evlendiği gibi, kadın da birkaç erkekle evlenebilirdi.[104]

Cahiliye döneminde talak üç idi.[105] Kocası ölen veya boşanan kadın bir yıl iddet beklerdi. Bu müddeti beklemeyenler de vardır. Bu dönemde ana, kız, hala ve teyzelerle evlenilmez, kadın da usul ve furûu' amca ve dayılar ile evİenmezdi. tslâmiyette de evlatlık dışında diğer akrabalarla evlilik yasaklanmıştır.[106]

Düğünlerde kadınlar def çalarlar ve eğlenirlerdi. Çocuğun doğuşu esnasında damağına çiğnem koyması adettendi. Rasûlullah Abdullah b. Zübeyr'in doğumunda damağına çiğnem koymuştu.[107] Çocuğun başının traş edilmesi, doğum sebebiyle kesilen kurban kanı ile başının yağlanması adettendi. Çocuğun sünnet etti rilmesi ve süt anneye verilmesi adettendi. Yeni doğan çocuklar badiyeye götürülürdü. Ancak badiyeye gidinceye kadar çocuklar ailedeki cariyeler tarafından emzirilirdi. Rasûlullah'ı da Ebû Le-heb'in cariyesi Süveybe emzirmiştir.[108]

Bu dönemde ırzlarına geçileceği endişesiyle kız çocukların ya nısıra erkek çocuklarının da diri diri gömüldüğü görülmektedir.[109] Kız çocuklarına mirastan hisse verilmeyen cahiliye toplumunda pekçok uygulama alam bulmamakla beraber bu dönemde Zulme sacid el-Yeşkûr'un kıza bir, erkeğe iki hisse verdiği rivayet edilmektedir.[110]

Kan davası bu dönemin örf ve adetlerindendir. Bütün kabile diyete iştirak ederdi. Az da olsa hırsızın eli kesilmiş, eşkıyalar idam edilmiştir.[111] Kişi künyesi ile çağrılırdı. Araplar cünüplük-ten dolayı guslederler, Ölüleri yıkanıp kefenlerler ve defhederler-di. Bütün bu iyi hasletler Hz. ibrahim dini bakiyeleridir.[112]

Bu dönemde ölü yıkandıktan sonra bir tabuta konur, velisi veya ailenin büyüğü tarafından ölenin iyilikleri sayılırdı. Ölenin dünyada iken kullandığı devesi de kabri başında aç ve susuz bekletilirdi. Yine bu dönemde harpte veya başka sebeplerle öldürülenler için intikam alınıncaya kadar arlanmazdı. Mekke müşrikleri Bedir gazvesinde öldürülenleri için Uhud harbine çıkıncaya kadar ağlamamaya ahdetmişler, hatta bu savaşa kadınlar dahi iştirak etmişlerdi.

îçki içmek, kumar oynamak ve fal oklarıyla istişarede bulunmak bu dönemin belli başlı örf ve adetlerindendi. Saçların ikiye ayrılması, bıyıkların uzatılması[113] da adettendi. Bu dönemde geceleri kayan yıldızlar büyük bir kimsenin doğum veya ölümüne işaret olarak değerlendirilirdi.[114]

Rasûlullah cahiliye dönemindeki örf ve adetlerin faziletli olanlarının ve islâm'a tezat teşkil etmeyenleri ibka etmiştir. Nitekim Sidane ve Sikaye görevleri tasvip gören örf, adet ve görevler arasındadır.[115]

Bu dönemdeki belli başlı kurumlar şunlardır: [116]

a. Aile:

Cahiliye döneminde iki tip aile vardır. Birincisi, soy birliğine dayanan klan ailesidir. ikinci si ise, tabii ailedir ki, bu evlilik yoluyla olur. Bir kişi evlenmek istediği kadını ailesinden ister. Hıtbe usule evliliğin cari olduğu bu evlilikte karşılıklı nesep, soy ve sosyal seviye (denklik) dikkate alınırdı.[117]

islâm'ın da kabul ettiği Hıtbe usulü evliliğin yanısıra bu dönemde bazı nikah şekilleri de vardır ki, Hz. Aişe bu konuda şu bilgiyi verir: Cahiliye döneminde dört çeşit nikah vardır. Birincisi, kızın ailesinden istenerek, nikah neticesinde erkeğin kadına sahip olmasıdır, ikincisi, soylu bir evlâd sahibi olmak için karısının uygun göreceği bir erkekle beraber olmasıdır. Hamile kalıncaya kadar o kadın kocasıyla birleşmezdi.[118] Üçüncüsü, kadının ona yakın erkekle beraber olması ve bundan bir çocuk doğurmasıdır. Bu durumda kadın beraber olduğu erkekleri çağırır ve içlerinden birisine nisbet ederdi. Erkek de onu kabullenmek zorunda kalırdı. Dördüncüsü ise, fahişe bir kadının birçok erkekle beraber olmasıdır. Bunun sonunda doğan çocuk bir Kaifm çağırılması ve onun yapacağı nisbet ile çocuğun babasının tayin edilmesidir. Rasûlullah, birincisi olan hıtbe usulü evliliğin dışında diğer evlilikleri yasaklamıştır.[119]

Bu dönemde bunlardan başka nikah sekileri de vardır, iki erkeğin karşılıklı olarak karılarını değişmeleri demek olan Bedel nikahı, hür bir kadının başka bir erkekle metres hayatı yaşaması olan Haden nikahı, iki erkeğin mehirsiz olarak kızlarını karşılıklı değişerek evlenmeleri[120] ise, Şiğar nikahıdır. Makt nikahı, bir kimsenin öldükten sonra en büyük oğlunun üvey annesi ile mehirsiz olarak evlenmesidir. Mut'a nikahı da kadın ve erkeğin belli bir süre için evlenmeleridir. Doğan çocuk kadına aittir. Ancak islâm bunu yasaklamıştır.[121]

Bu devrede kadının talakı üç olarak kabul edilirdi. "Sen boşsun" demek suretiyle kadının boşandığı gibi, erkek Hul adı verilen ve mal karşılığında da karısını boşayabilirdi.[122] Ayrıca erkeğin "Karısına yaklaşmaması" demek olan "ilâ" yoluyla ve yine erkeğin karısına "sen bana anamın sırtı gibisin" diyerek zıhar talakı ile[123] karısından boşanması devrin belli başlı talak yollarıdır. [124]

b. Kavmiyetçilik (Asabiyet)

Kabile fertlerini birbirine bağlayan bir müessesedir. Fakat bu kabile içerisindeki bu müesseseyi ancak reis sağlayabilir. Bu yüzden reis seçiminde çoğu kez ihtilafın artması sebebiyle reis sayısının artmasına sebep olurdu. Bu sebeple bir kabile ferdinin bir başka kabilede esir olması zül sayılırdı. Bir an önce bu esirin kurtarılması için reis büyük çaba sarfederdi.[125]

Kavmiyetçiliğin bir gereği olarak aile ve kabile fertleri arasında ciddi bir yardımlaşma dikkat çeker. Yardımına koştuğu kişi, haklı veya haksız oluşuna bakılmaksızın yerine getirilir. "Kardeşin zâlim de olsa mazlum da olsa mutlaka yardım et" sözü darb-ı mesel haline gelmiştir:[126] Nitekim Buas ve Ficar harpleri bu kavmiyetçiliğin en bariz örneklerindendir.

Kavmiyetçiliğin izleri islâmiyet'in gelişinden sonra da devam etmiştir. Nübüvvetin 7. yılında müslümanlarm muhasarasında müşrik olan Hâşim oğulları da Rasûlullah'ın yanında yer aldılar. Ebû Talib'in ölümünden sonra Ebû Leheb'in düşmanlığına rağmen Rasûlullah'ı koruması da yine kavmiyetçilik sebebiyledir.

Bu dönemde mübareze ve evlilikte de kavmiyetçilik dikkate alınır, başka bir aileye gidecek olan gelinlik kıza baba veya veli tarafından yapılan nasihatte; yapacağı davranışlarla kabile ve ailelerinin itibarlarını yükseltmesini söylerlerdi. [127]

c. Emân:

Cahiliye dönemi kurumlarından birisi de Emândır. Emân isteyen düşman kabilenin ferdi bile olsa kendisine emân verilir. Bu müessese islâm'ın gelişinden sonra devam etmiş, Ebû Talib Rasûlullah'ı emânına alarak müşriklerin eza cefasına göğüs germişti. Rasûlullah emân talep edenlere sözlü veya yazılı emân vermiştir. Rasûlullahın hicret esnasında Sürâkâ'ya,[128] Mekke fethi günü de Ebû Süfyan, Safvan b. Ümeyye, Ikrime b. Ebî Cehil'e enıan vermiştir.[129]

Cahiliye döneminde emân verecek kişi daha çok kavmi içerisinde itibar sa...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın