Eğitim ve öğretimde kadın

İkinci Bölüm

EĞİTİM VE ÖĞRETİM ALANINDA KADIN

I. Kadınların Eğitim Ve Öğretimi

A- Kızların Eğitimi

islâm'ın ilme büyük bir önem verdiği bilinmektedir:[279] Esasen Kur'ân, Hz. Peygamber'in tebliğ vazifesinin eğitim ve öğretimle gerçekleşeceğine dikkat çekmiştir.[280] Kur'ân'da ve hadislerde ilmin öğrenilmesi ve öğretilme siyle ilgili ifadelerden çoğu genel olduğu için hem erkeği hem de kadını içine alır. Fakat biz burada genel ifadelerden ayn olarak kadınların eğitim ve öğretimini daha açık bir şekilde ifade eden haberler üzerinde durmak istiyoruz.

îbn Kuteybe, "Ey inananlar kendinizi ve çoluk çocuğunuzu cehennem ateşinden koruyunuz..."[281] ayetinin tefsirinde "... Çoluk çocuğunuzu (ehl) eğiterek (ta'lim) ve kendilerini ateşten koruyacak şeylerden onlara yardım ederek, onları cehennemden (nâr) koruyuruz" der.[282] Buna göre kızların yetiştirilmeleri, babalarının veya velilerinin görevleri arasındadır.

Hz. Peygamber'in çocukları çok sevdiği ve onlara sevgiyle yaklaştığı bilinmektedir. Hz. Peygamber'in kız torunu Umame bint Ebi'1-As'ı çok sevdiği, onu kucağına aldığı, Umame'nin, namaz kılarken secdede onun omuzuna çıktığı, buna rağmen Hz. Peygamber'in ona dokunmadığı ve kızmadığı rivayet edilmektedir.[283] Hz. Peygamber yıkanırken üvey kızı Zeyneb bint Ebi Seleme onun yanına girer. Hz. Peygamber, yüzüne su serperek onunla şa-kalaşır ve bu yolla onu ikaz eder.[284]

İslâm'a ilk giren Medinelilerden olan Es'ad b. Zurare hicrî birinci yılda ölmeden önce kızlarının bakımını, Hz. Peygamber'e bıraktığını vasiyet eder. Es'ad'm, Kebşe, Habibe, ve el-Faria isimli kızları, Hz. Peygamber hangi hanımının evinde ise onlar da onunla beraber olurlar ve orada kalırlar. Böylece bu üç kız, Hz. Peygamber'in terbiyesi ile büyürler. Hz. Peygamber'in, onlara takılar hediye ettiği ve evlenecek yaşa gelen el-Faria'yı, Nebit b. Cabir'le evlendirdiği bilinmektedir.[285]

Eğitim ve öğretimde, eğitileceklere karşı sevgi ve saygı ile yaklaşmanın, başarıda müsbet sonucu olduğu inkar edilemez. İslâm'dan önce Araplardan pek çoğunun veya en azından bazılarının, kız çocuklarına karşı çok kötü davrandıkları ve İslâm'ın bu düşünceyi yıkmaya çalıştığı bilinmektedir. Hz. Ömer, İslâm'dan önce kadına değer vermediklerini açıkça ifade edir.[286] Bu anlayışı, "Onlardan biri, kız ile müjdelendiği zaman, öfkelenmiş olarak yüzü kapkara kesilir. Kendisine verilen müjdenin kötülüğünden dolayı kavminden gizlenir. Onu aşağılık duygusu içinde kalarak yanında tutacak mı yoksa toprağa mı gömecek? Bakın ki, verdikleri hüküm ne kadar kötüdür."[287] ayetinden de çıkarabiliriz. Kur'ân, Arapların bu anlayışının yanlışlığım ortaya koymuştur.[288]

Kızlara iyi davranma konusunda hadisler mevcuttur. Hatta üç kızma veya kız kardeşine iyi davranan müslümanı, Hz. Peygamber cennetle müjdeler.[289]

Hz. Peygamber devrinde kızların eğitim ve öğretiminde annelerin, büyük etkileri olduğu anlaşılmaktadır. Cabir b. Abdillah, dul bir kadınla evlenmesinin sebebini açıklarken: "Babam öldü ve geride küçük kızlar bıraktı. Onlara ilim öğretmesi ve onları terbiye etmesi için dul bir kadınla evlendim..." der.[290]

Esir statüsünde olan cariyelerin eğitim ve öğretimleri hakkında Hz. Peygamber'den rivayet edilen bir hadiste: "Cariyesi olup ona ilim öğreten ve bunu iyi yapan, onu güzel terbiye eden, sonra onu hürriyete kavuşturarak onunla evlenen kimseye iki ecir vardır." buyurulmaktadır.[291]

Hz. Peygamber'in, bazı bilgiler elde eden kimselere, öğrendiklerini ailelerine öğretmeleri için görev verdiği anlaşılmaktadır. Nitekim bir grup genç Hz. Peygamber'e gelir, onun yanında yirmi gün kadar kaldıktan sonra, Hz. Peygamber onları öğrendiklerini ailelerine öğretmek üzere gönderir.[292]

Oyun ve eğlencenin, eğitim ve öğretimi kolaylaştıran bir unsur olduğu kabul edilir. Hz. Peygamberle evlenirken henüz küçük yaşta olan Hz. Aişe'nin, kız arkadaşlarıyla oyun oynadığı ve Hz. Peygamberin bunu normal karşıladığı rivayet edilir.[293]

Hz. Peygamber'in hanımlarının, Medine'devrinde kızların eğitim ve öğretimi ile ilgilendikleri; müminlerin anneleri olan bu kadınların, evlerine gelen genç kızlara bildiklerini öğrettikleri ve İslâm hakkında onlara bilgi verdikleri anlaşılmaktadır. Bu kız öğrenciler, öğrendikleri bilgileri başkalarına anlatarak ilme hizmet etmişlerdir.[294]

el-Belazurî, ilk müslümanlardan olan Sa'd b. Ebî Vakkas'm, kızma yazı öğrettiğini kaydeder.[295] Daha sonra, İslâm'da kadına yazı Öğretmenin yasak olduğuna dair hadisler rivayet edilmiş ve bu rivayetler müslümanlan epeyce uğraştırmıştır. Maamafih ha-disçiler, bu rivayetlerin uydurma olduklarını ortaya koymuşlardır.[296]

Hz. Peygamber devri kadınlarından olan Şifâ bint Abdillah'ın yazı yazmayı bildiği ve Hz. Peygamberin eşi Hafsa'ya da Öğrettiği anlaşılmaktadır.[297]

B- Toplu Eğitim

Hz. Peygamber'in, kendisine vahyedilen Kur'ân'ı kadın erkek ayırımı yapmadan herkese ulaştırma ve duyurma gayreti içinde olduğu, takip ettiği tebliğ faaliyetlerinden anlaşılmaktadır. Esasen o, insanlara gönderilen bir mesaj olan Kur'ân'ı,[298] onlara (kadm-erkek bütün insanlara) ulaştırma ile görevlendirilen elçidir.[299]

Ibn tshak'm, eserinde kaydettiği, "Kur'an, Rasûlullah'a indiği zaman onu, Önce erkeklere, sonra da kadınlara okurdu."[300] rivayeti, Kur'ân'm kadınlara tebliğ şekline ışık tutmaktadır.

Mekke devrinde Hz. Peygamber, Safa tepesinde bulunan Da-ru'1-Erkam'da tebliğ fâaliyetini sürdürürken kadınların da orada hazır bulunduklarına işaret edilmektedir.[301]

Hz. Peygamber devrinde mescidlerin en önemli fonksiyonlarından birinin de eğitim ve Öğretim olduğu anlaşılmaktadır. Müslümanlar, mescitlerde, Hz. Peygambere gelen ayetleri ve onun açıklamalarını dinlemeleri yanında, Hz. Peygamber'in başka konulardaki görüşlerini de bizzat onun ağzından öğrenme imkanını bulurlar.

Mescitlerde yapılan bu eğitim ve öğretim faaliyetlerine, kadınların da katıldığını ifade etmeliyiz. Medine devrinde Hz. Peygamber mescidinde kadınlara mahsus bir suffenin olduğu ve sabah namazlarında erkek saflarının arkasında bir kadın safının oluşturulduğu rivayet edilmektedir.[302]

Bu toplu eğitimlerde Hz. Peygamber'in, bazan kadınlara ayrıca zaman ayırdığı anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber bir gün namazdan sonra kadınların yanına gelir ve onlara bazı şeyler söyler.[303] Ayrıca onun, kadınları yanlış davranışlardan sakınmaları için uyardığı ve kadınların ona sorular sorarak bilmedikleri konuları öğrendikleri rivayet edilmektedir.[304]

îbn Sa'd, cuma namazına giden kadınların, mescidde erkek saflarının arkasında oluşturdukları safta Hz. Peygamber'in hutbesini dinlediklerini kaydeder.[305] Bu sebeple kaynaklar, cuma namazlarında ve hutbelerinde Hz. Peygamber'in ağzından Kaf sûresini öğrenen kadınlardan bahseder.[306] Hz. Peygamber'in hanımı Ummu Seleme, evinde saçlarını .taratırken Hz. Peygamber'in minberden: "Ey insanlar...11 diye hitap etmeye başladığını duyunca saçını tarayan kadına: "Bırak, sonra tararsın." der. Kadın: "O erkekleri çağırıyor, kadınları çağırmıyor." dediği zaman, Ummu Seleme: "Ben de insanım." der ve Hz. Peygamber'in konuşmasını dinlemeye gider.[307]

Ummu Fadl bint el-Harise, vefatından Önce, en son akşam namazında Hz. Peygamber'in ağzından el-Murselat sûresini dinlediğini rivayet eder.[308]

Hz. Peygamber devrinde Ramazan ve Kurban bayramlarının, mescid'in dışında bir yerde (musalla) toplanılarak kutlandığı ve namaz kılındığı rivayet edilmektedir. Hz. Peygamber'in burada kılınacak namazlara, çıkabilecek durumda olan kadınların gelmelerini söylediği anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber'in bu toplantılarda genel konuşma yaptıktan sonra ayrıca kadınlara özel hitapta bulunduğu ifade edilmektedir.[309] Kadınlar arka safta oldukları için konuşmaları duymamış olabilecekleri veya sadece kadınları ilgilendiren konuların dile getirileceği yahut da onlara ayrıca hitap etmenin daha etkili olacağı düşünüldüğü için Hz. Peygamber'in kadınlara ayn konuşmalar yaptığı söylenebilir. Bu konuşmaların kadınları eğitici olduğu ve onları devletin giderlerine katılmaya teşvik ettiği rivayet edilir.[310]

Müslüman kadınların, Hz. Peygamberin evine gidip O'nunla sohbet ettikleri ve böylece O'ndan pek çok bilgi öğrendikleri anlaşılmaktadır. Bir gün Kureyşli kadınlar Hz. Peygamberle sohbet ederken Hz. Ömer içeri girmek için izin ister. O'nun sesini duyan kadınlar, örtülerini almaya davranırlar. Kadınların Hz. Peygamberle çok rahat ve yüksek sesle konuştukları, çokça soru sordukları nakledilir.[311]

Ensar kadınlarının da her konuda Hz. Peygambere soru sorup bilgilerini artırdıkları bilinmektedir. Hz.Aişe bu konuda: "Ensâr kadınları ne iyi kadınlardır. Hayaları öğrenmelerine engel olmaz." der.[312]

Hz. Peygamber'in kadınlara va'z ettiği, onlara tavsiyelerde bulunduğu ve bazı emirler verdiği; bu cümleden olarak takılarını göstermemelerini istediği rivayet edilmektedir.[313] Hz. Peygamber'in kadınları bir arada bulduğu zaman onlara Kur'ân okuduğu ve açıklamalarda bulunduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Esma bint Yezid Hz. Peygamber'in kadınlar topluluğuna uğrayıp selam verdiğini söylerken diğer taraftan bazı kayn...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın